پالمیرا بعد از داعش: در گروی بازی اسد با غرب

برای پالمیرا، بشار اسد بهتر از داعش نیست. آنی سارتر فوریا، تاریخ‌دان و کارشناس سرشناس فرانسوی اعتقاد دارد که بازسازی کامل محوطه تاریخی پالمیرا، آن را به «دیسنی‌لند» تبدیل خواهد کرد.

آنی سارتر فوریا کارشناس آثار باستانی سوریه است. او بیش از ۴۰ سال است که درباره پالمیرا تحقیق می‌کند و چندین کتاب درباره اهمیت محوطه‌های باستانی نوشته است. او جزو گروهی است که از سوی یونسکو مأمور رسیدگی به میراث فرهنگی جهان در سوریه است.

سایت قنطره گفت‌و گویی با آنی سارتر فوریا انجام داده. می‌خوانید:

شما در مورد وضعیت پالمیرا پس از بازپس‌گیری این محوطه تاریخی توسط بشار ال اسد چه می‌دانید؟

من در روزهای اخیر عکس‌های زیادی از باستان شناسان آشنای خود دریافت کرده‌ام. در این عکس‌ها نظامیان بشار ال اسد را می‌توان دید که در حال مساحی ویرانه‌ها هستند. امروز توانستم عکس‌هایی هم از درون معبد بعل را ببینم. این کار پیش از آن ممکن نبود، ترسِ آن بود که این محل مین‌گذاری شده باشد.

خیال‌تان راحت شد از اینکه پالمیرا از چنگ تروریست‌های داعش آزاد شد؟

آری و نه! راحت شدم، از اینکه داعشی‌ها رانده شدند. البته. آن‌ها ویرانی‌های وحشتباری در محوطه پالمیرا که جزو میراث فرهنگی جهان است به بار آوردند. خیالم راحت نشد، به دلیل به یادآوردن آنچه که اسد بر سر ویرانه‌های پالمیرا آورد. آن خاطره‌ها هنوز بسیار زنده‌اند. زمانی که ارتش او در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ ارگ پالمیرا را تسخیر کرد، آسیب‌های زیادی به آن زد. او موشک و خمپاره به سوی پالمیرا شلیک کرد و بدین ترتیب تعداد زیادی از ستون‌ها و دیوارهای تاریخی را ویران کرد. افزون بر آن، نیروهای او قبرها را غارت کرده و اشیاء تاریخی را دزدیده و فروختند. می‌ترسم، تا زمانی که بشار اسد در پالمیراست، این محوطه تاریخی را بیشتر از این ویران کند و افرادش دوباره دست به غارت بزنند.

اما اگر به سخنان مأمون عبدالکریم، مدیر میراث باستانی سوریه توجه کنیم، گویا اسد قصد دارد پالمیرا را با کمک یونسکو بازسازی کند.

می‌دانم که رسانه ها بازپس‌گیری پالمیرا را مثبت ارزیابی کرده‌اند. اما افتادن پالمیرا به دست بشار اسد هنوز به معنی پایان یافتن جنگ نیست. به همین خاطر من در رابطه با پالمیرا چندان خوشبین نیستم. نخست باید صلح برقرار شود، امنیت آن محل باید تضمین شود تا اصلاً بتوان به بازسازی آن و یا تعمیر آثار تاریخی اندیشید. من خواستار بازسازی هر آنچه هستم که قابل بازسازی‌ست، از جمله عمارت‌هایی که بازسازی آن ممکن است، طاق نصرت بزرگ است، چون، آنطور که من از روی عکس‌ها توانستم دریابم، این اثر کاملاً منفجر نشده، بلکه فقط از هم پاشیده شده. اما در رابطه با بازساخت معبد بزرگ بعل تردید دارم، از آن تنها خرده‌سنگ‌هایی باقی‌مانده‌.

نمی‌خواهم پالمیرا کاملاً از نو ساخته شود، در این رابطه مطلقاً صادق‌ام. برای مثال نگاه کنید به تعمیر تئاتر در پالمیرا که در زمانی نه چندان دور انجام گرفته. همه جا می‌توان دید که سنگ‌های تازه‌ای به‌کار برده شده. این سنگ‌ها فاقد پتینه (زنگار) است، فاقد تاریخ است. اگر حالا همین کار را هم با معبد بعل انجام دهند، آنوقت دیگر پالمیرا می‌شود یک دیسنی‌لند. جلوی این کار را می‌خواهم به هرترتیبی شده بگیرم.

۱۰ ماه تمام جهانیان فکر می‌کردند پالمیرا با خاک یکسان شده است. حالا به نظر می‌رسد که حدود ۲۰ درصد آن ویران شده. آیا این تبلیغات هدفمند داعش بود تا ما فکر کنیم که همه مجسمه‌ها و عمارت‌های این محوطه تاریخی برای همیشه از دست رفته‌؟

۲۰ درصد البته کم به نظر می‌آید، اما تروریست‌ها مهم‌ترین آثار تاریخی میراث فرهنگی جهان را ویران کرده‌اند: معبد بعل و معبد بعل شمین، این بزرگ‌ترین و زیباترین آثار معماری پالمیرا را. افزون بر آن، آن‌ها هفت برج از زیباترین برج‌های خاموشی و طاق نصرت را ویران کردند، و سطوح بسیاری را که هنوز در آن‌ها حفاری برای یافتن آثار باستانی ادامه داشت. این غارتگری ها- چه به‌دست نیروهای اسد و یا داعش- همچنین مناطقی را دربر گرفتند که مورخان و باستان‌شناسان قصد ادامه پژوهش در آنها را داشتند. این‌ها زیان‌هایی در ابعاد تاریخی‌اند. حال اگر سخن از ۲۰ درصد به میان آمد، باید آن را نسبیت بخشید: ۲۰ درصد از یکی از مهم‌ترین میراث‌های فرهنگی جهان از سطح زمین پاک شده‌.

[tabbyending]

به نظر شما با پالمیرا چه باید کرد؟

من موافق بازسازی آن، اما مخالف دوباره‌سازی آن‌ام. همچنین مخالف آن هستم چنان وانمود شود که گویا آنچه در پالمیرا اتفاق افتاده، اتفاق نیفتاده است. می‌بایست بخشی از پالمیرا را به عنوان یادمان هشداردهنده باقی گذاشت، به عنوان شهادت تاریخ. آنچه در آنجا اتفاق افتاد باید در حافظه باقی بماند.

دوباره به سؤالم برمی‌گردم: آیا ویران کردن پالمیرا برای داعش جنبه تبلیغات داشت؟

بله، مطمئناً. نمی‌توان انکار کرد که پالمیرا از دید داعش باید به دو دلیل ویران می‌شد. نخست به دلیل آنکه پالمیرا برای غرب نمادی بود که می‌بایست حفظ می‌شد. در اینجا باید یادآوری کنم که داعش آثار تاریخی اسلامی مانند مساجد و آرامگاه‌ها را نیز ویران کرده است. و دوم به خاطر آنکه پالمیرا نماد سوریه است. کافی‌ست به تمبرها و اسکناس‌ها نگاهی بیندازیم؛ همه جا تصویر پالمیرا چاپ شده.

ارزیابی شما از «آزادسازی» پالمیرا چیست؟ آیا بشار اسد تلاش می‌کند از آن به سود شخص خود بهره‌برداری کند؟

زمانی که بشار اسد پالمیرا را به داعش، تقریباً واگذار کرد، این یک حرکت هدفمند سیاسی بود: استراتژی او این بود که غرب به کمکش بیاید تا با داعش بجنگد. اما اولاً حسابش درست از کار درنیامد، چرا که غرب حاضر نبود به کمک دیکتاتوری مثل اسد بیاید. کنترل هوایی سوریه می‌بایست دیده باشد که نیروهای داعش در بیابان داشتند به پالمیرا نزدیک می‌شدند. آن‌ها به عمد هیچ کاری در مقابل آن نکردند، چرا که روی کمک غرب حساب باز کرده بودند. به جای حمله به داعش، حلب را بمباران کردند. حالا در آنجا هم می‌توان وضع مشابهی را دید: اسد موفق شد روسیه و حزب‌الله (لبنان) را به حمایت از خود وادارد، تا پالمیرا را آزاد کرده و خود را مورد تحسین قرار دهد.این‌ها مانورهای سیاسی‌اند.

فکر می‌کنید که همه این‌ها تاکتیکی است؟

اسد دهان که باز می‌کند، دروغ می‌گوید. من نظام سوریه را بیش از ۴۰ سال است که می‌شناسم. وقتی که در سال ۱۹۷۱ به سوریه رفتم، فوری با رژیم پدر بشار ال اسد مواجه شدم، من گذار از حکومت پدر به حکومت پسر را هم در سوریه دنبال کردم، من در زمان آغاز انقلاب ۲۰۱۱ در سوریه بودم. بشار ال اسد را به عنوان یک جاعل و فریبکار بزرگ شناختم. ما در سوریه با یک دیکتاتوری مافیایی سر و کار داریم.

تنها هدفی که بشار ال اسد تعقیب می‌کند، حفظ قدرت‌اش است، برای آنکه سوریه همچنان همانی باقی بماند که هست، چرا که او کشور را ملک شخصی‌اش می‌داند، و به خاطر آن حاضر است دست به هرکاری بزند: او مشکلی با کشتار ۳۰۰ هزار انسان، راندن میلیون‌ها سوری به تبعید و شکنجه و قتل زندانیان ندارد. …

آیا پالمیرا همچنان یک گروگان باقی می‌ماند؟

بله، اسد می‌داند چگونه از پالمیرا استفاده سیاسی کند. من خوشحالم که داعش از آنجا رفته، اما حاضر نیستم به خاطر آن از اسد تشکر کنم.

فکر می‌کنید، همانطور که مأمون عبدالکریم، مدیر میراث فرهنگی سوریه گفته، بازسازی پالمیرا طی پنج سال آینده ممکن است؟

من این تخمین را غیر واقعی می‌دانم. بدون کمک از خارج و بدون یاری یونسکو، این کار شدنی نیست. من با ایرینا بوکوُوا، دبیر کل یونسکو هم در این رابطه صحبت کردم. او قصد دارد هر چه زودتر از محل دیدن کند. او از دادن هرگونه قولی در‌باره بازسازی پالمیرا خودداری می‌کند. نخست باید کارشناسان دریابند که آیا اصلاً بازسازی پالمیرا فایده‌ای دارد. از دیگر سو این پرسش مطرح می‌شود که آیا پالمیرا در بازسازی سوریه در صدر سیاهه اولویت‌ها قرار می‌گیرد؟ تمام کشور ویران شده است.

آیا برای بازسازی همکاری خواهید کرد؟

اگر از من خواسته شود، آری. اما می‌ترسم پالمیرا را در وضعیت کنونی‌اش ببینم.

منبع: قنطره

در همین زمینه:

پالمیرا: مرثیه‌ای برای یک شهر

پالمیرا: خبر، گزارش، نقد و تحلیل