آفریقای جنوبی، سرزمین تضادها و تبعیض‌ها

آفریقای جنوبی کشوری پرتناقض و پرتلاطم است. سرزمینی که به‌عنوان یکی از کشورهای ثروتمند و پیشرفته قاره آفریقا محسوب می‌شود، نه تنها مانند بسیاری از کشورهای این قاره هنوز از تأثیرات استعماری غرب رنج می‌برد بلکه زخم عمیق آپارتاید را نیز همچنان بر تن دارد. تبعیض‌ها و تضادها دیگر نه قانونی و سیاسی، بلکه اقتصادی و فرهنگی هستند.

آفریقای جنوبی برای بسیار از فعالان سیاسی و جامعه مدنی ایران الهام‌بخش بوده است. تلاش نلسون ماندلا رهبر ضدآپارتاید آفریقای جنوبی برای گذار مسالمت‌آمیز و بدون خشونت به دموکراسی و تشکیل جلسات کمیته عفو، راهنمای بسیار از متفکران و نخبگان ایرانی برای گذار به دموکراسی در ایران و بخشش جنایات گذشته بوده است. با این همه آفریقای جنوبی همچنان پس از ۲۲ سال از تضاد طبقاتی و تبعیضات نژادی پنهانی رنج می‌برد و زخم‌های گذشته هنوز باز و پردرد هستند.

تبعیض‌ها و تضادها دیگر نه قانونی و سیاسی، بلکه اقتصادی و فرهنگی هستند. جامعه آفریقای جنوبی توانسته است قدرت سیاسی و قانونی را به سیاه‌پوستان و رنگین‌پوستان کشور بازگرداند ولی قدرت اقتصادی همچنان در دست سفیدپوستان است و تنها جمع کوچکی از سیاه‌پوستان صاحب قدرت سیاسی به این حلقه نزدیک می‌شوند. ازنظر فرهنگی نیز به نظر می‌رسد با وجود سابقه صدها ساله زندگی سفیدپوستان و سیاه‌پوستان/رنگین‌پوستان با یک دیگر، فاصله عمیقی بین آنها باشد.

تضاد طبقاتی

اکثر شهرهای بزرگ آفریقای جنوبی یک مرکز شهر و محله‌های سکونی خارج از شهر دارند. مرکز شهر ، بازار و محل داد و ستد است و به‌طور عموم محل رفت‌وآمد و کسب‌وکار و زندگی سیاه‌پوستان و رنگین‌پوستان. (رنگین‌پوستان به کسانی گفته می‌شود که با نژادهای دیگر درهم‌آمیخته شده‌اند، با هندی‌ها و مالزی‌ها و اروپایی‌ها). کم‌وبیش اگر سفیدپوستی غیرگردشگر بین مردم دیده شود، از نوع لباس و رفتارش می‌توان تشخیص داد که از گروه آلترناتیو جامعه است.

محله‌های سکونتی معمولاً به چند دسته تقسیم شده‌اند: مناطق بسیار زیبا، با ویلاهای بزرگ محافظت‌شده که به‌طور عموم محل زندگی سفیدپوستان هستند و مناطق مرکز شهر با خانه‌ها یا آپارتمان‌های کوچک که بیشتر رنگین‌پوستان و سیاه‌پوستان طبقه رو به متوسط زندگی می‌کنند. مناطق خارج از شهر نیز دو قسمت هستند; مناطقی با خانه‌های سازمانی ساخته‌شده توسط دولت و بیغوله‌ها و زاغه‌نشین‌ها، در این مناطق اکثر ساکنان سیاه‌پوستان هستند.

خیابان‌های مناطق ویلایی سفیدپوست نشین، در دو مقطع رنگین می‌شوند، بین ساعت ۶ تا ۷ صبح که مستخدمان و باغبان‌های سیاه‌پوست با مینی‌بوس و وانت به خانه‌های ویلایی می‌روند و حدود ساعت ۴ تا ۶ بعدازظهر که همین کارگران از درهای بزرگ محافظت شده خارج می‌شوند. رابطه بین مستخدمان و صاحب‌کارشان دیگر رابطه ارباب و رعیت نیست، اکثر این کارگران عضو اتحادیه‌ای هستند که در حمایت قوانین کار قرار دارند ولی مشاهده این رابطه هنوز برای کسانی که در آفریقای جنوبی زندگی نمی‌کنند، عجیب و گاهی دردناک است.

اکثر این خدمه در دوران آپارتاید هم مستخدم این خانه‌ها بوده‌اند و صاحب‌کار امروز آن‌ها ارباب دیروز بوده است. «نالی» زن سیاه‌پوست ۵۵ ساله، تعریف می‌کند که ۳۵ سال است برای یک خانواده سفیدپوست کار می‌کند، پرستار همه بچه‌های آن‌ها بوده و هر بار که این خانواده نقل مکان کرده‌است، او و همسرش که باغبان خانواده است، با آن‌ها نقل مکان کرده‌اند. او از حقوق و امکاناتی که دریافت می‌کنند راضی است و می‌گوید: «بدون کمک خانم و آقا نمی‌توانستم فرزندانم را به مدرسه و دانشگاه بفرستم.» نالی با حسرت تعریف می‌کند که بچه‌های خانم و آقا را بهتر از بچه‌های خودش می‌شناسد چرا که تمام وقت در خانه آن‌ها کار کرده است. او روزی ۸-۹ ساعت کار می‌کند ولی چون نمی‌تواند در شهر خانه‌ای کرایه کند، در اتاق مستخدمان زندگی می‌کند و سرپرستی بچه‌هایش همیشه با پدر و مادر و خواهرش بوده است. سرنوشت این گونه زنان پرستار و مستخدم در کتاب و فیلم «The Help» بسیار ملموس ثبت شده است.

رشد بیکاری در آفریقای جنوبی

بر اساس آمار رسمی دولت آفریقای جنوبی، بیش از ۲۴ درصد مردم این کشور بیکارند. از بین آن‌ها بر اساس گفته موسی مایمانه (Mmusi Maimane) رهبر حزب مخالف اتحاد دمکراتیک، ۳۹ درصد از جمیعت سیاه‌پوستان و فقط ۸ درصد از جمعیت سفیدپوستان هستند. هرچند دولت آفریقای جنوبی تلاش کرده که تبعیض نژادی در سیستم اقتصادی را از بین ببرد ولی به گفته مسی مایمانه این قدرت هنوز در دست سفیدپوستان و سیاه‌پوستانی است که سهمی در سیاست دارند. نرخ بیکاری در ۲۲ سال گذشته از ۲۲ درصد به حدود ۲۵درصد رسیده است.

بر اساس آمار دولتی رابطه مستقیمی بین تحصیل و اشتغال وجود دارد. هر چقدر سطح تحصیلات بیشتر باشد، امکان اشتغال نیز بیشتر است. اما امکان تحصیل برای سیاه‌پوستان بسیار کمتر است. مشکلات ناشی از تبعیض نژادی نیستند، بلکه علت اصلی آنها، توزیع ناعادلانه امکانات ابتدایی مانند آب و برق و بهداشت و نبود ارتباطات فردی برای دست یافتن به موقعیت شغلی است.

در آفریقای جنوبی نوعی تبعیض مثبت نسبت به سیاه‌پوستان وجود دارد که سیاست (Black Economic Empowerment) نامیده می‌شود. با این سیاست سیاه‌پوستان مالک زمین‌های کشاورزی می‌شوند، پست‌های مدیریتی و نظارتی بر عهده می‌گیرند، برای استخدام و آموزش مهارت‌های فنی در اولویت قرار دارند و در زمینه تجارت هم دارای اولویت در گرفتن مجوز هستند. البته آنتا جفری (Anthea Jeffery) سرپرست سازمان رابطه نژادها اعلام کرده که این سیاست فقط شامل ۱۵ درصد سیاه‌پوستان کشور می‌شود.

اختلافات فرهنگی

اختلافات فرهنگی فقط بین نژادها دیده نمی‌شود، بلکه نزد سیاه‌پوستان این کشور هم ازدواج بین قبایل به‌سختی انجام می‌شود. با این حال تقریباً ۹ درصد جمعیت آفریقای جنوبی رنگین‌پوست هستند. این به این معناست که برخی از افراد با نژادهای مختلف به اجبار و یا به انتخاب باهم آمیزش کرده و کودکانی رنگین‌پوست به دنیا آوردند. برخی از این رنگین‌پوستان نتیجه آمیزش اجباری در دوران برده‌داری بین خود بردگان از مناطق مختلف و یا تجاوز اربابان سفیدپوست هستند و برخی نتیجه رابطه‌های عاشقانه بین نژادهای مختلف. نمونه آخر را در دوران مبارزات ضد آپارتاید و پس از آن می‌توان مشاهده کرد. روزنامه‌نگاران و جامعه‌شناسان آفریقای جنوبی از رشد ازدواج‌های بین فرهنگی صحبت می‌کنند که البته بسیار کند است و آرزوی نلسون ماندلا برای ساخت کشوری رنگین‌کمانی را هنوز برآورده نکرده است. بسیاری از سایت‌های اینترنتی از این روابط و چالش‌های چنین روابطی در جامعه و فرهنگ گروه‌های مختلف این کشور داستان‌هایی منتشر کرده‌اند.

عدم ترکیب فرهنگ‌ها محدود به ازدواج‌ها و روابط عاشقانه نمی‌شود. محل سکونت و محل خرید و کسب‌وکار سیاه‌پوستان/ رنگین‌پوستان و سفیدپوستان به خاطر شرایط اقتصادی‌شان از هم جداست. حتی در شهرهایی مانند ژوهانسبورگ و دوربن که شهرهای بزرگ و چند فرهنگی هستند و مانند کیپ تاون کمتر تقسیم‌بندی طبقاتی دارند، باز هم روابط بین فرهنگی بسیار محدود است. به‌طور مثال در ساحل شهر دوربن بخش سفید و سیاه وجود دارد. از نظر قانونی بین این دو بخش هیچ فرقی وجود ندارد و مردم اجازه دارند بین این دو بخش رفت و آمد کنند ولی شروع ساحل که محل نگهداری قایق‌های تفریحی است به‌طور واضح سفیدپوست است. تنها سیاه‌پوستان این قسمت کسانی هستند که بستنی و شکلات می‌فروشند. پس از چند کیلومتر پلی دیده می‌شود.  از فاصله ۱۰ متری به این پل، رنگ‌ها تغییر می‌کنند و پس از پل به‌طور ناگهانی چهره‌ها همه رنگین و سیاه هستند.

هندی‌ها ۲٫۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. راجر، یک تاجر هندی تبار که خود نسل ششم هندی‌های آفریقای جنوبی است می‌گوید خودش و خانواده‌اش تنها بین هندی‌ها احساس آرامش می‌کنند. دابی، زن خانه‌دار سفیدپوست می‌گوید نژادپرست نیست و مشکلی با سیاه‌پوستان ندارد، ولی وقتی یک سیاه‌پوست نزدیکش می‌شود از حمله و یا سرقت می‌ترسد. او البته تنها سفیدپوستی نیست که چنین احساسی را دارد. آفریقای جنوبی کشور ناامنی است که در آن سرقت و جنایت بخشی از زندگی روزمره مردم است.

امنیت در آفریقای جنوبی

بیش از ۱۲ میلیون از جمعیت ۵۵ میلیونی این کشور در فقر شدید به سر می‌برد. پلیس آفریقای جنوبی، آمار یک میلیون و ۸۰۰ هزار جرم را در سال ۲۰۱۵ گزارش داده است که نسبت به سال ۲۰۱۴ بیشتر نیز شده است. همین ناامنی باعث ایجاد شغل‌های رسمی و حتی کاذب برقراری امنیت در این کشور شده است. خانه و ویلاهای سفیدپوستان و سیاه‌پوستان ثروتمند همگی با سیم‌خاردار، زنگ هشدار و دوربین‌های مداربسته امنیتی در داخل و خارج از خانه حفاظت می‌شوند. همه محله‌ها به‌طور غیررسمی یک نگهبان کوچه یا محله دارند که مرتباً در حال کنترل اوضاع است.

در پارکینگ‌های ماشین به‌غیراز محافظ رسمی، گروهی محافظ غیررسمی هستند که با گرفتن پول،از ماشین محافظت می‌کنند. حتی در بسیاری از محله‌های متوسط و فقیرنشین نیز گروهی از جوانان و مردان محله با ایجاد گروه‌های امنیتی از خانه‌ها، مغازه‌ها و زنان و کودکان حفاظت می‌کنند و از این طریق برای خود درآمدی غیررسمی دارند و در مواقعی هم باج‌گیری می‌کنند.

در  آفریقای جنوبی کشور بیشترین شرکت‌های ثبت‌شده خصوصی امنیتی و حفاظتی وجود دارند. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که به ازای هر پلیس در آفریقای جنوبی تقریباً سه پلیس مخفی و محافظ خصوصی وجود دارد. وجود جرم و جنایت و در کنار آن محافظان مسلح باعث شده است که تعداد اسلحه و حملات مسلحانه نیز در این کشور بالا باشد. بسیاری از محله‌های شهرهای نیمه بزرگ و بزرگ این کشور باندهای مسلح دارند. دولت و پلیس کشور نیز نتوانسته است خود امنیت کشور را تأمین کند و یا با این گروه‌ها مبارزه تأثیرگذاری داشته باشد. بر اساس آمار، پلیس آفریقای جنوبی خودش درگیر فساد اقتصادی گسترده است.

آمار جرایم در آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۵

فساد اقتصادی در سیستم دولتی

به‌غیر از عدم توانایی دولت برای حفظ امنیت، مبارزه با جرم و جنایت، مبارزه با فقر و بیماری ایدز، کارآفرینی و برنامه‌ریزی برای اشتغال و غیره، دولت بیش از هر چیز متهم به فساد اقتصادی است. بر اساس پژوهش‌های سازمان شفافیت، ۷۷٪ سیاستمداران این کشور به فساد اقتصادی مبتلا هستند. این فساد فقط در بخش سیاسی نیست، بلکه سیستم قضایی و بهداشتی/ پزشکی و کارمندی این کشور هم بین ۵۰ تا ۸۰ درصد دچار فساد اقتصادی است. همین فساد باعث عدم رشد اقتصادی کشور و نارضایتی مردم شده است.

دولت آفریقای جنوبی که خودش نیز به فساد اداری و اقتصادی مبتلاست، پیوسته‌ آپارتاید و استعمار را مقصر اصلی عدم رشد اقتصادی و عدم امنیت در جامعه می‌داند. این دولت نه تنها برنامه‌ریزی مناسب و پایداری برای سامان بخشیدن به جامعه و اقتصاد ندارد، بلکه حتی برنامه‌های مناسبی برای از بین بردن ریشه‌ها و آسیب‌های آپارتاید و استعمار نیز ندارد و فقط با اشاره به این تاریخچه از زیر مسئولیت اداره کشور می‌گریزد.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

منابع:

politicsweb

CrimeStat

defenceweb

The ups and downs of interracial relationships in South Africa

BBC

transparency.org