دریاچه سرخ ارومیه: زندگی میکروبی شایعترین نوع حیات

تصاویر اخیر دریاچه ارومیه با آن آب قرمزِ خونی رنگش بیش از هرچیز به یک صحنه جرم می‌ماند. اینک دانشمندان می‌گویند عامل اصلی به سرخی گرویدن آب بزرگترین دریاچه داخلی ایران میکروارگانیسم‌هایی‌اند که با تابش نور و افزایش نمک رشد خواهند کرد.

آن طور که تحقیقات اخیر سازمان ملی هوانوردی و فضایی امریکا ( ناسا) می‌گوید، فروکش کردن سطح آب دریاچه ارومیه در تابستان به بالارفتن غلظت نمک در این دریاچه منجر شده است. ناسا با استناد به تصاویر ماهواره‌ای از دریاچه ارومیه که در ۱۸ ژوئیه عکس‌برداری شده است، نشان می‌دهد که در شرایط پرنمک و شور فعلی دریاچه ارومیه، باکتری و جلبک‌های خاصی در حال رشد و نمو هستند.

در تصاویر ماهواره‌ای ناسا از این دریاچه در ۲۳ آوریل سال جاری رنگ این دریاچه سبزآبی می‌نمود، با این حال تنها چند ماه بعد تصاویر ماهواره‌ای از دریاچه ارومیه گویی گودالی از خون را به تصویر کشیده است. این تغییر رنگ دانشمندان ناسا را بر آن داشت تا نام عجیب‌ترین مکان زمین را به دریاچه ارومیه نسبت دهند.

پیشتر اگر این تغییر رنگ عجیب در فصل بهار رخ می‌داد می‌توانست به تغییرات فصلی از جمله ذوب شدن برف، بارش‌های بهاری و پایین آمدن سطح نمک در دریاچه مرتبط باشد. با این حال داستان در فصل تابستان فرق می‌کند، آب چندانی به دریاچه سرازیر نمی‌شود و تبخیر شدید، شوری آب را افزایش می‌دهد.

تابستان درست همان زمانی است که میکروارگانیسم‌هایی خاص می‌توانند دست بالا را در اکوسیستم دریاچه داشته باشند و نقش اساسی بازی کنند. اکنون دانشمندان با اتکا به تصاویر رصدخانه ناسا خانواده‌ای از باکتری‌ها با نام «هالوباکتریوم» و گونه‌ای جلبک‌های «دونالیلا» را عامل عمده تغییر رنگ و سرخ شدن دریاچه ارومیه می‌دانند.

دریاچه ارومیه دریاچه‌ای بسته با شوری بالاتر از حد اشباع است و در حال حاضر در شرایط دمایی بالایی به سر می‌برد. چندی پیش موسسه تحقیقات علوم شیلاتی ایران اعلام کرد، حضور باکتری‌های نمک‌دوست در دریاچه ارومیه شدیداً تکثیر پیدا کرده، به طوری که تراکم آنها در این شرایط به حدود ۱۰۳ تا ۱۰۵ عدد در هر میلی لیتر آب این دریاچه رسیده است.

محمد توریان، دانشمند و محقق دانشگاه اشتوتگارت آلمان دراین‌باره می‌گوید: «مشخصاً محققان عامل سرخ‌شدن آب دریاچه ارومیه را جلبک دونالیلا سالینا عنوان می‌کنند.»

آن طور که او می‌گوید: «در شرایط شوری بالای آب و افزایش تابش نور، ریزجلبک‌ها به منظور تولید کاروتنوئیدهای محافظ در سلول‌هایشان به قرمز تغییر رنگ می‌دهند.»

کاروتنوئیدها دسته‌ای از رنگدانه‌ها هستند که برای جذب نور در گیاهان نقش بسیار مهمی دارند.

در واقع به علت شوری بالای دریاچه ارومیه جلبک دونالیلا سالینای سبزرنگ کاهش و در عوض دونالیلا سالینای قرمز رنگ افزایش می یابد و این مسئله خود یکی از عوامل عمده قرمز شدن آب این دریاچه است.

با این حال تحقیق ناسا اضافه می‌کند که باکتری نمک دوستِ هالوباکتریوم با تولید رنگ‌دانه از خود یکی دیگر از عوامل تغییر رنگ دریاچه ارومیه است. از سوی دیگر هنگامی که جمعیت این باکتری به‌خصوص به اندازه کافی افزایش یابد، می‌تواند بخش‌های وسیع‌تری از آب را نیز قرمز کند.

ابوالحسن شاهزاده فاضلی، رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران نیز درباره وضع فعلی دریاچه ارومیه می‌گوید: «شرایط خشکی و کم آبی حاکم بر دریاچه ارومیه منجر به بالارفتن غلظت نمک در آن شده است. این مسئله فشار زیادی را بر موجودات دریاچه وارد کرده و بسیاری از اشکال حیات را در آن از بین برده و یا اینکه از تنوع آنها کاسته است. با این وجود کماکان زندگی میکروبی شایعترین نوع حیات در دریاچه ارومیه است.»

البته این میکروب‌ها باعث تغییر رنگ آب‌هایی در سایر نقاط جهان نیز شده‌ است. در حال حاضر آب‌های سرخ رنگ قطب جنوب به خون منعقد شده‌ای در رگ یخ‌های این منطقه می‌ماند، تغییر رنگی که نتیجه تراوش همین باکتری‌ها از آب ساکن و بی‌نهایت شورِ یخچال‌های طبیعی قطب جنوب است.

دریاچه تگزاس در سال ۲۰۱۱ و در پی یک خشکسالی طولانی مدت نیز همین وضع را تجربه کرد. آب‌های وسیعی از بخش شیلات این منطقه همه در پی شیوع باکتری از همین قسم و بانام کروماتیکا بود که به سرخی گروید و تغییر رنگ داد. همچین دریاچه وسیع نمک در ایالت یوتا نیز به واسطه همین میکروب‌های نمک دوست بود که صورتی رنگ شد.

دست آخر اینکه تغییرات آب و هوایی نیز به افزایش و شیوع این نوع از جلبک‌ها و درنتیجه سرخ شدن آب دریاچه‌ها دامن می‌زند. این جلبک‌ها و باکتری‌ها در آب‌های گرم و شور به مراتب خطرناک‌تر خواهند بود و علاوه بر تغییر رنگ آب با مصرف بیش از حد اکسیژن توان این را دارند که ماهی‌ها را خفه کنند و فاجعه‌ای زیست محیطی بیافرینند.

بیشتر بخوانید
https://www.radiozamaneh.com/285918