جنگ لفظی آنکارا و آتن - هراس از بحران در آستانه همه‌پرسی ترکیه

پس از آنکه رئیس‌جمهور ترکیه از احتمال برگزاری همه‌پرسی درباره پیوستن به اتحادیه اروپا سخن گفت و وزیر دفاع یونان اعلام کرد که کشورش در برابر هر تهدیدی آماده است، نگرانی‌ها از ایجاد تنش در حوزه دریای اژه و شرق مدیترانه افزایش یافته‌ است.

روابط آنکارا و پایتخت‌های اروپایی در آستانه همه‌پرسی جنجالی ۱۶ آوریل در مورد افزایش اختیارات  رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه تیره‌تر شده‌ است.

متحدان غربی استدلال می‌کنند که رأی آری به تغییرات پیشنهادی در قانون اساسی اقتداری بی‌سابقه به رئیس‌جمهوری می‌بخشد و استقلال قوای حکومتی ترکیه را درست در زمانی به هم می‌ریزد که اردوغان به باور آنها نشانه‌های نگران‌کننده‌ای از اقتدارگرایی را به نمایش می‌گذارد.

اردوغان نیز از ممنوعیت‌های اخیر بر سفر مقام‌های ترکیه برای شرکت در راهپیمایی‌های کارزار «آری» به همه‌پرسی در آلمان و هلند به شدت برآشفته است. او همین آخر هفته با انگشت‌ گذاشتن بر اختلاف بین آنکارا و اتحادیه اروپا، از احتمال همه‌پرسی بر سر عضویت در آن خبر داد.

اردوغان در یک مجمع ترکیه ای ـ‌بریتانیایی و در حضور بوریس جانسون، وزیر خارجه بریتانیا گفت که «ما یک همه‌پرسی در ۱۶ آوریل داریم. بعد از آن شاید همه‌پرسی دیگری به سبک برگزیت درباره مذاکرات [پیوستن به اتحادیه اروپا] برگزار کنیم. هرچه ملت‌مان بر سر آن تصمیم بگیرد، به همان عمل می‌کنیم. باید نشان داد که صبر ما هم در برابر رفتارهای برخی کشورهای اروپایی حدی دارد.»

هفته پیش اردوغان گفت تا وقتی سیاستمداران اروپایی او را دیکتاتور بخوانند، او هم آنها را «نازی» خطاب می‌کند؛ حرفی که خصومت را عمیق‌تر هم کرد. این خصومت از سوی دیگر تنش‌های بین یونان و ترکیه را نیز احیا کرده است. اردوغان نظرات بالا را چند ساعت پس از آن اعلام کرد که وزیر دفاع یونان گفت نیروهای مسلح کشورش برای مقابله با هر تهدیدی نسبت به حق حاکمیت و تمامیت ارضی آمادگی دارند.

پانوس کامنوس در رژه‌ای نظامی به مناسبت ۱۹۶‌امین سالگرد جنگ آزادسازی یونان از حکمرانی عثمانی اعلام کرد که «نیروهای مسلح یونان برای پاسخ به هر تحریکی آماده هستند. ما آماده‌ایم، زیرا با آمادگی‌مان از صلح دفاع می‌کنیم.»

این دو کشور همسایه اگرچه در ناتو متحد یکدیگرند، اما ۱۹۷۴ بر سر قبرس به نزاع با یکدیگر وارد شدند و این نزاع‌ها در ۱۹۹۶ به خاطر یک جزیره غیرمسکونی در دریای اژه تا بدل‌شدن به یک جنگ پیش رفت. خصومت‌ها در هر دو قسمت قبرس رو به افزایش است؛ نیکوس آناستاسیادس، رئیس‌جمهوری یونانی قبرس، اخیراً ابراز نگرانی کرده بود که شاید ترکیه در آستانه همه‌پرسی «حادثه‌ای داغ» درست کند.

او به «سی‌ان‌ان» یونان گفت که «من از این دوره باقیمانده تا همه‌پرسی ترکیه، و از این تلاش‌ها برای ایجاد جو تعصب درون جامعه ترکیه می‌ترسم».

قبرس از دیرباز یکی از دلایل عدم پیشرفت مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا بوده‌ و گفت‌و‌گوها برای اتحاد دوباره اجتماعات یونانی و ترک آن در گرهگاهی حیاتی قرار دارد، اما به دلیل همه‌پرسی متوقف شده و تا پیش از پایان آن احتمالاً از سر گرفته نخواهد شد.

اما در حوزه دریای اژه است که تنش‌ها همزمان با جنگ کلامی زشت موجود در آنجا به بدترین وضعیت خود رسیده‌اند. آنکارا و آتن بر سر هشت افسر نظامی پناهنده به یونان پس از کودتای ناموفق ژوئیه گذشته، در برابر هم ایستادند و دادگاه عالی یونان با ردکردن درخواست بازگرداندن و تحویل آنها به ترکیه این بن‌بست را شدت بخشید.

اکنون خصومت بین این دو را باید در مقابله‌های تک‌به‌تک جت‌های جنگنده دو کشور و تعدی شناورهای ترکیه به مرزهای آبی یونان سنجید. این دو مورد باعث شده که دیپلمات‌ها و متخصصان دفاعی نگران وقوع حادثه‌ای پیش بینی‌ نشده باشند؛ آن هم در زمانی که افسران و خلبانان باتجربه ترک در پاکسازی‌های پس از کودتا کنار گذاشته یا به حاشیه رانده شدند. توافق مهاجرتی متزلزل بین اتحادیه اروپا و ترکیه برای کاستن از سیل ورود پناهجویان به این اتحادیه تنها به فشارها افزوده است.

دکتر تانوس دوکوس، دبیر اندیشکده الیامپ به گاردین کفته است که «نگرانی بخش یونانی وقوع حادثه‌ای غیرعمدی است که از کنترل خارج شود. حال‌و‌هوای ناسیونالیستی در ترکیه رفع چنین وضعیتی را دشوار می‌کند.»

اردوغان در همه‌پرسی تغییر قانون اساسی ترکیه به رأی ناسیونالیست‌ها نظر دارد. او اعتبار پیمان لوزان برای تعیین مرزهای دو کشور را که پس از شکست فاجعه‌بار ارتش متجاوز یونان از نیروهای ترک به امضا رسید، به پرسش کشیده‌ است.

دولت باغچه‌لی، رهبر اپوزوسیون ناسیونالیست ترکیه (راست‌های افراطی حزب حرکت ملی) از این هم پیشتر رفته و ادعا کرده که بسیاری از جزایر یونان تحت اشغال قرار دارند و وقتی کامنوس، وزیر دفاع یونان از جزیره دورافتاده اوینوسیس بازدید کرد، واکنش خشم‌آلودی نسبت به آن نشان داد.

او گفت «یکی باید به این بجه لوس بگوید که صبر و تحمل ما را امتحان نکند. آگر یونانی‌ها می‌خواهند بار دیگر به دریا بروند، بخواهند شکار کسی شوند، بفرمایند، ارتش ترکیه آماده است. یکی باید به حکومت یونان واقعه ۱۹۲۲ را توضیح دهد. اگر کسی برای توضیح این موضوع به آنها وجود ندارد، می‌توانیم به سرعت گلوله از دریای اژه بگذریم و به آنها تاریخ را از ابتدا بیاموزیم.»

اکنون که سطح جنگ کلامی چنین بالاست، مقام‌های یونانی نگران هستند که اگر فاصله‌گرفتن هر چه بیشتر ترکیه از اروپا بحران بیافریند، فاجعه‌ای در پی خواهد آمد. این اظهارنظر ترامپ در جشنی به مناسبت روز استقلال یونان که «عاشق یونان ام»، باعث نشده آتن به پشتیبانی واشنگتن دلگرم شود؛ آن هم با درنظر گرفتن سردرگمی و آشوب در دولت رئیس‌جمهوری جدید آمریکا.

دوکوس گفت که «یونان نگرانی‌هایش را به ما انتقال داده. اما وقتی دستگاه امنیت ملی در واشنگتن درست‌وحسابی کار نمی‌کند ــ دستگاهی که در این موقعیت‌ها نقش آتش‌نشان دارد ــ وقتی نفوذ ناتو محدود شده و نفوذ اتحادیه اروپا از آن هم کمتر است، پرسش بزرگ در واقع این خواهد بود که چه کسی می‌تواند یا باید بحران احتمالی را در صورت وقوع مدیریت کند.»