مد خالکوبی، از بیروت تا بغداد

در جهان عرب، خالکوبی برای خیلی‌ها پیروی از مد روز است، برای برخی دیگر اما نمادی است از ایمان؛ به خصوص در میان شیعیان.

انگیزه آنها اما هر چه باشد، خالکوبی به خرده‌فرهنگ در حال رشدی جان بخشیده که نشانه‌های آن را در سراسر جهان عرب می‌توان دید.

هنرمند لبنانی معروف به «الحرب» زندگی‌اش را از راهی می‌گذراند که مدت زمانی طولانی تابو بود. او «تتوآرتیست» یا هنرمند خالکوبی است. در استودیویش در بیروت، مشتریان می‌توانند بدن‌هایشان را با هر نقشی بیارایند؛ از نفش قبایل سیاه‌پوست و الفبای عربی گرفته تا پرتره‌های واقعی. بازار رو به رشدی برای موضوعات مذهبی نیز وجود دارد، گرچه بعضی موارد مانند نام «الله» برای مسلمانان دین‌دار هنوز تابو یاقی مانده است. بله، «هیچ کس به اندازه کافی منزه نیست.»

بسیاری، میان نسل جوان‌تر در کشورهای عربی هستند که آداب و رسوم اجتماعی سفت و سخت بزرگ‌ترهایشان را به پرسش می‌کشند و در عین حال نسبت به فرهنگ خویش وفادار‌اند. یکی از نشان‌های این گرایش، محبوبیتِ رو به افزایش خالکوبی است.

بشار علاءالدین، عکاس از سال ۲۰۱۴ این نقش و نگارهای مد روز را به عنوان جزیی از پروژه «جوهر عربی» (Arab Ink) جمع‌آوری کرده و در شبکه‌های اینستاگرام و فیس‌بوک در معرض نمایش گذاشته است. این کار برای او به منزله نور افکندن به خرده‌فرهنگی است که پیش‌تر تقریباً ناشناخته بود و به آن توجه چندانی نمی‌َشد.

او می‌گوید: «خالکوبی هنوز موضوعی تابو است که یک‌شبه تغییر نمی‌کند.» هرچند اشاره می‌کند که افراد بیشتر از پیش نسبت به این تابو بی‌اعتنا‌ هستند. نزدیک به نیمی از کسانی که او از خالکوبی‌شان عکس می‌گیرد، زن هستند. و گرچه بیشتر آنها بر اندام‌هایی از بدن‌شان خالکوبی کرده‌اند که به خاطر فرهنگ مذهبی قابل رؤیت نیستند، اما به نظر او «خود این واقعیت که آنها می‌خواهند چیز معناداری بر پوست‌شان خالکوبی کنند، امری مهم و قابل توجه است.»

آِیا خالکوبی حرام است؟

در جوامع عرب اعتقادی عمومی وجود دارد که خالکوبی «حرام» و از نظر اسلام ممنوع است. نظر بیشتر مردم این است که خالکوبی دستکاری در آفرینش خداست. در نتیجه تنها خالکوبی‌های مجاز انواع موقتی آن مانند خالکوبی با حناست. به گفته علاءالدین انتخاب الفبای عربی برای خالکوبی هیچ ربطی به مذهب و دین ندارد، اما «کاملاً مرتبط به فرهنگ عربی و نسلی از جوانان عرب است که می‌خواهند هویت خود را ابراز کنند.»

لبنان یکی از مراکز خالکوبی در جهان عرب است. به ویژه به این دلیل که در آنجا اختلافات برجسته‌ای میان گروه‌های مختلف مسیحی، سنی، شیعه و دروزی وجود دارد و خود همین اختلاف‌ها، فضای بسط و رشد آزادانه ترخرده‌فرهنگ‌ها را ایجاد می‌کند.

الحرب، تتوآرتیست یا هنرمند خالکوبی که اسم مستعارش در عربی به معنای جنگ است، می‌گوید: «خالکوبی‌های مد روز دارند روز به روز محبوب‌تر می‌شوند،» با وجود اینستاگرام که با سرعت تغییرات گرایش‌های مد تنظیم است، بیشتر کسانی که به او سر می‌زنند دنبال اینند که خالکوبی‌های قدیمی یا زشت‌شان را با آخرین سبک‌ها و نقش‌ها بپوشانند. الحرب می‌گوید: «بخش عمده کار من پوشاندن خالکوبی‌های قدیمی است.»

مد خالکوبی حتی میان شیعیان محافظه‌کار لبنان هم رایج شده است. آنها دوست دارند تصویر چهره‌های مذهبی‌شان را بر پوست خود خالکوبی کنند؛ تصاویری که کاربردی دوگانه دارند، هم نشانه ایمان هستند و هم موجب تحریک سنی‌ها می‌شوند که خالکوبی برایشان حکم گناه را دارد.

الحرب می‌گوید: «شیعیان هیچ مشکلی با خالکوبی ندارند.» آنها نام علی (داماد بسیار مورد احترام محمد پیامبر) یا بعضی از گفته‌های او را روی بدن‌شان خالکوبی می‌کنند. خالکوبی عدد ۳۱۳ نیز که طبق اعتقاد شیعه، بازنمایانگر شمار اصحاب و همراهان امام مهدی است، بین آنها محبوبیت دارد. ذوالفقار، شمشیر علی هم یکی دیگر از نقوش مورد علاقه است.

خشم پلیس دینی

بین مشتریان الحرب، سنی‌هایی از کشورهای سختگیرتر حاشیه خلیج فارس مانند پادشاهی وهابی عربستان سعودی هم دیده می‌شوند؛ هرچند در بازگشت به کشور محل زندگی‌شان یا باید مطمئن باشند که خالکوبی‌هایشان به خوبی پوشانده شده وگرنه، باید خشم پلیس را به جان بخرند.

وقتی مأموران ویژه اخلاق عمومی،در سال ۲۰۱۱ فوتبالیست کلمبیایی «خوان پابلو پینو» را به جرم نمایش علنی خالکوبی در یک مرکز خرید دستگیر کردند، هیچ استثنایی در موردش قائل نشدند. آنچه خشم برانگیخته شده از خالکوبی او را تشدید کرد، این بود که معلوم شد این بازیکن تیم النصر عربستان، تصویری از عیسی مسیح را بر بالای بازوی خود خالکوبی کرده است.

با این حال، خالکوبی سنت و سابقه دیرینه‌ای نیز در منطقه دارد. به عنوان مثال، زنان بربر نسل‌هاست که صورت خود را خالکوبی می‌کنند. بسیاری از مسیحیان قبطی در مصر نیز یک صلیب خالکوبی‌شده خاصی بر قسمت داخلی مچ‌ دست‌شان دارند. دانشمندان نقوش خالکوبی‌شده‌ای از حیوانات و گیاهان را بر بدن یک مومیایی باستانی یافته‌شده در دیرالمدینه کشف کرده‌اند. جسد مومیایی متعلق به زنی است که بیش از سه هزار سال پیش در نزدیکی دره شاهان در مصر زندگی می‌کرده است.

مردم در زمان محمد پیامبر هم خالکوبی می‌کردند. با این حال، گفته شده که پیامبر اعلام کرده هر زنی که خالکوبی داشته باشد یا خود را خالکوبی کند، مورد لعنت خدا خواهد بود.

از یک «مرد سبز» تا یک متعصب مذهبی

نگاه گروه‌های سنی محافظه‌کار و نیز بعضی افراطگرایان به خالکوبی در همین حدیث ریشه دارد. ابومصعب الزرقاوی، رهبر شبکه تروریستی القاعده، زمانی آنقدر خالکوبی داشت که نزد نزدیکانش به «مرد سبز» معروف بود. در زندان بود که او از یک مجرم به افراطگرای مذهبی تبدیل شد. و در همان دوران، با تهیه یک تیغ ریش‌تراشی تک تک خالکوبی‌هایش را از روی پوستش کند و برید.

ابراهیم و شریکش کسب و کار خود را در محل کوچکی برای خالکوبی در بغداد راه انداختند، جایی که در طی چند سال گذشته بزرگ و بزرگ‌تر شده است. ابراهیم شیعه است و شریکش مسیحی؛ آنها رنگ، سوزن و تجهیزات را از آمریکا وارد می‌کنند. ابراهیم می‌گوید: «خدا به ما بدنی داده که هر کار دوست داریم با آن بکنیم.» در این خصوص، شیعیان جوان اغلب به گفته رهبر معنوی خود در عراق، آیت‌الله علی سیستانی، اشاره می‌کنند که طبق آن هیچ منعی به طور کلی در مورد خالکوبی در اسلام وجود ندارد.

در حال حاضر، جنگ یکی از اصلی‌ترین منابع نقش و نگارهای خالکوبی در عراق است. ابراهیم می‌گوید: «ما کلی پرتره از افراد خالکوبی می‌کنیم.» صورت سربازان کشته‌شده در جنگ، گاهی با نام و تاریخ مرگ، که نزدیکان‌شان می‌خواهند در یک خالکوبی آنها را ثبت کنند و به یاد آورند.

مردها بیشتر ترجیح می‌دهند به رنگ سیاه یا خاکستری خالکوبی کنند. زنان گاهی ابروهایشان را خالکوبی می‌کنند و انتخاب‌شان برای خالکوبی بدن بیشتر تصاویری از پرندگان یا پروانه‌هاست. مشتری‌های جدید معمولاً با چیزی تقریبا کوچک شروع می‌کنند، کلمه محبوب در همه جای جهان: «مادر» به عربی یا انگلیسی.

منبع: قنطره

در همین زمینه: