بررسی برخی موضوعات مطرح شده در ششمین کنگره جهانی ضد اعدام
لغو اعدام در جهان؛ مثبت اما با شتاب کم
اعدام در کشورهایی که قوانین شریعت و مذهبی دارند یکی از چالش‌های مخالفان با مجازات اعدام است که به نظر می‌رسد در راه لغو آن مشکلات بیشتری ایجاد می‌شود.
مدیار سمیع‌نژاد
راهپیمایی در مخالفت با مجازات اعدام
ششمین کنگره جهانی ضد اعدام در حالی در ماه ژوئن سال ۲۰۱۶ در اسلو برگزار شد که در حال حاضر و در مقایسه با کنگره قبلی که در سال ۲۰۱۳ در مادرید برگزار شد، برای اولین بار بیش از نیمی از کشورهای جهان (۱۰۴ کشور)، مجازات اعدام را به طور کلی لغو کرده‌اند. اما با وجود این همچنان کشورهای بسیاری اعدام را برای جرائم مختلف به اجرا می‌گذارند و حتی کشورهایی که برای سالیان متمادی این حکم را اجرا نکرده بودند، بار دیگر و به دلایلی چون مبارزه با تروریسم، دوباره آن را به اجرا گذاشته‌اند.
کنگره جهانی ضد اعدام با هدف بررسی و پیدا کردن راهکارهای مناسب برای لغو کامل مجازات اعدام شاهد حضور حقوقدانان، فعالان سیاسی و مدنی و کنش‌گران مخالف اعدام، موضوعات مختلفی را در برنامه‌ها و سخنرانی‌های مختلف مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.
تلاش این تجربه‌ها و تحقیقات انجام شده، پایان دادن هر چه سریع‌تر مجازاتی است که که سمت و سوی لغو آن به نظر یکی از استادان دانشگاه پروجیای ایتالیا در جهتی مثبت است، اما به دلیل نداشتن جایگاه مشخص در «سیاست و قوانین بین‌الملل» از شتاب لازم برخوردار نیست.
مجازات‌های جایگزین اعدام
مجازات جایگزین اعدام یکی از مهم‌ترین بحث‌های ششمین کنگره جهانی ضد اعدام بود که در اولین ساعات این کنگره و در پیام ویدئویی پاپ فرانسیس، درباره آن صحبت شد. پاپ در این پیام «حبس ابد» را هم به خاطر آن که «خالی» از امید است، «شکنجه» دانست.
نیما پوریعقوب، یکی از فعالان ضد اعدام که در این کنگره حاضر بود، در گفت‌وگو با رادیو زمانه در این‌باره می‌گوید: «یکی از نشست‌های حاشیه کنگره در مورد مجازات‌های جایگزین اعدام بود. در خیلی از کشورها از مخالفان حکم اعدام می‌پرسند که اگر اعدام نباشد، پیشنهادشان چیست و باید که پاسخگوی جامعه بود. در این نشست تجربه کشورهای مختلف مثل هند یا کانادا درباره مجازات‌های جایگزین اعدام که تجربه‌‌های موفقی بوده‌اند، مطرح و بررسی شد.»
پوریعقوب به مساله‌ای اشاره می‌کند که در این نشست مورد توجه بوده است: «اعمال مجازات حبس ابد بدون آزادی که در واقع تفاوتی با اعدام ندارد چرا که شما نفر را در زندان بدون هر گونه امیدی نگاه می‌دارید که خود شکنجه است.»
همچنین در این نشست به تجربه برخی کشورهای آسیایی اشاره شد که «کار اجباری» را به عنوان جایگزین اعدام مطرح کرده‌اند که این خود می‌تواند مصداق «شکنجه» باشد.
به طور کلی «بازگرداننده بودن» مجازات محور اصلی بحث‌های مطرح شده در کنگره‌ی جهانی ضد اعدام بود که اعدام یا حبس ابد بدون آزادی از آن خالی است.
پوریعقوب درباره دیگر موراد مطرح شده در این نشست می‌گوید: «در بعضی از کشورهایی اروپایی تجربه این بوده که مجازات اعدام لغو شده و اصلا بحثی در مورد جایگزین‌ها نبوده است. عده‌ای نظرشان این بوده که لزومی ندارد در این مورد بحث کنیم، چرا که قوانین کشورها مجازات‌هایی را برای هر جرمی پیش‌بینی کرده و می‌شود با آن‌ها پیش رفت و لزومی ندارد وقتی که اعدام لغو می‌شود بحث مجازات جایگزین مطرح شود. در حقیقت این پاسخ همان استدلال است که اگر اعدام نه پس چه چیزی؟ به شخصه هم فکر می‌کنم اول باید اعدام لغو شود و بعد می‌شود در مورد جایگزین‌های آن صحبت کرد.»
محمود امیر مقدم، سخنگوی سازمان حقوق بشر ایران و از دیگر حاضران و سخنرانان در کنگره جهانی ضد اعدام هم می‌گوید که اعدام هیچ مساله‌ای را چه در رابطه با کم شدن جرم و چه در رابطه با تکرار نشدنش حل نمی‌کند: «در واقع کشتن کسی دیگری را زنده نمی‌کند و تنها خشونت است. پیشنهاد جایگزین حبس است، اما نه حبس ابد که در آن امیدی نیست. در واقع بحث این است که مجازات ضروری است، اما تحت شرایط انسانی و متناسب با جرم. سوال مطرح این است که این‌ها را اگر اعدام نکنیم بر می‌گردند به جامعه و دوباره همان کار را می‌کنند، به‌خصوص در مورد جرایم خشن و دوم اینکه جواب خانواده‌ها را چه بدهیم؟ مثلا قاتل فرزند خانوادهای می‌آید بیرون از زندان و این برای خانواده سخت است، اما بحث این است که اعدام یا حبس ابد بدون آزادی جایگزین مناسبی نیست.»
شریعت و اعدام
اعدام در کشورهایی که قوانین شریعت و مذهبی دارند یکی از چالش‌های مخالفان با مجازات اعدام است که به نظر می‌رسد در راه لغو آن مشکلات بیشتری ایجاد می‌شود.
نشستی در این باره در کنگره جهانی ضد اعدام در اسلو برگزار شد که نیما پوریعقوب از حاضران در این نشست، در مورد آن می‌گوید: «در این نشست درباره بحث شریعت و اعدام دو سخنرانی شد که تاکیدشان بر روی وجوه مثبت قرآن و احادیث بود. آن‌ها اشاره داشتند که حتی اگر قوانین بر پایه شریعت هم پیش بروند، باز می‌توانند از مجازات اعدام دور باشند و این طور نیست که ۱۰۰ درصد یک نفر باید به اعدام محکوم شود.»
این فعال مخالف اعدام می‌گوید: «یکی از سخنرانان به جرم جنجالی زنا اشاره کرد که طبق متون اسلامی کسی که این عمل را مرتکب شود باید چهار شاهد عاقل و بالغ همزمان او را حین عمل ببینند، در این صورت است که مجازات این شخص مرگ می‌شود. در واقع سخنران استدلال می‌کرد که این که چهار نفر شخصی را در حین عمل زنا ببینند، عملا غیر ممکن است و این مجازاتی که شریعت تعیین کرده در واقع یک نوع بازدارندگی داشته است، نه اینکه بخواهد کسی را به مرگ محکوم کند.»
از جمله مسائل مطرح شده در این نشست این بود که دولت‌هایی مثل جمهوری اسلامی یا گروه‌هایی مثل «داعش» از شریعت و دین «استفاده ابزاری» می‌کنند تا کار خودشان را پیش ببرند و در حقیقت از اعدام به عنوان یک «حربه سیاسی» استفاده می‌کنند نه یک «حربه حقوقی» که به آن اعتقاد داشته باشند و از دین برآمده باشد.
شاهدان اعدام
یکی از برنامه‌هایی که به گفته بسیاری از حاضران در کنگره جهانی ضد اعدام در اسلو نقطه عطف این کنگره بود، صحبت محکومان به اعدام به عنوان شاهد بود که قبل از اجرای حکم بی‌گناهی‌شان اثبات شده و آزاد شده بودند. افرادی از کشورهای مختلف همچون لبنان، آمریکا و ... که مدت‌های طولانی با حکم اعدام در زندان بوده‌اند و این حکم را زندگی کرده‌اند. این افراد در حال حاضر خود تبدیل به فعال ضد اعدام شده‌اند و برای لغو آن می‌کوشند.
نیما پوریعقوب این افراد را «شاهدان زنده‌‌ای» می‌داند که حضورشان گواهی است بر «خشن، ناعادلانه و غیرانسانی بودن» مجازات اعدام: «حضور این افراد و گزارشی که دادند حضار در کنگره را منقلب کرد. همچنین دبیر کنگره در سخنرانی روز پایانی نیز با اشاره به حضور این افراد گفت که این‌ها ما را به گریه انداختند، اما نتیجه کارشان لبخند را به لب‌های ما می‌آورد.»
پوریعقوب درباره موارد مطرح شده از سوی این افراد گفت: «داستان‌های تلخی را بازگو می‌کردند از شکنجه‌های سختی که دیده بودند. مثل خانمی که از لبنان آمده بود و به خاطر اعتراف کردن شکنجه شده و به اعدام محکوم شده بود، اما در نهایت مشخص شده بود که از اتهام وارد شده مبرا بوده است. در این نشست این مساله مطرح شد که حتی اگر کسی به اعدام محکوم شده باشد و این حکم در نهایت اجرا نشود، اما تاثیرات روحی عجیبی روی شخص بر جای خواهد گذاشت. اینکه این افراد حتی بعد از آزادی با مشکلات خاص خود زندگی می‌کنند و امکان برگشت به زندگی عادی را ندارند. به نظر من این‌ها بهترین شهود بودند برای این که نشان دهند چرا باید این مجازات لغو شود.»
کشورهای آسیایی و اعدام
آسیا محل اجرای بسیاری از اعدام‌ها در جهان است. بر اساس آمارها، کشورهای حاضر در این قاره پهناور و پرجمعیت بیش‌ترین اعدام‌ها در دنیا را دارند (با وجود کشورهایی مثل چین و ایران). کشورهای زیادی در این قاره همچنان به مجازات اعدام پای‌بندند.
یکی از نشست‌های ششمین کنگره جهانی ضد اعدام در اسلو روی کشورهای آسیایی (بیشتر خاور دور) متمرکز بودو کشورهایی مثل ژاپن، اندونزی، هند، پاکستان و ....
پاکستان یکی از کشورهای مورد بحث در این نشست بود که بعد از حمله تروریستی به مدرسه‌ای در کراچی که به کشته شدن شماری از دانش‌آموزان منجر شد، تصمیم گرفت دوباره مجازات اعدام را اجرا کند.
در این مورد قانون مبارزه با تروریسم دیگر قوانین را تحت شعاع قرار داد و این مساله سبب افزایش اعدام در این کشور شد.
در مورد کشوری مثل هند هم آمار جالب توجهی ارائه شد که قضاوت‌های اشتباه درباره احکام صادر شده اعدام را نمایان کرد. بر اساس این آمار تنها پنج درصد کسانی که در دادگاه‌های اولیه در هند به اعدام محکوم می‌شوند در مراجع بالاتر گناه‌شان ثابت و حکم‌شان تایید می‌شود. در واقع ۹۵ درصد بقیه بی‌گناهند یا اینکه جرم‌شان چنان نیست که مجازات اعدام به آن تعلق بگیرد، اما دادگاه‌های اولیه با قضاوت اشتباه قضات عده زیادی رابه اعدام محکوم می‌کنند.
در مورد کشور ژاپن و اعدام در این کشور هم بحث‌هایی در این نشست مطرح شده است.
بر اساس صحبت‌های مطرح شده دولت ژاپن این استدلال را مطرح می‌کند که مردم کشور ما خواهان مجازات اعدام هستند و عنوان می‌کند که ما در مقابل افکار عمومی چاره دیگری نداریم. در پاسخ به این استدلال این نمونه مطرح شد که در زمان فرانسوا میتران که مجازات اعدام در فرانسه لغو شد، افکار عمومی فرانسه مخالف بودند اما دولت اعدام را لغو کرد و در پی آن افکار عمومی هم خیلی سریع تغییر رویه دادند و مخالف اعدام شدند.
دولت ژاپن با انجام یک نظرسنجی مردم را مقابل این سوال قرار داده که آیا شما موافق لغو اعدام هستید که بسیاری از مردم هم مخالفت کرده‌اند. دولت ژاپن به این نظرسنجی استناد می‌کند که مورد انتقاد مخالفان اعدام در این کشور است و این در حالی است که تحقیقات مستقل فعالان ضد اعدام در این کشور (که سوال‌ها را طور دیگری مطرح کرده‌اند)، نتایج دیگری را نشان می‌دهد. به عنوان مثال آن‌ها این سوال را این‌طور مطرح کرده‌اند که اگر امکان داشته باشد به جای مجازات اعدام، مجازات زندان به یک نفر تعلق بگیرد، شما با آن موافقید یا خیر که اکثریت جامعه به سوال بله گفته‌اند که در تضاد با ادعای دولت قرار دارد.
پوریعقوب که در این نشست حاضر بوده می‌گوید: «در این نشست سخنران‌ها تاکیدشان بر این بود که همه این‌ها نشان از عدم وجود اراده سیاسی در دولت‌هاست. در واقع اگر اراده سیاسی دولت پشتیبان قضیه باشد، می‌تواند به سرعت مجازات اعدام را لغو کرده و افکار عمومی هم خیلی زود آن را پشتیبانی خواهد کرد.»
شبکه‌ها دانشگاه‌ها و مراکز آکادمیک علیه اعدام
بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز آکادمیک برای لغو اعدام تلاش کرده و تحقیقات متعددی در این‌باره انجام می‌دهند که این تجربه‌ها در نشستی در کنگره جهانی ضد اعدام مطرح شد.
وزیر سابق دادگستری نروژ (در ۲۲ ژوییه ۲۰۱۱ که حادثه تروریستی در نروژ رخ داد)، با طرح مسائل قابل توجه در این نشست به واکنش خانواده‌های بازماندگان آن حمله تروریستی اشاره کرد و گفت که هم نروژ و هم خانواده‌ها خوشحال‌اند که با وجود این جنایت بزرگ، هیچ‌وقت عکس‌العملی نشان ندادند که قانون خود را به خاطر این اتفاق تغییر بدهند. به گفته او هیچ خانوادهای نبوده که دادرسی عادلانه برای این فرد را نخواهد و راضی به اعدام او باشد.
وزیر سابق دادگستری نروژ در ادامه به شرایط زندان این فرد (آندریاس بریویک) اشاره کرد و اینکه در حال حاضر در شرایطی انسانی نگهداری می‌شود و حتی توانسته از دولت نروژ شکایت کند که در زندان ایزوله شده است، «اما هیچ‌کدام از خانواده‌ها این احساس را نکردند که به حقوق‌شان احترام گذاشته نشده و احساس خشنودی هم می‌کنند که با او برخوردی انسانی شده است.»
محمود امیری مقدم، سخنگوی سازمان حقوق بشر ایران که در این جلسه حاضر بوده به رادیو زمانه می‌گوید: «بحث جالبی که سخنران‌ها که در واقع تئوریسین‌های ضد مجازات اعدام بودند، مطرح کردند در مورد شکنجه بودن مجازات اعدام است. اعدام در قوانین بین‌الملل ممنوع نیست و کشورهایی که اعدام را اجرا می‌کنند به همین استناد می‌کنند، اما در طرف دیگر شکنجه ممنوع است و بسیاری از این کشورها به کنوانسیون منع شکنجه ملحق شده‌اند.»
این فعال ضد اعدام همچنین به موضوع کشور چین اشاره می‌کند که از سوی یکی از اساتید متخصص دانشگاه اسلو مطرح شده است: «نکته جالب این بود که شباهت‌های زیادی وجود دارد بین مجازات اعدام در چین و ایران. چون چین هم به خاطر مواد مخدر اعدام می‌کند و هم قتل. اما جالب است که آن‌ها هم چیزی به عنوان دیه دارند، نامش دیه نیست اما خانواده مقتول می‌توانند پول پرداخت کنند به جای اعدام. در سوی دیگر مطرح شد که آمار اعدام در چین جزو اسرار حکومتی است و آماری اعلام نمی‌کنند. نکته عجیب این است که چون چین از طرف جامعه جهانی تحت فشار است، آمار قتل‌ها را هم دستکاری می‌کند و آن را پایین می‌آورد و رقمی پایین برای آن اعلام می‌کند تا توجیه کند که تعداد اعدام‌ها هم کم شده است که این گفته‌‌ها واقعیت ندارد.»
نظرها
نظری وجود ندارد.