نهاد عدالت انتقالی برای افغانستان: دادخواهی در لاهه

روز پنج‌شنبه، هفتم ماه آوریل (۱۷ فروردین/حمل)، نشست پایانی بحث درباره عدالت در افغانستان در شهر لاهه (هلند) برگزار شد. فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر (FIDH) به همراه بنیاد آرمان‌شهر، OPEN ASIA و مرکز پژوهش دانشگاه لیدن در ادامه دیدار یک هفته ای از دادگاه کیفری بین‌الملل، با دانشجویان رشته عدالت بین‌الملل صحبت کردند و به پرسش‌های آنها پاسخ دادند. در این نشست گروهی از فعالان حقوق بشر و نمایندگان سازمان‌های غیردولتی و حقوق بشری نیز حضور داشتند.

گیسو جهانگیری، نایب رئیس فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر و رئیس بنیاد آرمان‌شهر، حوریه مصدق، مسئول بخش افغانستان در سازمان عفو بین‌الملل، کاترین گالاهر، وکیل ارشد مرکز حقوق اساسی در آمریکا، هادی معرفت، فعال حقوق بشر و رئیس سازمان حقوق بشر و دمکراسی افغانستان و عضو گروه هماهنگی عدالت انتقالی و نیز دَن ساکسُن، استادیار دانشگاه لیدن از سخنرانان اصلی این سمینار بودند.

ده نفر از فعالان حقوق مدنی افغانستان با دعوت و پشتبانی سازمان غیردولتی آرمان‌شهر و فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر، به مدت یک هفته به شهر لاهه آمده بودند تا با دادگاه بین‌المللی لاهه و شیوه‌های ارایه گزارش و راه‌های همکاری و تبادل تجارب خود برای هر چه سریع‌تر رسیدن به عدالت در افغانستان آشنا شوند.

در آغاز این نشست، گیسو جهانگیری فیلم مستندی را با عنوان "شاهد" نمایش داد که مجموعه ای از نظرها و تجربه‌های شخصی مردم افغانستان در داخل کشور درباره وضع عدالت در افغانستان بود. مستندی که صدای قربانیان را ثبت کرده بود تقویتگر گزارش‌های کتبی سازمان آرمان‌شهر و سازمان‌های دیگری بود که در راستای عدالت انتقالی در افغانستان فعالیت می‌کنند و در این هفته تلاش کردند توجه دادگاه جنایی بین‌المللی لاهه را به وخامت جنایات ضدبشری در طول سه دهه گذشته در افغانستان جلب کنند.
این فیلم را می‌توانید در اینجا ببینید:

سازمان آرمان‌شهر به همراهی بیست سازمان غیردولتی دیگر نهاد غیررسمی "عدالت انتقالی" را بنیاد گذاشته اند تا بتوانند از طریق رایزنی و میانجیگری صدای قربانیان افغانستان را به گوش جامعه جهانی برسانند. نتیجه این فعالیت‌ها تهیه سریع گزارش‌ها و تهیه لیستی از جنایات جنگی و اسناد مربوط به آن شده است.
این گروه هماهنگی روند عدالت انتقالی را انجام می‌دهند. فعالان حقوق مدنی نیز عضو این گروه هستند و در راستای دادخواهی قربانیان فعالیت می‌کنند. یکی از وظایف این نهاد همرسانی و معرفی تجربه‌های دیگر کشورهایی‌ست که در دوران پساجنگ به سر می‌برند و شیوه‌های مختلف به دست گرفتن اعاده حیثیت قربانیان در این کشورها را ترویج می‌کند. همین‌طور، انتشار کتاب‌هایی درباره دادگاه جنایی بین المللی و مسایل کمیسیون‌های حقیقت‌یاب در دستور کار این گروه است که برای اولین در افغانستان انجام می‌شود.

گیسو جهانگیری در گفت‌وگو با "زمانه" از انتظار و تقاضای فعالان حقوق بشر و سازمان‌های غیردولتی گفت که در داخل افغانستان فعالیت‌های گسترده دارند و در روند رسیدن به عدالت در افغانستان می‌توانند به دادگاه کیفری بین المللی کمک و با آن همکاری کنند.
او گفت دادگاه جنایی بین‌المللی باید از گزارش‌ها و اسناد تحویل شده استفاده کند و از امکانات این سازمان‌ها بهره ببرد. او می‌گوید ما درک می‌کنیم که روند رسیدن به عدالت و پاسخگو کردن مجرمینی که در جنایات جنگی دست داشته‌اند وقتگیر و طولانی‌ست، اما انتظار داریم که این روند بیش از این به تعویق انداخته نشود و فعالیت یک هفته اخیر این گروه از فعالان حقوق بشر و فعالان مدنی افغانستان باعث شود پرونده افغانستان در اولویت قرار گیرد.

به صحبت‌های گیسو جهانگیری می‌توانید در اینجا گوش دهید:

حسین معین، کارمند کمیسیون مستقل حقوق بشر در افغانستان، مسئول نظارت و بررسی از تخطی حقوق بشر در این کشور نیز یکی از شرکت‌کنندگان در این نشست بود. او به رادیو زمانه گفت تا زمانی که مجرمین در برابر دادگاه بین‌الملل پاسخگوی جنایات مرتکب شده خود نباشند نمی‌توان به جریان صلح خوشبین بود. به نظر حسین معین مذاکرات صلح در واقع یک گفت‌وگوی سیاسی بین قدرت‌هاست و تا زمانی که زنان و قربانیان جنگ در آن سهم نداشته باشند این مذاکرات به صلح منجر نخواهد شد.
به سخنان حسین معین می‌توانید در اینجا گوش دهید:

یکی سخنران‌های اصلی این نشست، حوریه مصدق، مسئول بخش افغانستان در سازمان عفو بین‌الملل، از نقش عدالت در جریان صلح افغانستان گفت. او در سخنرانی خود از تجربه‌های شخصی‌اش یاد کرد و از این که تعدادی از اعضای خانواده خود را در طول سه دهه جنگ افغانستان از دست داده است. او گفت ناامید نیست و مبارزه می‌کند تا عدالت و راه‌های رسیدن به آن را به مردم افغانستان معرفی کند. او معتقد است نمی‌شود بدون رسیدن به عدالت به صلح دست یافت.
به گفت‌وگوی زمانه با خانم مصدق می‌توانید در اینجا گوش دهید:

دادگاه جنایی بین‌المللی لاهه در حال حاضر مشغول بررسی مقدماتیِ جنایت‌هایی است که علیه بشریت در افغانستان رخ داده است. دادستانی دادگاه جنایت‌هایی را که احتمالاً طالبان و گروه‌های مسلح وابسته به آن، دولت‌مردان افغان، آمریکا و سازمان سیا مرتکب شده‌اند بررسی کرده و در ماه دسامبر سال ۲۰۱۶ اعلام کرد که برنامه دارد ارزیابی خود را چگونه به نتیجه برساند و به صورت رسمی اعلام کند. این مطالعه اولیه دادگاه جنایی بین‌الملل آن جنایات جنگی، تخطی‌هایی را که علیه  حقوق بشر  از سوی نیروهای دولتی افغانستان یا از سوی نیروهای مخالف دولت، مثل شبکه حقانی، طالبان، حزب اسلامی و دیگر گروه‌ها انجام شده‌اند و همین طور تخطی‌هایی را که از جانب دولت آمریکا و سازمان سیا، پس از ماه مه سال ۲۰۰۳ صورت گرفته، بررسی کرده است.

گزارش کامل صوتی را در اینجا گوش دهید:

هدف یک هفته برنامه‌ فشرده‌ این سازمان‌های غیردولتی آن بوده است که نمایندگان جامعه مدنی افغانستان با شیوه تحقیق و کار دادگاه جنایی بن‌الملل از نزدیک آشنا بشوند و زمینه‌های همکاری را روشن کنند.
دستاورد این دیدار در این دانسته می‌شود که گزارش مفصل از تمام شرایط و امکان‌های همکاری دولت افغانستان، تمایل و یا عدم تمایل دولت افغانستان در همکاری با فعالیت‌های "عدالت انتقال"ی تحویل دادگاه جنایی لاهه داده شد.
نهاد غیررسمی "عدالت انتقالی" امید دارد که به طور ساختاری پلی ارتباطی بین دادگاه و قربانیان جنگ برقرار کرده و یکی از همکاران دادگاه جنایی بین‌الملل لاهه باشد.