«در مهمانی خانه سفیر چه گذشت؟»

مراسم افتتاحیه دفتر تجاری سوئد در ایران با حضور نخست وزیر سوئد و هیات همراه او و تعدادی از وزرا و فعالان اقتصادی ایران در منزل سفیر سوئد برگزار شد اما این دیدار یک دیدار ساده و تجاری نبود. زنان هیات همراه استفان لوون که به طور آشکاری تعدادشان بیشتر از مردان سوئدی بود و در دیدارهای رسمی روزهای گذشته به میزبانی طرف ایرانی با حجاب ظاهر شده بودند، در این آیین افتتاحیه بدون حجاب ظاهر شدند و عکس دیدار آنها با وزرا و فعالان اقتصادی ایران، بدون حجاب در خبرگزاری تسنیم منتشر شد.

سفر استفان لوون به ایران، حتی پیش از آنکه انجام شود، سفر بدون حاشیه‌ای نبود: در مجلس سوئد بحث‌های داغی درباره سفر به کشوری که به نقض حقوق بشر متهم است در گرفت اما پاسخ لوون این بود که از طریق برقراری روابط تجاری و برداشتن گام‌های آهسته به تغییرات کمک خواهد کرد. با این حال انجمن قلم سوئد در بیانیه‌ای از او خواست که در سفر خود مطالبات حقوق بشری را فراموش نکند و به ویژه خواستار آزادی نرگس محمدی فعال مدنی زندانی در ایران شود: سفر نخست وزیر سوئد به ایران: پن سوئد خواهان طرح مطالبات حقوق بشری شد

هرچند استفان لوون در نشست مطبوعاتی خود پس از دیدار با حسن روحانی گفت که درباره مسایل حقوق بشری و سوریه هم با طرف ایرانی گفت وگو کرده، اما جزییاتی از گفت‌وگوهای حقوق بشری منتشر نشده است.

پس از آن، انتشار عکس زنان هیات سوئدی با حجاب نه فقط واکنش طیفی از فعالان حقوق زنان در ایران را برانگیخت که در رسانه‌های سوئدی هم انعکاس یافت.

بیشتر بخوانید: گزارش «عدالت جنسیتی» به «دولت فمینیستی»

در فاصله دیدارهای رسمی با مقامات ایران و جلسه‌ای که در منزل سفیر سوئد برگزار شد، منتقدان از اینکه کابینه سوئد که به یک کابینه فمینیستی معروف است، بدون حتی اعتراض به تحمیل حجاب به شرکت‌کنندگان در این سفر، پای قراردادهای تجاری را امضا کند، تعجب کردند. به ویژه اینکه زنان سوئدی در حالی با حجاب پای معاهدات تجاری را امضا می‌کردند که همین چند روز قبل، یک وزیر زن سوئدی با انتشار عکسی از خود و همکاران زنش، کوشیده بود پاسخی سمبلیک به سیاست‌های ضد زن دونالد ترامپ بدهد و حضور زنان را در تصمیم‌سازی و آینده جهان به رخ آمریکا بکشد.

بیشتر بخوانید: عکس‌ در برابر عکس: وقتی وزیر زن سوئدی به ترامپ کنایه می‌زند

ایزابلا لووین در مصاحبه‌ای با رسانه‌های سوئدی گفته بود که این عکس را منتشر کرده چون «صدای زنان باید شنیده شود». پس چگونه است که زنان هیات سوئدی بدون اینکه صدای اعتراض‌شان شنیده شود، تنها برای برقراری روابط تجاری، حجاب تحمیلی را پذیرفتند؟

اما این ابهامات با انتشار عکس‌های منزل سفیر ابعاد تازه‌ای پیدا کرد. حسین شریعتمداری چهره تندروی اصولگرایان و سردبیر روزنامه کیهان، به سرعت مقاله‌ای نوشت و برگزاری جلسه در منزل سفیر را توهین به میزبان خواند و نوشت دولتمردان باید توضیح بدهند که با چه انگیزه‌ای به این اقدام تحقیرآمیز تن داده‌اند؟

علاوه بر این او به یک فشار پنهانی برای برگزاری جلسه در منزل سفیر اشاره کرد:

«عکس‌های منتشر شده از مراسم مورد اشاره، نشان می‌دهد که خانم‌های عضو هیئت همراه نخست‌وزیر سوئد بدون حجاب در مراسم حضور یافته‌اند و گفته می‌شود نخست‌وزیر و سفیر سوئد برای حضور بدون حجاب این خانم‌ها اصرار داشته‌اند که مراسم در منزل سفیر سوئد انجام بپذیرد! این استدلال صرفنظر از صحت و سقم آن به یک بهانه شبیه است و نمی‌تواند توجیه کننده مراسم مزبور باشد چرا که خانم‌های حاضر در مراسم می‌توانستند مراسم یاد شده را که بیشتر به یک «کوکتل پارتی» شبیه است بدون حضور وزرا و دولتمردان کشورمان در منزل سفیر برگزار کنند. اما سیاستمداران سوئدی می‌دانسته‌اند که حضور مسئولان بلندپایه دولتی در مراسم یاد شده می‌تواند نشانه بی‌احترامی مسوولان کشورمان به قوانین اسلامی باشد، که اینگونه نیز بوده است.»

شریعتمداری همچنین نوشته که «اقدامی مشابه آنچه در منزل سفیر سوئد انجام گرفته است در طول تاریخ، نه فقط در ایران بلکه در هیچ کشور دیگری سابقه نداشته و کشورهای میزبان، اینگونه حرکت‌ها را نقض حاکمیت خود تلقی کرده و هرگز به آن تن نمی‌دهند.»

گرچه ادعای شریعتمداری درباره اعمال فشار زنان هیات سوئدی به شکل رسمی تایید نشده، اما صحت آن دور از ذهن نیست. زنان تیم سوئد از حجاب اجباری ناراضی بوده‌اند و این نارضایتی را بیان کرده‌اند.

آن لیند وزیر تجارت سوئد که در عکس‌ها با یک شال آبی در حال امضای قرارداد دیده می‌شود، گفته از اینکه مجبور بوده روسری بر سر کند ناراضی بوده اما نمی‌توانسته قانون ایران را بشکند. او در عوض برای پوشش از لباس‌هایی استفاده کرده که یک گروه از جوانان سوئدی آن را طراحی کرده‌اند و به این ترتیب، «دست کم حس کرده عمل مثبتی انجام می‌دهد.»

تاکنون چندبار سیاستمداران زن تلاش کرده‌اند اجبار به پوشش اسلامی در ایران را به چالش بکشند و البته برخی هم برقراری روابط سیاسی و اقتصادی با ایران را به اعتراض ترجیح داده‌اند. یک بار ماریچه اسخاکه، نماینده پارلمان اروپا با پوشش خود خشم مقامات ایران را برانگیخت و با نوشته‌های ویلاگش به رعایت نشدن احترام متقابل در سفر به ایران اعتراض کرد. یک بار هم اما بنینو، وزیر خارجه ایتالیا، هنگام بازدید از ایران در ژانویه ۲۰۱۴ گفت مایل به استفاده از حجاب نیست و پس از نشستن هواپیما، اصرار کرده که فقط بدون حجاب حاضر است وارد ایران شود. او گفته بود: «چه‌طور مقام‌های ایرانی در ضیافت‌های ما به خاطر سرو مشروب حاضر نمی‌شوند، من هم حاضر نیستم تن به این محدودیت بدهم.» او البته بعدا مجبور به رعایت حجاب شد.

با اینکه قانون حجاب اجباری قاعدتا نباید شامل زنان غیرمسلمان، دیپلمات یا خارجی باشد، جمهوری اسلامی طبق قواعد ویژه خود تاکنون آن را به همه زنان فارغ از ایرانی بودن یا نبودن یا داخل کشور بودن یا نبودن‌شان تحمیل کرده‌اند. آنها حتی برخی اصول و قواعد خود را در خارج از ایران هم به اجرا گذاشته‌اند. به عنوان مثال هیات‌های دیپلماتیک ایرانی بر سر میزی که در آن مشروب سرو شود حاضر نمی‌شوند. برخی از کشورهای غربی هم داوطلبانه به این خواسته‌ها دامن می‌زنند؛ مثلا ایتالیا در جریان سفر حسن روحانی به این کشور روی مجسمه‌های عریان را پوشاند. زنان هیات تجاری آلمان هم پیش از سفر به ایران داوطلبانه عکس باحجاب گرفتند و در بروشورهای تبلیغاتی خود منتشر کردند.

پذیرش حجاب تحمیل شده از سوی دولت ایران، در حالی صورت گرفته که سوئد سابقه اعتراض به نقض حقوق بشر در کشورهای در ارتباط با خود را پیش از این داشته است. وزیر خارجه سوئد مارگوت والستروم یک بار به دلیل انتقاد از نقض حقوق بشر در عربستان سعودی، مورد خشم مقامات عربستان سعودی قرار گرفت و آنها از سخن‌رانی او که به عنوان مهمان در نشست کشورهای اتحادیه عرب در قاهره حضور داشت، جلوگیری کردند.

در اقدامی دیگر والستروم به لغو قانون ممنوعیت انجام هرگونه عمل جنسی با کودکان زیر ۱۵ سال در ترکیه اعتراض کرد که این اعتراض هم با واکنش وزیر خارجه ترکیه رو به رو شد. مارگوت والستروم توییتی، علیه قانونی که در ترکیه تصویب شد، نوشته بود که به دنبال آن دیپلمات‌های سفارت این کشور در آنکارا، برای شنیدن اعتراض و توضیح به وزارت خارجه ترکیه فرا خوانده شدند. مجموعه این اقدامات توقع فعالان مدنی را برای نشان دادن واکنش آشکار به تحمیل حجاب و کنترل بدن زنان سوئدی بالا می‌برد: به ویژه آنکه سوئد همواره گفته به برابری جنسیتی اهمیت ویژه می‌دهد.

هرچند عده‌ای معتقدند که برقراری روابط تجاری و سیاسی با کشوری با ثبات و امن، بعد از سال‌های تحریم و فشار، برای تحولات داخل ایران اتفاق مثبتی است و نباید منافع ملی را قربانی اعتراض به نقض حقوق بشر کرد، اما به نظر می‌رسد طرح مطالبه و اعمال فشارهای خارجی بی‌تاثیر نیست و می‌تواند به راه‌حل‌های جایگزین بینجامد بدون اینکه اصول و ارزش‌های دموکراتیک زیرپا گذاشته شود.

این اتفاق به نوعی یادآور اعترضات زنان ایرانی و شطرنج باز آمریکایی نازی پاکیزده به برگزاری مسابقات شطرنج زنان در ایران همراه با حجاب اجباری هم هست. نازی پاکیزده و چند شطرنج باز دیگر در حالی این مسابقات را تحریم کردند که گروهی تحریم مسابقات به میزبانی ایران را به ضرر ورزش زنان در ایران می‌دانستند و از میزبانی ایران به عنوان یک فرصت برای رشد ورزش ایران یاد می‌کردند، حال آنکه طرح مطالبه زنان ورزشکار خارجی و گرفتن میزبانی از ایران می‌توانست دست کم به برگزاری مسابقات در کشور دیگری یا با شرایط دیگری منجر شود که این فرصت به وجود نیامد.

چنین راه‌حلی از سوی احزاب مخالف در سوئد هم پیشنهاد شده است و آنها گفته‌اند که امضای قراردادها می‌توانست به جای ایران در سوئد انجام شود.

با این حال گرچه هیات تجاری و سیاسی زنان سوئد، با عکس‌های باحجاب بسیاری را از خراب شدن چهره فمینیستی سوئد آزرد و آنان را با اتهام ترجیح دادن منافع اقتصادی و فروش اسکانیا به ایران روبه رو کرد، ابتکار آنها در برگزاری مراسم افتتاح دفتر تجاری سوئد در منزل سفیر سوئد یک ابتکار فمینیستی است که می‌تواند الگوی کشورهای دیگر در برقراری روابط سیاسی تجاری با ایران و تن ندادن به حجاب اجباری باشد.