چرا بوم‌شناسی مهم است؟

دمای جهان و سطح آب دریاها رو به افزایش است؛ کوچک‌ترین گونه‌های گرازماهی در جهان تا مرزِ انقراض پیش می‌‌روند؛ و سر و کله‌ی سوسک زمردی که در ژاپن می‌زید در آمریکای شمالی پیدا می‌شود – اما اصلاً چرا اینها اهمیت دارند؟ اینها برای چه کسی اهمیت دارند؟ چارلز ج. کریبز در این کتاب مجمل و آسان‌یاب و به‌روز به این پرسش‌ها پاسخ می‌گوید و نشان می‌دهد که چرا خوب و لازم است به چنین پدیده‌هایی توجه کنیم. کریبز با این شیوه هم دانشجویان و هم کنشگران محیط زیست را روشنی می‌بخشد.

در کتاب «چرا بوم‌شناسی مهم است؟» موضوع‌های کلیدی در بوم‌شناسی – از انقراض انواع تا نقش خورشید در نیروبخشی به اکوسیستم‌ها – برجسته شده و هر فصل از کتاب به یک پرسش کلی می‌پردازد، با مثال‌های عینی آن پرسش را توضیح می‌دهد، و آن را به مسائل حاد بوم‌شناختی که انسان‌ها مسبب اصلی‌شان هستند ربط می‌دهد، مسائلی همچون پراکنده‌ شدن گونه‌های مهاجم، تغییرات اقلیمی، ماهیگیریِ بیش‌اندازه، و پاسداری از تنوع زیستی. کتاب «چرا بوم‌شناسی مهم است؟» از جهاتی بی‌مانند است. کتاب‌های مقدماتی در حوزه‌ی بوم‌شناسی معمولاً بیش‌تر به نظریه‌های پیچیده و بحث‌های ریاضیاتی می‌پردازند و فقط به‌طور فرعی از آسیب‌های انسان به زیست‌محیط و پی‌آوردهای اجتماعیِ این آسیب‌ها بحث می‌کنند، اما چنین موضوعاتی در این کتاب جایگاه محوری دارند. این کتاب را انتشارات دانشگاه شیکاگو در سال گذشته منتشر کرده است.

در پیشگفتار کتاب می‌خوانیم:

بسیاری از بحث‌های روز به موضوع بوم‌شناسی مربوط می‌شوند و به همین دلیل ما بسیار علاقمندیم درباره‌ی اصول بوم‌شناسی بدانیم. لازم است بوم‌شناس باشیم تا مسائل زیستی درباره‌ی تغییر اقلیم، شیوع بیماری‌ها، گونه‌های در-خطر، و مقاوم شدنِ باکتری‌ها در مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها را بفهمیم. بوم‌شناسی دانشی است که به پرسش‌های عام درباره‌ ارتباط متقابل جانوران و گیاهان با زیست‌محیط‌شان می‌پردازد. وقتی اصول اصلیِ بوم‌شناسی را نادیده بگیرم به گرفتاری‌های جدی دچار می‌شویم. اگر گرگ‌‌ها را از بین ببریم آنگاه باید برای افزایش بی‌رویه‌ی آهوها چاره‌ای بیندیشیم. اگر شمار آهوها بطور بی‌رویه افزایش یابد ممکن است کَنه‌های ناقل بیماری لایم افزایش یابند [آهو و موش در چرخه این بیماری نقش دارند] و این بیماری در میان انسان‌ها شایع شود. اگر به مرغ‌های پرورشی آنتی‌بیوتیک بدهیم آنگاه ممکن است باقی‌ماندن این آنتی‌بیوتیک‌ها در بدن انسان باعث شود باکتری‌های بیماری‌زا در انسان به گونه‌های شناخته‌شده‌ی باکتری‌ها مقاوم شوند. تغییرات فرگشتی ممکن است سریع روی دهند و در این صورت پی‌آمدهای بوم‌شناختی خواهند داشت.

ما همه زمانی که جوان هستیم می‌آموزیم که نمی‌توانیم اصول اصلیِ فیزیک را نادیده بگیریم – برای مثال، می‌توانیم قدم بزنیم و بدویم اما نمی‌توانیم همچون پرندگان پرواز کنیم؛ پس فناوری را به کار می‌گیریم تا هواپیما بسازیم و بر این محدودیت فائق آییم. اما در بوم‌شناسی چه اصولی هست و دانشمندان درباره‌ی این اصول چه می‌دانند؟ موضوع این کتاب همین است. جهان طبیعت چگونه کار می‌کند؟ آیا در طبیعت همه‌‌چیز به هم ارتباط دارد؟ بوم‌شناس پاسخ خواهد داد: نه، اما برخی گونه‌ها با برخی دیگر ارتباط دارند و وقتی این ارتباط‌ها را توصیف کنیم و بفهمیم قادر خواهیم شد تأثیرمان بر طبیعت را بهتر مدیریت کنیم. اگر آرزو دارید دندانپزشک یا حسابدار یا ستاره‌شناس شوید باز هم به آشنایی با سامانه‌های بوم‌شناختی نیاز خواهید داشت تا بدانید چه دانسته‌هایی برای کارتان سودمند است. کار و بارمان هرچه باشد در هر صورت باید غذاهایی بخوریم که در برنامه‌های کشاورزی تولید شده – برنامه‌هایی که نوعی بوم‌شناسیِ کاربردی هستند – باید هوایی تنفس کنیم که در اختیارمان هست و زین‌رو افزایش سطح دی‌اکسیدکربن به‌علت سوخت‌های فسیلی باید ما را نگران کند. ممکن است خودمان مستقیماً درگیرِ حفاظت از تنوع زیستی نباشیم اما بخواهیم داروهای گیاهی پیدا شود که بتواند سرطان و دیگر بیماری‌های دوران‌مان را درمان کند.

بسی کتاب‌ها در حوزه‌ی بوم‌شناسی نوشته شده و منابع پرشماری در این زمینه در شبکه‌ی اینترنت هست،  اما بهترین‌شان بیش‌اندازه تخصصی هستند و درباره‌ی شمار کمی از گونه‌های پرندگان یا پروانه‌ها به‌تفصیل بحث‌ می‌کنند. و این منابع البته مفید و خواندنی هستند.

کتاب‌های درسی در حوزه‌ی بوم‌شناسی هم معمولاً به جزئیاتی می‌پردازند که بوم‌شناسان حرفه‌ای نیاز دارند اما به کار غیرمتخصص‌ها نمی‌آیند. اینترنت در برخی زمینه‌ها منبع خوبی است اما مروری بر علم بوم‌شناسی به دست نمی‌دهد. در این کتاب راهی میانه اتخاذ شده و مروری فراهم آمده که کمتر به جزئیایت پرداخته است. کتاب در خود دوازده اصل را گرد آورده است. این اصل‌ها مهم‌ترین دیدگاه‌هایی را پوشش می‌دهند که برای فهم جهان زیستی مهم اند.

کتاب تا جای ممکن از زبان و اصطلاحات تخصصی پرهیز کرده و مثال‌هایی برای نگرش‌های بوم‌شناختی ارائه می‌دهد و فقط تا حدی وارد جزئیات می‌شود که مسائل و مشکلاتی را نشان دهد که هنوز چاره نشده‌اند. بوم‌شناسی را می‌توان جزو دانش‌های کُند طبقه‌بندی کرد چراکه متکی بر داده‌هایی است که طیِ دوره‌های زمانیِ طولانی گردآوری می‌شوند. آزمایش‌هایی که از طریق رسانه‌ها از آنها باخبر می‌شویم اغلب طیِ چند ماه یا چند سال انجام شده‌اند. فقط پس از ده تا سی سال پژوهش و آزمایش می‌توان به بینشی بوم‌شناختی دست یافت. روزگاری بود که وقتی می‌گفتند کسانی بنشینند و حرکت‌ توده‌های یخ را نگاه کنند زمین‌شناسانی که در زمینه‌ی عصر یخبندان پژوهش می‌کردند به خنده می‌افتادند. اما امروزه که اقلیم با شتاب تغییر می‌کند این حرف خنده‌دار نیست. با پژوهش‌های بیش‌تر و بیش‌تر در سرتاسر جهان، دانش بوم‌شناسی نیز با شتابِ هرچه بیش‌تر توسعه می‌یابد.

در این کتاب ایده‌های اصلیِ بوم‌شناسی در دوازده فصل جای گرفته‌اند: کتاب با پرسش از توزیع جغرافیاییِ حیات بر روی زمین آغاز می‌شود و سپس به مسائل مربوط به جمعیت و پس آنگاه به مسائل دشوارتری درباره‌ی چگونگیِ ارتباط ارگانیسم‌ها در اکوسیستم‌ها می‌پردازد. پس بحث‌های کتاب از فصلی به فصل دیگر پیچیده‌تر می‌شوند. در هر فصل ارجاع‌هایی به نوشتارهای علمی هست تا به کار کسانی بیاید که پرسش خاصی نظرشان را جلب کرده و می‌خواهند در آن باره بیش‌تر بدانند. نوشتارگان بوم‌شناختی هر روز گسترده‌تر می‌شود و بینش‌هایی که بوم‌شناسان برایمان فراهم می‌آورند فهم ما را درباره‌ی اینکه در بیرون از خانه‌هایمان چه می‌گذرد افزایش می‌دهند و از این راه زندگی‌هایمان را غنی‌تر می‌کنند.

تازه‌ترین کتاب‌ها در حوزه محیط زیست