کردستان سرخ در میان کشمکش‌های آذربایجان و ارمنستان

ناگورنو قره‌باغ علاوه بر ارامنه و آذری‌ها، محل سکونت کردها از سالیان طولانی نیز هست. این ناحیه در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق، به مدت شش سال به صورت خودمختار توسط کردها اداره می‌شد. اکنون در حالی که کردها در عراق و سوریه، با حمایت‌های جهانی با داعش و دیگر گروه‌های تندرو اسلامی می‌جنگند و در ترکیه نیز تشکل‌های نظامی و سیاسی دارند، در منطقه ناگورنو قره‌باغ پراکنده‌اند و گرفتار جنگی شده‌اند که در صورت شعله‌ورتر شدن، جز آوارگی و کشتار بیشتر، برای آنها نتیجه‌ای ندارد.

دو روز پس از آغاز درگیری‌ بین ارتش ارمنستان و آذربایجان در منطقه ناگورن و قره‌باغ، خبرگزاری «ارمن‌پرس» به نقل از «داویت بابایان»، سخنگوی جمهوری خودخوانده قره‌باغ گزارش داد: نشانه‌های اولیه‌ای از حضور نیروهای گرگ‌های خاکستری ترکیه و داعش در خط مقدم جبهه دریافت کرده‌ایم. «داویت بابایان»گفته است اخبار موثقی از طریق روستاییان مرزی جمهوری قره‌باغ و آذربایجان دریافت کرده‌ایم که، کسانی که با زبان عربی و زبانی غیر از آذری تکلم می‌کنند در مناطق جنگی حضور دارند.

هم‌زمان وب‌سایت «ایزدی پرس» ویدیو و تصاویری را منتشر کرده است که در آن، اعضای ارتش آذربایجان، سر بریده شده یک سرباز «ایزدی» ارتش ارمنستان را برای نشان دادن قدرت نظامی خود به نمایش می‌گذارند.

در خلال سال‌های ١٩٨٨ تا ١٩٩٤ در جنگ‌های پیشین میان ارمنستان و آذربایجان نیز، که مرگ بیش از ۳٠ هزار و آوارگی بیش از ۸۰۰ هزار نفر را در پی داشت، هزاران نفر که خود را مجاهد می‌خواندند، از  پاکستان، افغانستان، ترکیه و منطقه خودمختار چچن، در ارتش آذربایجان حضور داشتند و به خاطر دین اسلام با ارامنه مسیحی جنگیدند.

تاریخچه حضور کردها در قفقاز

منطقه ناگورنو قره‌باغ که سالیان طولانی است محل نزاع ارمنستان و باکوست، با حدود ۴۴۰۰کیلومتر مربع مساحت، منطقه‌ای محصور در خشکی در قفقاز جنوبی و در جنوب شرقی کوه‌های قفقاز کوچک است. این منطقه از غرب با جمهوری ارمنستان، از جنوب با ایران و از شمال و شرق با جمهوری آذربایجان هم‌مرز است.

ناگورنو قره‌باغ علاوه بر ارامنه و آذری‌ها، محل سکونت کردها از سالیان طولانی نیز هست. این ناحیه در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق، به مدت شش سال به صورت خودمختار توسط کردها اداره می‌شد.

«عایشه حُرّ» (Ayşe Hür ) روزنامه‌نگار ترک که در مورد پیشینه کردها تحقیق می‌کند، در باره مناطقی که اکنون مورد مناقشه و نزاع ارمنستان و باکو است، می‌گوید: بنابه نوشته برخی منابع، پیشینه حضور آنها در منطقه قفقاز به سده‌های ۹-۱۰ میلادی می‌رسد. برخی منابع دیگر نیز سابقه سکونت کردها در قفقاز را قرن شانزدهم میلادی عنوان و اشاره می‌کنند که شاه عباس صفوی به منظور ایجاد منطقه‌ای حایل میان ایران و عثمانی برخی عشایر کرد را از خراسان و موصل به منطقه کوچ داده بود.

بنابه گفته «عایشه حُرّ» در سده‌های ١٧ و ١٨ این ناحیه تحت فرمان خانات قره‌باغ و ایروان و البته اغلب تحت فرمان قره‌باغ قرار داشت. با الحاق منطقه به روسیه تزاری و الغای خان‌نشین قره‌باغ، کردهای منطقه نیز زیر سلطه روس‌ها قرار گرفتند. از آن تاریخ، ایده اعطای خودمختاری به کردها بعضاً مطرح می‌شد، اما این ایده در دوران شوروی عملی شد.

کردستان سرخ ارمغان لنین به کردها

پس از انقلاب اکتبر و در هفتم زوئیه ١٩٢٣، به دستور لنین، مناطق کردنشین میان ارمنستان و آذربایجان، تحت نظارت یک «اویزد» یعنی واحدی پایین‌تر از منطقه خودمختار، با نام کردستان سرخ به مرکزیت شهر لاچین و به رهبری «گوجی قاجی‌اف» تاسیس شد که لاچین، کَلبَجار، زنگیلان، قبادلو و شوشا از شهرهای بزرگ آن به شمار می‌رفتند.

جمهوری سوسیالیستی آذربایجان، اگرچه از تاسیس منطقه خودمختار کردستان سرخ استقبال نکرد، اما به این تصمیم مسکو هم معترض نشد. جمهوری سوسیالیستی ارمنستان نیز که بر اساس عهدنامه ١٩٢١ مسکو مجبور به واگذاری منطقه به آذربایجان شده بود، از این تصمیم خرسند بود.

یکی از موارد پرسش‌برانگیز در تاسیس کردستان سرخ، قرار دادن شهر قبادلو در داخل این اویزد بود، دیوید بابایان پژوهشگر ارمنی معتقد است، این منطقه خودمختار که در داخل مرزهای جمهوری سوسیالیستی آذربایجان تاسیس شده بود، شهر قبادلو را که هیچ کردی در آن ساکن نبود و ٩٨،٩ درصد آن را آذری‌ها و بقیه را ارمنی‌ها تشکیل می‌داد، به این دلیل در آن گنجاندند تا بافت جمعیتی کردستان سرخ را که در آن زمان ٥١٢٠٠ نفر جمعیت داشت، از ١٠٠ درصد به ٧٣ درصد تغییر بدهند.

برای مشاهده نقشه در مقیاس بزرگتر روی آن کلیک کنید.

با نارضایتی باقروف، کردستان سرخ به تدریج اهمیتش را از دست داد. در ٨ آوریل ١٩٢٩ همراه با تغییر مدیریت اداری ـ سیاسی آذربایجان، کردستان سرخ ملغی و مناطق آن به قره‌باغ ملحق شد. در ۲۵ مه ۱۹۳۰ «اوکروگ» کردستان سرخ اعلام و زنگیلان و جبرالی به آن ملحق شد؛ اما در ٢٣ ژوئیه ۱۹۳۰ یکبار دیگر تقسیمات کشوری شوروی تغییر کرد و تمامی نواحی خودگردان ملغی شدند. به این ترتیب تاریخچه شش ساله کردستان سرخ پایان یافت و ارمغان لنین به کردها از سوی استالین بازپس گرفته شد.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، بار دیگر، درگیری‌ها میان ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ آغاز شد، در این جنگ که آذربایجان کنترل خود بر این منطقه را از دست داد، کردها به قربانیان کشمکش میان دو دولت تبدیل شدند. در خلال این جنگ، دو دولت آذربایجان و ارمنستان جداگانه به کردها که بسیاری از آنها به دلایل گوناگون از منطقه کوچانده شده بودند، قول بازگشت، به رسمیت شناختن سرزمین‌شان و حتی تاسیس مجدد کردستان سرخ را دادند.

در این میان و در سال‌های ١٩٩١ و ١٩٩٢ برخی از فعالان کرد از جمله وکیل مصطفایوف تلاش کردند که کردستان سرخ را دوباره احیا کنند. به گفته وکیل مصطفایوف، در جنگ میان ارمنستان و باکو، کردهای مسلمان به سوی آذربایجان و کردهای ایزدی به ارمنستان گرایش نشان دادند که این باعث شد تا کردها در دو جبهه مقابل هم قرار بگیرند و برادرکشی دیگری در تاریخ کردها رقم بخورد.

بعد از شکست آذربایجان در جنگ قره‌باغ، کردهای ایزدی که در جبهه ارمنستان علیه آذربایجان جنگیده بودند، در شهر لاچین، پایتخت کردستان سرخ، با برافراشتن پرچم کردستان و سر دادن سرود ای رقیب، سرود ملی کردها، به جشن و پایکوبی پرداختند. اما کمی پس از آن ارمنی‌های تندرو با چراغ سبز دولت ارمنستان، با پایین کشیدن پرچم کردستان مانع از تشکیل دوباره حکومت کردها در منطقه ناگورنو قره‌باغ شدند.

اکنون در حالی که کردها در عراق و سوریه، با حمایت‌های جهانی، با داعش و دیگر گروه‌های تندرو اسلامی می‌جنگند، و در ترکیه نیز با داشتن تشکل‌های منظم نظامی و سیاسی در حال جنگ با حکومت مرکزی هستند، در منطقه ناگورنو قره‌باغ تشکلی ندارند و گرفتار جنگی شده‌اند که در صورت شعله‌ورتر شدن، جز آوارگی و کشتار بیشتر، برای آنها نتیجه‌ای ندارد.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

از همین نویسنده