• پرونده ویژه
کتابی و کتاب‌هایی در قفس
تک و تاب نمایشگاه کتاب تهران با همه فراز و نشیب‌هایش مدتی‌ست که فروکش کرده. مانند قفس در شعری از «پره‌ور»، قفسه‌ای ترسیم کردیم و کتاب‌هایی را روی آن نشاندیم. آیا پرنده می‌خواند؟
ژاک پره‌ور در شعر «برای کشیدن یک پرنده» (به ترجمه احمد شاملو) به قصد فریفتن پرنده‌ها، روی کاغذ قفسی می‌کشد با در باز. سالی چند را به انتظار میگذراند، بعد که پرنده وارد قفس می‌شود در قفس را می‌بندد با این امید که با کشیدن برگ‌هایی سبز، و خنکی باد و غبار آفتاب پرنده تصمیم به خواندن بگیرد. پره‌ور در سطری از این شعر می‌گوید:
«اگر پرنده نخونه
نشونه بدیه
نشونه اینه که پرده بده
اما اگر خوند نشونه خوبیه
نشونه اینه که می‌تونین امضاش کنین»
(همچون کوچه‌ئی بی‌انتها، احمد شاملو، تابستان ۱۳۵۲، انتشارات نگاه»
این شعر بیانگر وضعیت پرونده در پیش روی شماست. تک و تاب نمایشگاه کتاب تهران، با همه فرازها و نشیب‌هایش مدتی‌ست فروکش کرده. مانند «قفس» در شعر ژاک پره‌ور، قفسه‌ای ترسیم کردیم، و کتاب‌هایی را روی آن نشاندیم. آیا پرنده می‌خواند؟
داستان ما
رمان تازه‌ای از جواد مجابی منتشر شده است: «بنفشه‌های سراشیب» که در سال ۱۳۶۳ نوشته شده و اکنون بعد از ۳۱ سال روی پیشخوان کتابفروشی‌ها قرار گرفته است. وحشت از جنگ داخلی و امید به تغییر یک حکومت سرکوبگر مهم‌ترین درونمایه تازه‌ترین رمان جواد مجابی‌ست. «بنفشه‌های سراشیب» در یک کشور و شهر خیالی روایت می‌شود که بر دامنه کوهی آتشفشان قرار دارد و نام محله‌ها و خیابان‌های آن به فارسی کهن است. این شهر، یک شهر کویری‌ست که «از صحرای گبی، ترکستان و ایران می‌گذرد، دنباله‌اش از عربستان و لیبی و صحرا عبور می‌کند و تا سواحل غربی آفریقا کشیده می‌شود.» در این کشور خیالی یک افسر عالی‌رتبه با کودتا به حکومت می‌رسد.
نشر پیدایش رمانی منتشر کرده از محمد رضا ذوالعلی، نویسنده افغانستانی که در ایران در شهر کرمان متولد شده است. این کتاب «افغانی‌کشی» نام دارد: روایتی داستانی از رنج نسل دوم مهاجران افغانستانی که در ایران متولد شده‌اند اما از کمترین حقوق شهروندی، حتی در چاچوب‌های به رسمیت شناخته شده در جمهوری اسلامی بی‌بهره مانده‌اند. «افغانی‌کشی» دومین رمان محمد رضا ذوالعلی درباره مرد جوانی است که زنش بدون هیچ دلیلی مهریه‌اش را به اجرا گذاشته و به همین خاطر هم او مدتی در زندان بوده.
داستان از یک باشگاه ورزشی در خیابان شانزده آذر آغاز می‌شود و به یک روز برفی در دی‌ماهِ سال ۱۳۵۸ می‌رود. رمان روایتی‌ست از درهم تنیدگی تاریخ و شخصیت‌های مختلف. در این رمان شخصیت‌هایی مانند پیکر بی‌جان امیر عباس هویدا، استالین، بازیکنِ تیم تاجِ سابق، یک کشیش یونانی، استخوان‌های رضا خان حضور دارند و در داستان همراه با انبوهی دیگر از درگذشتگان تاریخ معاصر ایران نقش‌آفرینی می‌کنند. شخصیت اصلی و مهم‌ترین روایتگر داستان یک ورزشکار رزمی‌کار است که برای گرفتنِ کمربند مشکی باید پانزده مبارزه بکند که هر یک از این مبارزه‌ها منشأ داستان‌هایی می‌شوند.
یادداشت‌های این کتاب که بین گزارش و داستان در نوسان‌اند، نمایانگر نوع تازه‌ای از ادبیات معاصر است که تأملات روزانه نویسنده را با وقایع زندگی افراد و واقعیت‌های اجتماعی درمی‌آمیزد. در «رک و راست بگم» هم مانند «رک و پوست کنده» زنان در مرکز توجه آسیه جوادی قرار دارند. او در این اثر تلاش می‌کند تصویری واقعی و مبتنی بر زندگی روزانه از زنان ایرانی به دست دهد و به این ترتیب از تصور «زن اثیری» فاصله بگیرد و نشان بدهد که چگونه زنان در پیشبرد جامعه مدنی نقش‌آفرینی می‌کنند.
خدایی در داستان‌های نوستالژیک مجموعه «از میان شیشه، از میان مه» فضاهای تازه‌ای از زندگی ارامنه در ایران و روس‌های مهاجر در بندر انزلی را ترسیم می‌کند. جهان داستان‌های خدایی اصولاً از حسرت و گذشته‌گرایی انسان‌ها نشان دارد. بسیاری از قهرمان‌های او ناگهان در هجومِ خاطراتشان خود را باز می‌یابند و درگیر یک موقعیت به ظاهر روزانه، اما با چالش‌های هستی‌شناسانه می‌شوند. پیش از این در سال ۱۳۸۸ از علی خدایی «کتاب آذر» منتشر شده است.
گهواره‌ی مردگان از امکانات نو و تازه‌تری برای خلق جهان ویژه‌ی خود استفاده کرده است در دوره‌ای که بیشتر نویسنده‌هایش هنوز همان نقالی هستند که تنها ابزارش تغییر کرده است؛ یعنی به‌جای گفتن در ظاهر از کلمات مکتوب استفاده می‌کنند، ولی در نهایت آثارشان همان تصویر ایستای پرده‌ی نقالی است و همان ماجرای پرتب‌وتاب را تحویل مخاطب می‌دهد، درحالی‌که نقالی‌شان هیچ شباهتی حتی به فرم زندگی مخاطب امروز هم ندارد؛ ولی گهواره‌ی مردگان همانقدر که رمانی است درباره‌ی روایت رمانی درباره بی زندگی انسان امروز نیز است. یعنی خواندن فرم رمان گهواره‌ی مردگان و تفسیر آن خواندن و تفسیر خود ماست.
شعر ما
محمد علی سپانلو در سال‌های پایانی عمرش به بیماری سرطان مبتلا بود و تحت درمان قرار داشت. او در آن ایام شعر بلندی سروده است که در بیمارستان نزدیک محل سکونتش در تهران اتفاق می‌افتد. در این شعر که «بیمارستان کافکا» نام دارد، رییس بیمارستان پزشکی‌ست به نام کافکا. او تخته نرد بازی می‌کند و در همان حال یکی از بیماران را «سوسک» می‌کند. سپانلو فروردین ۹۴، یک ماه پیش از درگذشتش گفته بود: «”بیمارستان کافکا” در واقع یک نوع سورئالیسم است که از واقعیت الهام گرفته.»
«روزنامه تعطیل» جمشید برزگر سندی است از سرکوب مطبوعات ایران که با تعطیل شدن روزنامه «سلام» و وقایع کوی دانشگاه در تیر ۱۳۷۸ اوج گرفت و تا امروز همچنان ادامه دارد. «روزنامه تعطیل» را یک شاعر و یک روزنامه‌نگار سروده است. با امید آغاز می‌شود، با نگرانی ادامه پیدا می‌کند و به نومیدی می‌انجامد: روایتی از یک دوره از تاریخ مطبوعات ایران از درون که از ۱۳۱۴ با سر بریدن میرزا آقا خان کرمانی در شمال تهران با خون آغاز شد و با اعدام سعید سلطانپور در خرداد ۱۳۶۰ وارد دوره تازه‌ای شد. برزگر با این کتاب « بخشی از حیثیت از دست رفته شعر فارسی را به آن بازگردانده است.»
داستان دیگران
کسی که می‌خواهد بفهمد چرا استانبول دیگر آن شهر شکیبا و چند فرهنگی پیشین نیست، می‌بایست رمان تازه اورهان پاموک، نویسنده ترکیه‌ای و برنده جایزه ادبی نوبل را بخواند. این رمان به فارسی با عنوان «شوری در سر» ترجمه شده (ترجمه عین‌اله غریب) و در نمایشگاه کتاب تهران در غرفه نشر چشمه عرضه شد. قهرمان این رمان «مولود» نام دارد، مردی با یک گاری‌دستی، قهرمانی مهربان که هیچ چیز نمی‌تواند او را به راحتی از کوره در ببرد. پاموک برای نخستین بار رمانی را صرفاً از منظر یک مرد ساده‌دل نوشته است که نشان دهد چگونه یک شهر سکولار به یک شهر نامدارا و مذهب‌زده تبدیل می‌شود.
ماجراهای رمان «وایت‌نویز» (برفک) در یک خانواده به ظاهر خوشبخت و سختکوش آمریکایی در حاشیه یک شهر بزرگ اتفاق می‌افتد. با وقوع یک فاجعه اما کودکان این خانواده چهره واقعی‌شان را نشان می‌دهند، توهم پدر و مادر نسبت به خوشبختی فرومی‌ریزد و در این میان جنایتی هم اتفاق می‌افتد. دان دلیلو گفته است که بعد از سفر به یونان و بازگشتش به آمریکا متوجه شد که با جامعه آمریکا بیگانه شده. «وایت نویز» (برفک) حاصل کند و کاو دوباره این نویسنده در زادگاهش است. «برفک» را پیمان خاکسار به فارسی ترجمه کرده است.
چاپ سوم رمان «فرشته سکوت کرد» نوشته هاینریش بل، نویسنده نام‌آشنای آلمانی به ترجمه سعید فرهودی توسط نشر نون منتشر شده است. این رمان، اثری‌ست متعالی در ستایش عشق و نیکوکاری در هنگامه‌ای که جنگ همه چیز را نابود کرده است. داستان در ۸ مه ۱۹۴۵ اتفاق می‌افتد. سربازی از جنگ برگشته با زنی به نام رگینا آشنا می‌شود. عشقی عمیقی بین آن‌ها شکل می‌گیرد و سبب می‌شود که هستی بر روی ویرانه‌ها تحمل‌پذیر شود. هانس که مرگ‌خواه است، به برکت عشق به رگینا با زندگی آشتی می‌کند.
مهم‌ترین رمان دیه‌گو مارانی، نویسنده و سیاستمدار ایتالیایی به ترجمه مجتبی ویسی توسط نشر آموت منتشر شده است. این رمان «مرد بی‌زبان» نام دارد و روایتگر داستان سرباز نگون‌بختی‌ست که در جنگ جهانی دوم در اثر یک سانحه حافظه‌اش را از دست می‌دهد و توسط یک پزشک فنلاندی مداوا می‌شود. تنها نشانی که از هویت این سرباز موجود است، دو کلمه به زبان فنلاندی‌ست که در اونیفورم او به دست آورده‌اند. پزشک فتلاندی گمان می‌برد که سرباز مجروح هموطن اوست. به او که زبان مادری‌اش را از یاد برده، زبان فنلاندی می‌آموزد و او را به هلسینکی می‌فرستد. زندگی و سرنوشت تازه‌ای برای سرباز سانحه‌دیده رقم می‌خورد. رمان، روایتگر تلاش فرد است برای دستیابی به هویت.
رمان «مادونایی با پالتو پوست» از آثار برجسته صباح‌الدین علی به ترجمه مهلا منصوری توسط نشر نگاه منتشر شد. داستانی درباره هزارتوهای تاریک شخصیت خودآزار یک مرد مسلمان در آستانه گذار از سنت‌ها به مدرنیته و یکی از آثار مهم ادبیات کلاسیک و مدرن ترکیه پیرامون شهرنشینی. صباح‌الدین علی که فوریه ۱۹۰۷ در امپراطوری عثمانی متولد شد، با آثاری درباره زندگی مردمان روستانشین آناتولی مطرح شد. «گاری» (۱۹۳۶) و «شیطان در ما» (۱۹۴۰) از دیگر آثار مهم اوست.
نشر ققنوس رمان «مرفی» اولین اثر داستانی ساموئل بکت، نویسنده شهیر ایرلندی و برنده نوبل ادبی را به ترجمه سهیل سمی منتشر کرده است. این رمان اروتیک‌ترین و به یک معنا «جسمانی»ترین اثر بکت است و از تجربه‌های او در سال‌های نخست مهاجرتش از ایرلند نشان دارد. «مرفی»، روایتگر داستان یک مرد مهاجر است که به ایرلند پشت کرده و در لندن روزگارش را به بطالت میگذراند. در لندن زن تن‌فروش زیبایی خاطرخواه او می‌شود و به خاطر عشق‌اش به او دست از تن‌فروشی برمی‌دارد. مرفی می‌بایست مسئولیت زندگی را به عهده بگیرد و کار کند.
«ماه و آتش» آخرین و مهم‌ترین رمان چزاره پاوزه (۱۹۰۸ ـ ۱۹۵۰) نویسنده و شاعر ایتالیایی به ترجمه طاهر نوکنده توسط انتشارات «گمان» منتشر شد. رمانی درباره بازگشت به زادگاه، گذرا بودن خوشبختی و اهمیت «وطن» به عنوان سرنوشت انسان. «ماه و آتش» را یک راوی بی‌نام که در یتیم‌خانه، در فقر و بدبختی بزرگ شده و سپس از زادگاهش به کالیفرنیا مهاجرت کرده و حالا پس از جنگ جهانی دوم به زادگاهش بازگشته، روایت می‌کتد. او می‌خواهد بداند در سال‌های جنگ چه اتفاقی برای روستای زادگاهش، تاکستان‌ها، کشتزارها و مردمانش افتاده است.
چند کتاب استثنایی
گلمن در «هوش محیط زیستی» این نظریه را در میان می‌آورد که فقط شرکت‌های چند ملیتی و صنایع بزرگ مسئول تخریب محیط زیست نیستند. شهروندان هم مسئولیتی دارند: مصرف آگاهانه. گلمن اعتقاد دارد که بسیاری از کالاهایی که امروزه مصرف می‌کنیم با روش‌هایی به جای مانده از صنایع شیمی در قرن پیش تولید می‌شوند. او می‌گوید با تغییر رفتار و ذائقه مصرف می‌توان تولیدکنندگان را وادار کرد که روش‌های امروزی‌تری را به کار گیرند و به این ترتیب دامنه تخریب محیط زیست را محدود کرد. برای این‌کار اما به «هوش محیط زیستی» نیاز داریم.
کتاب «معنی هنر» نوشته هربرت رید یک بررسی کوتاه اما جامع در زمینه ابعاد و جنبه‌های گوناگون هنرهای تجسمی، به‌ویژه نقاشی و مجسمه‌سازی است که در آن نویسنده تعاریفی از هنر، زیبایی و به طور کل زیباشناسی و فلسفه هنر به‌دست داده است. مخاطب با مطالعه این کتاب می‌بایست با شیوه نگریستن به آثار هنری و با سبک‌های مختلف هنری چون باروک، روکوکو، گوتیک، رئالیسم و ناتورالیسم آشنا شود. «معنی هنر» برای نخستین بار با ترجمه نجف دریابندری در سال ۱۳۵۱ منتشر شد و در طی این سال‌ها ناشران مختلفی نیز آن را تجدید چاپ کرده‌اند.
انتشارات نگاه اثر پژوهشی تازه‌ای در شناخت نظامی گنجوی و روزگار او منتشر کرده است. نویسنده این کتاب نخستین رییس جمهوری آذربایجان و یکی از شخصیت‌های سیاسی در دوران دوم مشروطیت است: محمد امین رسول‌زاده. نظامی تا پایان عمر در زادگاهش، شهر گنجه ماند. مادر او کرد بود و به همین جهت باید گفت یکی از مهم‌ترین شاعران فارسی‌زبان خاستگاه ترکی و کردی دارد. برخی از پژوهشگران مانند وحید دسنگردی با توجه به برخی ابیات نظامی در صدد تعیین ملیت او برآمده‌اند و برخی هم او را از طبقه دهقانان (ایرانیان) آران می‌پندارند.
دو مجلد از مجموعه «خرم‌آباد‌شناخت»، اثر فرید قاسمی، روزنامه‌نگار و پژوهشگر برجسته ایرانی که خود اهل خرم‌آباد است منتشر شده. جلد اول این مجموعه، «سرگذشت خرم‌آباد» و جلد دوم «دانشنامک خرم‌آباد» نام دارد. فرید قاسمی در کتاب «سرگذشت خرم‌آباد» نه تنها تاریخ این شهر را بازگو می‌کند، بلکه به حیات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این شهر باستانی و خوش آب و هوا نیز می‌پردازد. تاریخ شهرداری و اموری مانند آتش‌نشانی همانقدر در این کتاب اهمیت دارند که نظمیه و زندان‌های شهر و مسائلی مانند بهداشت و درمان و آموزش و شکار و ماهیگیری و صنعت و خلاصه همه جلوه‌هایی که زندگی شهری را رقم می‌زنند.
«فیروزه و فرهنگ» نوشته دکتر عمران گاراژیان و فرزانه قرائی که اواخر سال ۹۴ منتشر شد به چاپ دوم رسید و در نمایشگاه کتاب تهران عرضه می‌گردد. کتابی درباره رابطه انسان با سنگ فیروزه در گستره تاریخ. فیروزه و فرهنگ» به انسان‌شناسی فیروزه می‌پردازد و در این راه از راهکار چندروشی، روش مصاحبه و مشاهده، قوم باستا‌ن‌شناسی، تجزیه و تحلیل تاریخی و مهندسی معدن استفاده شده است. از این رو این کتاب، علاوه بر علاقه‌مندان به تحقیقات در مورد سنگ‌های نیمه‌قیمتی، برای پژوهشگرانی که به پژوهش‌های چندروشی علاقه دارند نیز می‌تواند مفید باشد.
نظرها
نظری وجود ندارد.