دو بازخوانی متضاد هالیوود از «نسل‌کشی ارامنه»

ترک‌های ترکیه و ارامنه سال‌های طولانی است که درباره مرگ بیش از یک میلیون شهروند ارمنی ترکیه در طی جنگ جهانی اول، تحت امپراتوری عثمانی با هم اختلاف و جدل دارند. ارامنه این واقعه را نسل‌کشی ارامنه می‌نامند در حالیکه حکومت ترکیه پافشاری می‌کند که این کشتار نظام‌مند نبوده و در گیرودار جنگ رخ داده است.

اکنون پای جدال حکومت ترکیه‌ و ارامنه به هالیوود نیز کشیده شده است. در فصل بهار قرار است دو فیلم به روی پرده بیایند و سه‌گانه عشقی پرتب و تابی را به نمایش بگذارند که در این برهه تاریخی روی داده اما موضعگیری سیاسی دو فیلم با هم کاملا متفاوت است.

فیلم " قول" (The promise)، بیست و یکم آوریل به نمایش عمومی گذشته خواهد شد. " قول" اولین فیلمی است که آنچه مورخان کشتار ارامنه می‌نامند را به تصویر می‌کشد، قتل‌ عامی که از سال ۱۹۱۵ آغاز شد و تبعیدهای اجباری و کشتارهای جمعی را در پی داشت.

در فیلم "قول" اسکار ایزاک نقش یک جوان ارمنی را ایفا می‌کند که سال ۱۹۱۴ از روستای کوچک خود به استانبول می‌رود تا در رشته پزشکی تحصیل کند. در استانبول اسکار با زنی ارمنی (با بازی شارلوت لوبون) آشنا می‌شود و به او دل می‌بندد در همان حال امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول جانب آلمان را می‌گیرد و به اقلیت شهروندان مسیحی ارمنی حمله‌ور می‌شود. اسکار همزمان با این رویدادها با خبرنگار رک‌گوی آمریکایی آسوشیتدپرس ( با بازی کریستن بیل) هم رابطه دارد.

طلعت پاشا، وزیر داخلی عثمانی طی جنگ جهانی اول، مغز متفکر در پسِ قتل عام ارامنه در نقش واقعی این شخصیت تاریخی در فیلم "قول" ایفای نقش می‌کند: سیاستمداری که در جنایت‌های حکومت ترکیه علیه ارمنی‌ها از فرستادن جوانان ارمنی به اردوگاه‌های خوفناک کار اجباری تا کشتار زنان، کودکان و سالمندان کوتاهی نکرد.

اگر چه فیلم “ستوان عثمانی” (The Ottoman Lieutenant) در نگاه اول به فیلم “قول” شبیه است اما تفسیری کاملا متفاوت از واقعه تاریخی کشتار ارامنه ارائه می‌دهد. “ستوان عثمانی” که دهم مارس به روی پرده رفته است داستان زندگی پرستاری سرسخت را به تصویر می‌کشد که به شرق آناتولی سفر می‌کند تا در بیمارستانی آمریکایی کار کند. هرا هیلمر، بازیگر زن ایسلندی نقش این پرستار را ایفا می‌کند. در طول جنگ او در مثلث عشقی با دو مرد قرار می‌گیرد: یکی از آنها پزشکی آمریکایی است که جاش هارتنت نقش آن را بازی می‌کند. مرد دوم یک ستوان مسلمان عثمانی است که میشل هاوسمان نقش او را ایفا می‌کند.

این فیلم رویکردی شبیه به موضع حکومت ترکیه در رابطه با کشتار ارامنه دارد: دولت ترکیه مدت‌هاست ادعا می‌کند این واقعه سیاستی سازمان‌یافته از سوی دولت برای پاکسازی قومی نبوده است. ترکیه پافشاری می‌کند که در طی جنگ در جبهه شرقی امپراتوری عثمانی علیه روس‌ها، ترک‌ها و ارمنی‌ها طی خشونت‌های جنگ به اندازه هم کشته شدند.
تانر آکام، استاد دانشگاه خصوصی و پژوهشی کلارک در وورستر ماساچوست آمریکا جزو معدود مورخان  ترکیه‌ای‌ست که قتل‌عام ارمنیان را به رسمیت می‌شناسد. او می‌گوید یکی از دلایل ترکیه برای به رسمیت نشناختن سهم خود در این قتل‌عام پرداخت غرامت به بازماندگان نسل کشی ارامنه است. اما این موضوع ریشه عمیق‌تری هم دارد: کشور ترکیه در سال ۱۹۲۳ بر خاکستر امپراتوری عثمانی بنیان نهاده شد.

تانر اکام می‌گوید: «اگر شما به نسل کشی ارامنه اذعان کنید، سپس باید این را نیز به رسمیت بشناسید که تعدادی چشم‌گیری از بنیان‌گذاران ترکیه یا به طور مستقیم در این نسل کشی دست داشتند یا با مصادره املاک و دارایی ارامنه ثروتمند شدند.»

هر دو فیلم قبل از ۲۴ آوریل ۲۰۱۵ ، صدمین سالگرد این تراژدی، درحال ساخته شدن بودند. پس از برگزاری صدمین سالگرد قتل‌ عام ارامنه، آگاهی مردم از این فاجعه تاریخی افزایش یافته است.

اریک اسرائیلیان، تهیه کننده اصلی شرکت مستندسازی"سوروایوال پیکچرز" می‌گوید: « نسل کشی ارامنه یکی از فجایع تاریخی قرن بیستم است که مستندات تاریخی کاملی دراین باره وجود دارد.»

اریک اسرائیلیان، پزشک و تهیه کننده فیلم " قول"، است. این فیلم اولین فیلم اریک اسرائیلیان است. به گفته اسرائیلیان زمانی که کشتار ارمنی‌ها درحال وقوع بود روزنامه‌های آمریکایی دراین باره به کرات نوشتند.

ساخته شدن فیلمی مثل " قول" به خاطر فشار دولت ترکیه بر صنعت فیلم سال‌های طولانی به تعویق افتاد. در سال ۱۹۳۰ ، استودیوی فیلم (MGM) مجوز ساختن فیلم" چهل روز موسی داغ"، برگرفته از رمان پرخواننده از فرانس ورفل را گرفت. اما آن زمان، سفیر وقت ترکیه در آمریکا با لابی کردن این استودیوی فیلم را مجبور کرد که از ساختن این فیلم دست بکشد.

در سال‌های اخیر چند فیلم کوچک و مستقل درباره نسل کشی ارامنه ساخته شد. یکی از آنها" آرارات"( ۲۰۰۲) ساخته آتوم آگویان، کارگردان ارمنی- کانادایی بود و دیگری فیلمی از کارگردانی ترکیه‌ای- آلمانی به نام فاتح آکین به نام " برش" (۲۰۱۴) بود.

فیلم هالیوودی " قول" جداگانه و خارج از استودیو توسط کرک کرکوریان، سرمایه‌گذار ارمنی حمایت مالی شده است. کرک کرکوریان سال‌ها مالک استودیوی فیلم (MGM) بود و سپس در سال  ۲۰۱۲ شرکت مستندسازی "سوروایوال پیکچر" را بنیان نهاد.

اسرائیلیان می‌گوید: «فیلم " قول" برای ما از نظر شخصی بسیار اهمیت دارد. کرکوریان قول داد که این فیلم ساخته شود. ما نیز قول دادیم که فیلم را کامل کنیم. به خودمان قول داده‌ایم که هرگز این کشتار را فراموش نکنیم. همچنین به خودمان قول داده‌ایم که کاری کنیم که هرگز چنین اتفاق‌هایی رخ ندهند.»

به گزارش واریتی، این فیلم با بودجه‌ای صدمیلیونی، یکی از پرخرج‌ترین فیلم‌های مستقل است. تمام تلاش‌های این فیلم غیرانتفاعی است: "سوروایوال پیکچر" وعده داده کل سود این فیلم را به سازمان‌های مردم‎نهاد مانند بنیاد ایدز التون جان و دیگر گروه‌های حقوق بشری دهد.

فیلم "ستوان عثمانی" نیز توسط سرمایه‌گذاری خصوصی تعدادی تهیه کننده ترک سینما، تلویزیون و تبلیغات تهیه شده است. آنها با استفان جول براون، تهیه کننده فیلم "هفت" و کارگردان آمریکایی، ژوزف رابن و فیلمنامه نویس، جف استوکول همکاری کردند تا به این فیلم ارزش بالایی ببخشند.

استفان براون گفته است که این فیلم موضع‌گیری سیاسی خاصی ندارد بلکه صرفا یک داستان عاشقانه کلاسیک است که در زمان و مکانی رخ می‌دهد که در سینما دیده نشده است.

گرچه در صحنه‌هایی از این فیلم رنج ارمنی‌ها توسط سربازان ترک به نمایش گذاشته شده، با وجود این، به تصویر کشیدن واقعه شهر " وان " و نشان دادن یکی از معدود شورش ارمنی‌ها که در ماه آوریل و می ۱۹۱۵ رخ داده بود در این فیلم، همان روایت دولت ترکیه را ترویج می‌کند که مقاومت در شهر وان توجیهی بود برای سرکوب ارمنی‌ها.

آکام، تاریخ‌دان می‌گوید: «استدلال رسمی دولت ترکیه این است که اخراج ارامنه پاسخی بود به شورش ارامنه.» آکام هنوز فیلم "ستوان عثمانی" را ندیده است. به گفته او به این دلیل است که واقعه شهر وان برای تاریخ‌نگاری ترکی- عثمانی خیلی اهمیت دارد. او می‌گوید: « اما این استدلال نادرست است زیرا ما می‌دانیم که تصمیم بیرون راندن ارامنه پیش از شورش وان رخ داده بود.»

داستان هر دو فیلم " قول" و "ستوان عثمانی" اگرچه طی جنگ جهانی اول روایت می‌شوند اما به نظر نمی‌رسد هیچ کدام به رویدادهای جنگ جهانی اول پرداخته باشند.

در این زمینه: