طلوع و افول دولت اسلامی در لیبی: بر سِرت چه گذشت؟

پس از شش ماه مبارزه علیه دولت اسلامی، روز دوشنبه ۵ دسامبر برابر با ۱۵ آذر نیروهای وفادار به دولت وحدت ملی فائز سراج سرانجام توانستند به پیروزی نهایی دست پیدا کنند. بندر سِرْت (Sirte)، زادگاه سرهنگ معمر قذافی رهبر سابق لیبی، آزاد شد. و این پایان دولت اسلامی در شمال لیبی است که از ماه مه ۲۰۱۵ تا مه ۲۰۱۶، در  در منطقه‌ای به طول حدود دویست کیلومتر و عرض حدود پنجاه کیلومتر در اطرف این شهر دژی تسخیرناپذیر ایجاد کرده بود.

پس از سرنگونی قذافی در سال ۲۰۱۱ و در خلأ سیاسی و امنیتی به وجود آمده، لیبی دستخوش جنگ داخلی طولانی میان گروه‌های مختلف شد. دولت اسلامی نیز در هرج و مرج حاکم بر کشور رشد کرد و بندر سرت را در ژوئن ۲۰۱۵ به اشغال خود درآورد. این شهر ساحلی و ثروتمند که در جنوب خلیج سیدرا و در حدفاصل طرابلس و بنغازی واقع شده، خیلی زود به مهم‌ترین پایگاه داعش پس از سوریه و عراق بدل شد. اکنون اما ورق کاملاً برگشته است و لیبی که در پنج سال گذشته صحنه درگیری و کشمکش دایم گروه‌های مسلح رقیب بوده، یک گام دیگر به تشکیل دولت وفاق ملی نزدیک شده است.

چه کسی با داعش در لیبی جنگید؟

نیروهایی که در شش ماه گذشته با داعش در سرت جنگیدند، وابسته به اتاق عملیات مشترکی‌ اند که وفادار به دولت وحدت ملی است: ائتلاف نظامی البنیان المرصوص (بنیاد استوار)، که مقر آن در شهر مصراته، در نزدیکی سرت، است.
عملیات آزادسازی به طور رسمی در ۱۲ ماه مه آغاز شد. در ۹ ژوئن گردان‌های البنیان المرصوص توانستند وارد سرت شوند. این نیروها از اول اوت از حمایت هوایی جنگنده‌های آمریکایی برخوردار بودند.
از ابتدای اوت تا پایان اکتبر، چیزی در حدود ۳۶۷ حمله هوایی به درخواست حکومت وحدت ملی سراج انجام شده است. با این حال، این پیشتبانی هوایی نتوانست، آنچنان که گمان آن می‌رفت، به روند آزادسازی شهر شتاب بخشد. و سقوط داعش، در حالی که عملیات پاکسازی در شرق و جنوب شهر بی‌وقفه ادامه داشت مدام به تأخیر افتاد.
در ماه مه، زمانی که مقامات گردان‌های البنیان المرصوص آغاز عملیات را اعلام کردند، وعده دادند که داعش چند هفته بیشتر دوام نخواهد آورد، اما مجاهدان تکفیری دولت اسلامی، که تعدادشان در سرت سه هزار نفر تخمین زده می‌شد، توانستند شش ماه مقاومت کنند.
آنها با ترکیب تاکتیک‌های جنگ شهری و عملیات انتحاری، با استفاده از تک‌تیراندازها، با اتکا به تله‌های انفجاری، و به لطف جلیقه‌های انفجاری سربازان استشهادی تلفات سنگینی نیز به گردان‌های البنیان المرصوص وارد کردند.
فرمانده نظامی ائتلاف البنیان المرصوص، میزان تلفات نیروهایش را از آغاز جنگ علیه داعش در سرت چیزی بیش از ۶۰۰ کشته و ۳۰۰۰ زخمی برآورد کرده است.

دورانی تازه برای سرزمینی تکه‌پاره

پس از آنکه شبه‌نظامیان شورشی در اوت ۲۰۱۴ طرابلس را تصرف کردند، دولت و پارلمان لیبی به شهر طبرق منتقل شد و در ادامه دو دولت رقیب در شمال غرب و شمال شرق کشور تشکیل شد. پس از ماه‌ها مذاکره تحت نظارت سازمان ملل در کشورهای تونس و مغرب، این دو دولت سرانجام در دسامبر ۲۰۱۵ در مورد تشکیل دولت وفاق ملی به توافق رسیدند. از ماه مارس ۲۰۱۶، دولت وحدت ملی، در تلاش برای ایجاد ثبات و یکپارچی در این کشور، در طرابلس مستقر شد. از آن دوران، دولت وفاق ملی به نخست‌ وزیری فائز سراج برای اثبات مشروعیت خود تلاش می‌کند.
بی‌شک سقوط دژ دولت اسلامی می‌تواند نشانگر آغاز دورانی تازه باشد، و به تقویت دولت وفاق ملی کمک کند؛ با این حال، هنوز چالش‌های زیادی پیش‌ روی سراج و دولت اوست.
نخست، او باید امنیت و آرامش را بر سرت حکم‌فرما کند، و این کار مستلزم احیای توازن قوا میان سرت با شهرهای همسایه به‌ ویژه مصراته است. مسأله عاجل دیگر، خلع سلاح گروه‌های مسلحی است که همچنان اصرار بر حفط سلاح‌های خود دارند.
سراج همچنین باید بنیان قدرت سیاسی‌اش در طرابلس را تحکیم کند، به خصوص که برخی نیروهای شبه‌نظامی وابسته به او چندان مطیع نیستند و همگی یک ساز را نمی‌نوازند.
بی‌شک سراج می‌تواند از آزادسازی سرت برای تحکیم قدرتش در شمال غرب لیبی استفاده کند. چرا که آنچه اتفاق افتاد صرفاً یک پیروزی نظامی نبود و اهمیت و معنایی نمادین نیز داشت: این دژ تسخیرناپذیر داعش بود که سرانجام سقوط کرد.
وانگهی، آزادسازی سرت چرخش مهمی در تعادل ژئوپلتیک لیبی در خط ساحلی نیز است، و می‌تواند برگ برنده سراج برای بازیابی تعادل قوا با شرق کشور باشد؛ جایی که رقیب اصلی او، خلیفه حفتر، فرمانده کل «ارتش ملی لیبی»، اقتدار او را در عمل به رسمیت نمی‌شناسد. باید دید آیا نخست‌ وزیر دولت وفاق ملی در انجام این مأموریت موفق می‌شود یا نه؟
تا پیش از آن، لیبی همچنان کشوری تکه‌پاره باقی خواهد ماند؛ سرزمینی در آتش جنگ‌های جناحی که فاصله زیادی با غول نفتی شمال آفریقا در دوران قذافی دارد.

بیشتر بخوانید: