خلیج گرگان؛ عرصه نبرد نیروهای برّی و بحری

سیاستِ ترس کارساز  شد. ترس از گرفتارشدن خلیج گرگان به سرنوشت دریاچه ارومیه و تالاب هامون و گاوخونی مسئولان را به خود آورد و در نهایت بر آن داشت تا بودجه‌ای مشخص برای لایروبی خلیج گرگان اختصاص دهند.

پس از پسروی یک کیلومتری دریای خزر، تنها راهکاری که برای نجات و جلوگیری از تبدیل خلیج گرگان به شوره‌زار به نظر می‌رسید همین لایروبی کانال‌های خلیج گرگان بود.

اینک مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان از اختصاص ۱۰ میلیارد تومان اعتبار برای لایروبی خلیج گرگان، با هدف جلوگیری از نابودی این خلیج خبر داده است.

به گفته اسماعیل مهاجر، کانال چپ اوغلی به عرض سه متر و طول چهار کیلومتر و کانال خزینی به عرض سه متر و طول ۲.۵ کیلومتر - به عنوان تنها آبریزگاه‌های خلیج گرگان- لایروبی خواهند شد تا مسیرهای ورود و خروج آب به این خلیج نیز هموار شود.

در حال حاضر مسدود شدن ورودی آب از کانال خزینی و چپ اوغلی به دلیل افزایش رسوبات، موجب پسروی فراوان آب خلیج شده و عمق خلیج گرگان نیز از سه متر به یک و نیم متر تقلیل یافته است.

برای آغاز این طرح هزینه نیمی از پروژه (پنج میلیارد تومان) را سازمان کل حفاظت محیط زیست ایران پرداخت کرده و مابقی اعتبار نیز قرار است توسط خود استان گلستان تأمین شود.

البته تخصیص اعتبار ۱۰ میلیارد تومانی برای پروژه لایروبی در حالی صورت می‌گیرد که پیشتر استاندار گلستان اعتبار لازم برای لایروبی دو کانال ورودی آب به خلیج گرگان را دست‌کم ۵۰ میلیارد تومان تخمین زده بود.

چرا خلیج گرگان به این روز افتاد؟

خلیج چهار هزار هکتاری گرگان بزرگترین خلیج دریای خزر است و یکی از منابع و مخازن عمده‌آب شیرین متصل به این دریا به شمار می‌رود.

اکولوژی خلیج گرگان نیز تحت تأثیر دریای خزر، رودهای مجاور و شبه جزیره میانکاله قرارگرفته‌ است. زیست بوم منحصر به فرد این خلیج  در رشد و تکثیر آبزیان و جذب پرندگان مهاجر زمستانی نقش مهمی دارد. اما اکنون ماه‌هاست از این طبیعت کم نظیر خبری نیست و خلیج گرگان به عرصه نبرد نیروهای برّی و بحری بدل شده است.

در حال حاضر دهانه خلیج گرگان که محل ورود آب از دریای خزر است  به شدت دچار رسوب‌گذاری شده، عمق این خلیج به یک و نیم متر کاهش یافته، بیش از یک چهارم آن خشک شده و به همین دلیل به سرعت به سمت نابودی پیش می‌تازد.

استان گلستان کم‌شیب‌ترین ساحل دریای خزر در شمال کشور را دارد و همین مسئله باعث پسروی بیش از یک کیلومتر از آب دریا در این منطقه شده است. پسروی آب دریا ده‌ها هکتار از این منطقه را به صحرایی لم یزرع و مملو از بوته‌های صحرایی بدل کرده و گردشگری و صیادی را کاملاً از رونق انداخته است.

کارشناسان محیط زیست معتقدند به علت شیب‌کم منطقه و حجم بالای رسوبات، خلیج گرگان از آسیب پذیرترین مناطق دریای خزر به شمار می‌رود و نسبت به نوسانات این دریا بسیار تأثیرپذیر است. به همین علت با کاهش حدود یک و نیم متری تراز دریای خزر و پسروی شدید آب، اینک شاهد خشک شدن بخش‌های عمده‌ای از خلیج گرگان هستیم.

در واقع به علت پایین‌رفتن تراز آب خزر رابطه این خلیج با بدنه اصلی دریا قطع شده و تداوم این مسئله برای حیات خلیج گرگان بسیار نگران کننده است.

علاوه بر این با ادامه روند تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و در نتیجه کاهش سالانه بیش از ۱۰ سانتی‌متر از سطح آب، احتمال می‌رود تا چند سال آینده این خلیج به یک مرداب تبدیل شود.

از سوی دیگر در حدود ۹۵ درصد آب دریای خزر از رودخانه ولگا در غرب روسیه تامین می شود، در سال‌های اخیر نیز در پی برداشت‌های بی‌رویه از این رودخانه و ساخت و ساز سد و کانال‌های بسیار ورودی آب ولگا به خزر به شدت کاهش یافته است. در واقع این موضوع، خشک شدن  خلیج گرگان را به یک مسئله فراملی بدل کرده است.