آیا خشکسالی سیستان و بلوچستان پایان یافته است؟

 آیا خشکسالی ۱۸ ساله سیستان و بلوچستان پس از بارش و وقوع سیلاب‌های اخیر پایان یافته است؟ استاندار این منطقه می‌گوید «بله».

علی اوسط هاشمی، استاندار سیستان و بلوچستان می‌گوید با وجود خسارت گسترده سیل اخیر در استان باید به سبب این بارش‌ها «شکرگزاری کرد».

به گفته اوسط هاشمی، طی هفته گذشته درحالی میزان بارندگی در سه روز به ۱۵۰ میلیمتر رسید که میانگین بارندگی سالانه استان ۱۰۵ میلیمتر است. این مقام ارشد استان گفت با هدایت مسیر سیل، سدها را تا ۸۰ میلیون متر مکعب آبگیری کرده‌اند.

اما اظهارات اوسط هاشمی درباره پایان دوران خشکسالی سیستان و باوچستان تا چه حد قطعی است؟ آیا در ایران وقوع سیل می‌تواند در حکم پادزهری برای خشکسالی‌های درازمدت باشد؟

خشم طبیعت یا به خشم آوردن طبیعت؟

شماری از کارشناسان باور دارند بیابان‌زایی، نابودی پوشش گیاهی و جنگلی و تخریب سفره‌‌های آب‌های زیر زمینی ایران از اصلی‌ترین عوامل افزایش وقوع سیل در سال‌های اخیر بوده است.

به عبارت دیگر سیل و خشکسالی پدیده‌های نافی یکدیگر نیستند.

با این حال برای استانی که منابع آبی آن تقریباً فقط از طریق بارش تأمین می‌شود، بارندگی‌های اخیر طبعاً تغییر معناداری در شرایط جوی به شمار می‌آید.

بهار امسال در فلات خشکی زده ایران نوید سالی پر بارش می‌داد. بارش‌‌هایی که بسیاری از آنها به سیل بدل می‌شد؛ سیلی‌هایی که موقتاً بی‌آبی را به عقب می‌راند اما در برابر خشکسالی دراز مدت ناتوان بود.

۷۰ درصد سفره‌های آب زیرزمینی کشور از ۱۰ سال گذشته تا کنون به دلایل مختلفی همچون مصرف بی‌رویه منابع آبی، نابودی میلیون‌ها هکتار پوشش گیاهی و حفر بی حد و حصر چاه‌های غیرمجاز کشاورزی از بین رفته‌اند. در واقع سیل‌ها و بارش‌های مکرر به دلیل معضلات فوق، راه و چاهی برای نفوذ به سفره‌های زیرزمینی پیدا نمی‌کنند.

اما حق تا حدی با علی اوسط هاشمی است، هدایت سیل به مسیر درست می‌تواند به شدت مفید باشد، آن هم در کشوری با بیش از ۴۰ میلیون هکتار دشت سیلابی.

ایجاد ساختارهای ارزان‌قیمت ولی دقیق مهار سیلاب و حفر کانال در بسیاری از دشت‌های سیلابی ایران، علاوه بر افزایش منابع آب در سفره‌های زیرزمینی، باعث حفاظت خاک و ایجاد لایه‌هایی نازک روی سطح دشت از ذرات مرطوب و رسوب‌های دانه درشت می‌شود.

آب‌بندهای خاکی یا به اصطلاح «پشته‌های گورآب» هم راه دیگری است. آب‌بندهایی که ضمن به دام انداختن و مهار آب سیل، اجازه نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی را‌ می‌دهند.

اما همه این روش‌هایی است که باید پیش از وقوع بحران فکری به حال آنها کرد.

طی یکسال گذشته سیل‌هایی که در چهارگوشه ایران به راه افتاد باعث شد تا برخی مسئولان برای مدتی نوید خروج از خشکسالی سر دهند اما در عمل خشکسالی همچنان گریبان فلات ایران را گرفته است.

مسئله خشکسالی فقط با طبیعت گره نخورده است. دست‌کم در سیستان بلوچستان معضلاتی همچون مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی، عدم مدیریت صحیح، پرداخت نشدن حق آبه ایران از سوی افغانستان و مشکلاتی از این دست سویه‌هایی از بحران هستند که فقط با بارندگی حل نمی‌شود.

چه اینکه حالا خود سیل هم خسارت گسترده‌ای به قنات‌ها و شبکه‌های آبرسانی وارد کرده است.

در چند سال گذشته وزارت نیرو از تغییر الگوی بارش در ایران خبر داده بود. به همین خاطر باید دید بارندگی‌های اخیر تا چه حد با دوام خواهد بود.

برخی رسانه‌های محلی از اظهارات استاندار سیستان درباره پایان خشکسالی انتقاد کرده‌اند. منتقدان  معتقدند اوسط هاشمی می‌خواهد خسارت‌های ناشی از سیل را کم‌‌اهمیت جلوه دهد و به جای آن بر پر شدن سدها تأکید کند.

فاجعه‌ای به نام سیستان و بلوچستان

در سیستان و بلوچستان، تداوم خشکسالی طی ۱۸ سال گذشته جمعیت دامی این استان را حدود دو میلیون واحد دامی کاهش داده و خشک شدن تالاب هامون باعث از بین رفتن ۷۰ هزار فرصت شغلی شده است.

ایجاد کانون‌های گرد و غبار هم سبب شده تا ریزگرد این استان را فرا بگیرد و زابل را بدل به آلوده‌ترین شهر دنیا کند.

علاوه بر این، سیستان و بلوچستان سالانه ۶۰۰ میلیون مترمکعب کسری آب دارد.

سالانه دو میلیارد مترمکعب آب از منابع زیرزمینی برداشت می‌شود در حالی که هر سال فقط یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب به سفره‌های زیرزمینی افزوده می‌شود.

بسیاری از باغات و زمین‌های کشاورزی استان سیستان و بلوچستان خشک شده است و مردم آب آشامیدنی ندارند.

نباید از یاد برد که بیش از نیمی از جمعیت سیستان و بلوچستان ساکن روستا است و نزدیک به ۹۵ درصد روستاهای این استان فاقد آب آشامیدنی سالم هستند. هرچند حالا شمار زیادی از این روستاها از سکنه خالی شده‌اند.

از قضا همین مهاجرت اقلیمی یکی از شاخصه‌های خشکسالی‌های اخیر به‌شمار می‌آید. استاندار سیستان و بلوچستان هم تأیید می‌کند که خشکسالی‌های اخیر به مهاجرت و حاشیه‌نشینی ۵۲۰ هزار ساکن سیستان و بلوچستان انجامیده است.

مروری بر وضعیت عمومی سیستان و بلوچستان، این پرسش را پیش می‌کشد که یک هفته بارندگی شدید و سیل تا چه حد نشانه‌ای‌ برای عبور از بحران خشکسالی است؟