فساد مالی شهرداری‌ها؛ سنت به‌جای مانده از «تعدیل اقتصادی»

اقتصاد رانتی ایران منبع و مستعد فساد مالی است. حجم و تعداد پرونده‌های فساد مالی به سرانجام نرسیده و بایگانی شده از شمار گذشته است. حجم فساد مالی در شهرداری‌ها اما چشمگیرتر است.

در آستانه انتخابات شوراهای شهر و روستا بحث در باره فساد مالی شهرداری‌ و شورای شهر بالا گرفته است. تنها در آخرین ماه پائیز ۳۷ مدیر و کارمند شهرداری در ارتباط با فساد مالی شهرداری و شوراهای شهر و روستا دستگیر شده‌اند. حدود ۲۰۰ نفر نیز در ارتباط با پرونده فساد مالی شهرداری تهران احضار و مورد تحقیقات قضائی قرار گرفته اند.

در چند ماه گذشته فساد مالی و توزیع رانت در شهرداری تهران بیش از دیگر پرونده‎های فساد در شهرداری‌های دیگر خبرساز شده است. اما تنها پرونده فساد مالی نبوده است؛ شهرداری تبریز، بوکان، اراک، بناب، آبیک، پردیس، مراغه،شیراز، اصفهان، اهواز و .. نیز درگیر فساد مالی بوده و هستند.

برای بازخوانی چرایی فساد مالی در شهرداری‌ها و به ویژه شهرداری تهران باید به سه دهه قبل بازگشت. به دورانی که غلامحسین کرباسچی در مقام شهردار تهران هنگامی که به دادگاه فراخوانده شد- هرچند که قاضی و دستگاه قضایی محاکمه کننده او نیز درگیر فساد مالی بوده و هست- از آنچه که انجام داده بود، دفاع کرد.

فضای سیاسی دو قطبی درون حاکمیت از شهردار وقت تهران که در دادگاه به فروش تراکم برای تامین هزینه‌های شهرداری، پرداخت خارج از حساب‌های مالی به مدیران و کارکنان برای جلب رضایت آنها و وارد شدن شهرداری به فعالیت‌های اقتصادی و بنگاه‌داری اعتراف کرد، از کرباسچی قهرمانی ساخت که تاوان نوسازی – مدرن‌سازی- تهران و حمایت از محمد خاتمی را می‌پردازد.

اما آنچه که کرباسچی – و کرباسچی‌ها- در دوران موسوم به سازندگی برجای گذاشتند، سرآغاز وضعیتی بود که امروز در حالی که شوراها به عنوان نهاد ناظر بر فعالیت‌های شهرداری‌ها نظارت می‌کنند، غیرقابل کنترل و به بخش جدائی ناپذیر نهادی که قرار است بخشی از اصلی‌ترین خدمات عمومی مردم را تامین کند، تبدیل شده است.

آنچه که در دوره شهرداری کرباسچی شروع شد و در دوره‌های بعدی نیز ادامه یافت، تبدیل شهرداری به یک بنگاه تجاری خودگران بود که برای تامین هزینه‌های مدیریت شهری و کسب سود بیشتر به بنگاهداری، بانک‌داری، فروش فضای شهری و سرمایه‌گذاری‌ و جذب سرمایه‌گذار روی آورد.

خصوصی‌سازی خدمات شهری و واگذاری پروژه‌های شهری به پیمانکارانی که به واسطه روابط درون قدرت انتخاب می‌شدند و می‌شوند، شهرداری‌ها را از یک نهاد خدمت‌رسان به یک بنگاه سودآور و فربه تبدیل کرد که در پرداخت حقوق کارکنان و کارگران خود ناتوان است، اما می‌تواند رانت و امتیازهای ویژه‌ای را به خواص ببخشد.

ساختار متورم شهرداری و هیئت مدیره‌های در هم تنیده که از بنگاه‌ها سود ویژه می‌برند، نظارت و کنترل بر این سازمان را دشوار کرد.

شوراها؛ شهرت‌طلبان بی‌خاصیت

همزمان با این مسئله شوراهای شهر نیز به محلی برای تجمع جریان‌های سیاسی و تلاش برای رانت‌گیری و ویژه‌خواری از امتیاز‌های موجود تبدیل شد. ترکیب اعضای شورای شهر تهران و چند شهر بزرگ دیگر می‌تواند ساختار و میزان تاثیرگذاری این نهاد تصمیم‌گیر و ناظر را به خوبی نشان دهد.

شاید یکی از آفت‌های اصلی شوراهای شهر حضور پررنگ چهره‌های معروف – ورزشکاران و هنرمندان- است که هیچ نسبتی با مدیریت شهری ندارند و تنها از شهرت خود برای رسیدن به شورا بهره گرفته‌اند.

تعداد شوراهای منحل شده در دوره‌های گذشته، شهرداران برکنار شده و یا جابجا شده در شهرهای یک استان و حضور اعضای شورای شهر که می‌بایست بر شهرداری و زیرمجموعه‌های آن نظارت کنند، در هیئت مدیره بنگاه‌های شهرداری، شوراها را نیز از کارویژه‌ای که می‌بایست انجام دهند، بازداشت.

اگر در مرکز و یا شهرهای بزرگ احتمال رسانه‌ای شدن پرونده‌های فساد مالی در درگیری‌های جناح‌های سیاسی بیشتر است، در شهرهای کوچک‌تر که اخبارشان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و روابط خویشاوندی و طایفه‌ای نیز در شوراها و شهرداری‌ها اثرگذار است، ممکن است که فساد مالی صورت گرفته پنهان بماند.

در چنین شرایطی اخبار متعدد در باره فساد مالی مدیران شهرداری و دستگیری آن‌ها، آن‌هم در ساختار سیاسی که به اعتراف مسئولان رده بالا فساد در آن ساختاری شده است، تنها برون ریزی زخم چرکینی است که شاید پیش از این پنهان نگه داشته شده بود. زخمی که از همان روزهای آغاز به کار کرباسچی در شهرداری تهران و شروع سیاست‌های تعدیل و خصوصی‌سازی در ایران به وجود آمد و در هر دوره‌ای عمیق‌تر و چرکین‌تر شد.

بیشتر بخوانید:

بازداشت دست‌کم ۳۷ مدیر شهری به اتهام فساد در یک ماه

فساد ساختاری در شهرداری تهران