فرشته سکوت کرد

چاپ سوم رمان «فرشته سکوت کرد» نوشته هاینریش بل، نویسنده نام‌آشنای آلمانی به ترجمه سعید فرهودی توسط نشر نون منتشر شده است. این رمان، اثری‌ست متعالی در ستایش عشق و نیکوکاری در هنگامه‌ای که جنگ همه چیز را نابود کرده است.

«فرشته سکوت کرد» نخستین رمان هاینریش بل است. او این رمان را در فاصله بین سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۶ نوشته، اما به مناسبت هفتاد و پنجمین سالگرد تولدش، برای نخستین بار در سال ۱۹۹۲منتشر شده است.

داستان در ۸ مه ۱۹۴۵ اتفاق می‌افتد. سربازی از جنگ برگشته و جنگ‌زده به نام هانس شنیتسلر به زادگاهش که شهری‌ست در کرانه رودخانه راین بازمی‌گردد. او می‌خواهد شرح تیرباران یک سرباز آلمانی توسط همقطارانش را برای همسر آن سرباز که در بیمارستانی بستری‌ست روایت کند. اما در اثر مجموعه‌ای از حوادث با زنی به نام رگینا آشنا می‌شود. هانس و رگینا، هر دو جنگ‌زده‌اند و از یک درد مشترک رنج می‌برند. عشقی عمیقی بین آن‌ها شکل می‌گیرد و سبب می‌شود که هستی بر روی ویرانه‌ها تحمل‌پذیر شود. هانس که مرگ‌خواه است، به برکت عشق به رگینا با زندگی آشتی می‌کند.

ضرورت نیکوکاری و نوعدوستی یکی دیگر از موضوعات این رمان است. داستان از دو زاویه روایت می‌شود: از منظر هانس و از منظر یک شخصیت منفی به نام «دکتر فیشر» که سرانجام تلاش‌های خیرخواهانه را سرکوب می‌کند و غلبه پیدا می‌کند.

در «فرشته سکوت کرد» همه ویژگی‌های نخستین آثار هاینریش بل را می‌توان سراغ گرفت:

شخصیت‌ها از لایه‌های فرودست جامعه‌اند، دست‌شان خالی‌ست و چیزی در تملک ندارند و در پی تملک چیزی هم نیستند. همدردی نویسنده با آن‌ها کاملاً آشکار است.
زنان در این آثار از یک سویه اثیری برخوردارند. مهربانی و فداکاری از خصوصیات‌های آنان است.

هاینریش بل که در یک خانواده کارگری پرورش پیدا کرده بود، در جنگ جهانی دوم حضور داشت. او که مادرش را در یکی از بمباران‌های هوایی شهر کلن از دست داده بود، به خوبی با فلاکت و بدبختی انسان در جنگ آشنا بود.

بل بعد از پایان جنگ مدتی کارگری کرد و در همان حال به ادبیات داستانی و به نویسندگی هم روی آورد. او در نخستین آثارش، از جمله در رمان «فرشته سکوت کرد» به بیهودگی جنگ می‌پردازد و فقر و محنت آلمانی‌ها بعد از جنگ را نشان می‌دهد. هاینریش بل در رمان «قطار به موقع رسید» و در مجموعه داستان‌های «دوره‌گرد، آیا تو به اسپا هم می‌آیی؟» تلاش می‌کند این پیام به ظاهر ساده را به ما انتقال دهد: جنگ به هر دلیلی که اتفاق بیفتد، پیامدی جز ویرانی و نکبت ندارد. او جنگ را از دریچه چشم انسان‌های خرده‌پا و زحمتکشی روایت می‌کند که چاره‌ای جز اطاعت و حضور در میدان‌های نبرد ندارند و دست آخر هم می‌بایست به سرنوشت‌شان که همانا مرگ و نابودی‌ست تن در دهند.

سعید فرهودی متولد ۱۳۱۸ و دانش‌آموخته‌ علوم اجتماعی از آلمان است. او تاکنون آثار زیادی را از زبان آلمانی ترجمه کرده‌. علاوه بر «فرشته سکوت کرد»، مجموعه داستان «بازگشت به دریاچه ژنو» نوشته هاینریش بُل از جمله آثاری است که فرهودی به فارسی ترجمه کرده است.

در همین زمینه:

معرفی کتاب در تریبون زمانه