«طلا در برابر گاز ایران»: آخرین وضعیت پرونده مرموز رضا ضراب

مجله نیویورکر در گزارشی به «پرونده مرموز رضا ضراب»، یک تاجر ترک‌ـ‌ایرانی پرداخته که اکنون در نیویورک در انتظار صدور حکم دادگاه به سر می‌برد. این پرونده در هفته‌های اخیر ابعاد جدیدی یافته که به ادعای نیویورکر، آن را «حتی غریب‌تر از پیش» کرده‌است. بابک زنجانی، یکی از متهمان برجسته فساد اقتصادی دوران دولت احمدی‌نژاد و تحریم‌های هسته‌ای در ایران نیز با ضراب مرتبط بود. حتی در فروردین‌ماه ۱۳۹۳ مقامات ایرانی گفتند که رضا ضراب را برای بررسی بیشتر پرونده زنجانی احضار کرده‌است.

مأموران اف‌بی‌آی ضراب سی‌و‌سه‌ساله را مارس گذشته در میامی بازداشت کردند. در آن زمان، او یکی از ثروتمندترین تاجران ترکیه بود. ضراب در لحظه دستگیری ۲۰ منزل مسکونی، هفت قایق تفریحی و یک جت خصوصی داشت؛ و در کنار زندگی مشترک با یکی از بزرگترین پاپ‌استارهای ترکیه، دوست رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری آن کشور محسوب می‌شد.

با این حال، دولت ایالات متحده عقیده دارد که ضراب مغز متفکر عملیاتی پیچیده بوده که به دولت ایران برای دور زدن تحریم‌ها علیه برنامه هسته‌ای این کشور کمک کرده‌است. عملیات ضراب با اتکا به چیزی میسر شد که دولت ترکیه آن را خلاء قانونی در تحریم‌ها توصیف می‌کند، و شامل انتقال طلا به ایران در ازای نفت و گاز می‌شد. ضراب پس از آن این نفت و گاز را می‌فروخت. به گفته بازپرسان حوزه جنوب نیویورک، مقادیر زیادی از پول، گاز و طلا در این عملیات جابه‌جا شده. ضراب در اوج عملیات، یعنی سال ۲۰۱۲، روزانه یک تن (هزار کیلوگرم) طلا می‌خریده و به ایران می‌فرستاده. دولت اوباما نسبت به عملیات ضراب که رسانه‌ها آن را «گاز به ازای طلا» نامیده بودند، اعتراض می‌کند، اما ضراب به کار خود ادامه می‌دهد. برای ایرانی‌ها، طلا به خوبی دلار آمریکا بود و به حفظ ارزش ریال ــ که در حال سقوط آزاد بود ــ کمک می‌کرد.

ضراب از مارس گذشته در زندانی در منهتن محبوس است و چشم‌انتظار محاکمه. از آن زمان پرسش‌ها و نیز تئوری توطئه‌های بسیاری درباره پرونده او به طور فزاینده‌ای طرح می‌شوند. ضراب در زمان دستگیری کمابیش تحت حفاظت دولت ترکیه بود و قطعاً می‌دانست که دولت ایالات متحده به دنبال او است. پس چرا به میامی پرواز کرد؟ ضراب به مأموران اف‌بی‌آی گفته که در سفر خانوادگی به دیزنی ورلد (شهر بازی معروف دیزنی) بوده. اما بسیاری از ناظران ترک که پرونده او را دنبال کرده‌اند، معتقدند پرواز ضراب به میامی برای انجام معامله‌ای پنهانی با دادستان‌های آمریکایی بوده‌است.

چرا اصلاً باید چنین چیزی بخواهد؟ معلوم نیست که آیا اصلاً درباره هیچ معامله‌ای صحبت شده یا نه، اما ضراب احتمالاً مدارکی درباره تعداد زیادی از اعضای ارشد دولت ترکیه دارد. بازپرسان آمریکایی می‌گویند ضراب به این مقامات ارشد رشوه می‌داده تا عملیات خود را ادامه دهد. دادستان‌ها به یک قاضی فدرال در نیویورک گفته اند که ضراب «از ثروت عظیم‌اش تنها برای خریدن خانه و قایق بهره نبرده، بلکه همچنین از آن برای نفوذ در سیاستمداران فاسد ترکیه استفاده کرده‌است.»

فعالیت‌های ضراب از چهار سال پیش به بحثی عمومی بدل شد. در اول ژانویه ۲۰۱۳ یک هواپیمای باری از غنا مجبور شد به خاطر مه شدید در فرودگاه بین‌المللی استانبول فرود بیاید. وقتی مقام‌های گمرکی هواپیما را جستحو کردند، در آن سه هزار پوند شمش طلا یافتند. دادستان‌های ترک که در آن زمان هنوز به حد کافی برای تعقیب اعضای دولت استقلال داشتند، اعلام کردند که ضراب به مقام‌های ارشد دولت اردوغان میلیون‌ها دلار رشوه داده و به همین خاطر، او را بازداشت کردند. خود پلیس حیرت‌زده بود. نظمی آردیچ، رئیس بخش مبارزه با جرایم سازمان‌یافته در پلیس استانبول به خبرنگار نیویورکر در ۲۰۱۵ گفته بود که «ما انتظار نداشتیم این تحقیقات کوچک به چیزی بسیار بزرگتر ختم شود.»

بر اساس اسنادی که در دادگاه حوزه منهتن نیویورک ثبت شده، ظفر چاغلیان، وزیر اقبتصاد در آن زمان بیش از ۴۵ میلیون دلار به صورت نقدی، جواهر و کالاهای لوکس از ضراب دریافت کرده‌بود. وقتی پلیس به خانه سلیمان اصلان ــمدیر ارشد اجرایی هالک بانک، موسسه‌ای برای پول‌شویی ضراب ــ وارد می‌شود، جعبه‌کفش‌هایی مملوء از وجه نقد به ارزش چهار و نیم میلیون دلار کفش می‌کند. چاغلیان و اصلان هر دو تمام اتهامات را رد کردند. مکالمه‌های تلفنی شنودشده‌ای نیز در پرونده بود که به نقش‌داشتن اعضای خانواده اردوغان اشاره می‌کند.

حادثه هواپیمای باری غنا و تحقیقات متعاقب آن از ضراب، سیاست ترکیه را به آشوب کشید. اردوغان به جای عقب‌نشینی فتح‌الله گولن، روحانی تبعیدی ساکن در پنسیلوانیا را به سازمان‌دادن کودتایی علیه او متهم کرد. همان زمان بود که نخستین تصفیه‌های اردوغان در دستگاه حکومتی آغاز شد و به اخراج، انتقال، یا دستگیری هزاران افسر پلیس و دادستان و بازپرس انجامید. پس از آن، ضراب از اتهام‌هایش تبرئه و از زندان آزاد شد. جنگ قدرت اردوغان و گولن در تابستان گذشته و با وقوع کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه به اوج رسید. از آن زمان سرکوب هم افزایش یافته‌است.

بازداشت ضراب در ایالات متحده چندماه پیش از کودتای نافرجام رخ داد. از آن زمان اردوغان تلاش کرده تا او را خلاص کند. دولت او سال گذشته از لورتا لینچ، دادستان کل وقت آمریکا خواستار آزادی ضراب شد. اردوغان شخصاً این مسئله را در دیدار سپتامبر گذشته با جو بایدن مطرح کرد و پریت بهارارا، دادستان آمریکایی متهم‌کننده ضراب و ریشارد برمن، قاضی پرونده او را به داشتن ارتباط با گولن متهم کرد. او گفت که این دو از سوی سازمان گولن «شام و شراب» گرفته‌اند.

چرا اردوغان چنین اهمیتی برای ضراب قائل می‌شود؟ شاید دوست وفاداری است. اما شواهد به‌دست‌آمده در نخستین پرونده دادستان‌های ترکیه علیه ضراب می‌گویند که می‌توان پای خود اردوغان، یا خانواده او را به عملیات ضراب باز کرد. شاید اردوغان ترسیده که ضراب بالاخره در زندان به حرف بیاید.

ضراب پس از دستگیری در میامی گروهی از گران‌قیمت‌ترین وکلای نیویورک را استخدام کرد. آنها تلاش کردند تا با گذاشتن وثیقه او را از زندان بیرون بیاورند، اما نتوانستند. آنگاه تلاش کردند تا کل پرونده را زیر سوال ببرند و باز هم شکست خوردند. برای مدتی به نظر می‌رسید که پرونده ضراب سریعاً به مرحله محاکمه خواهد رسید. و آن وقت، ماه گذشته خبرهای حیرت‌انگیز زیادی منتشر شد. ضراب بیشترین وکلایش را اخراج و رودی جولیانی را استخدام کرد. او یکی از معتمدان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری کنونی و از دوستان نزدیک مایکل موکاسی، دادستان کل سابق ایالات متحده است. آنگاه ترامپ بهارارا، دادستانی را که نخستین بار به ضراب رسماً اتهام زد، برکنار کرد. و اکنون فاش شده که جولیانی و موکاسی در فوریه به ترکیه سفر کرده‌اند تا با اردوغان درباره این پرونده صحبت کنند. یک وکیل دیگر ضراب گفته که آنها به دنبال «راه‌حلی دیپلماتیک» برای این موقعیت هستند. برمن، قاضی پرونده از جولیانی و موکاسی خواسته تا اطلاعات بیشتری از نقش خود در این پرونده ارائه دهند.

و در پایان، آخرین لایه‌ مرموز این پرونده: مأموران اف‌بی‌آی ماه گذشته هاکان آتیلا، معاون مدیر ارشد اجرایی هالک بانک را هنگام ورود به فرودگاه بین‌المللی جان اف کندی نیویورک دستگیر کردند. پرونده تشکیل‌شده علیه آتیلا بر همان مدارک پرونده ضراب مبتنی است؛ به‌خصوص مکالمات تلفنی شنودشده. با این حال، پنج‌شنبه ۱۳ آوریل آتیلا تمام اتهامات را رد و خود را رسماً به دادگاه بیگناه معرفی کرد. چه اتفاقی افتاده؟ چرا آتیلا بی‌توجه به جی.اف.کی پرواز می‌کند، پس از آنکه مشتری سابقش یک‌سال پیش با این همه جنجال بازداشت شده؟ یا نقشه پیچیده‌تر و مرموزتری در کار است؟

دولت ترکیه از بازداشت آتیلا خوشحال نشد؛ هالک بانک یکی از بزرگترین موسسات مالی این کشور است. در دورانی که هیچ چیز در ترکیه به‌سامان نیست، بار دیگر دولتمردان این کشور گولن را بر سر این اتفاق متهم کردند. بن‌علی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه گفته که «حرکت علیه هالک بانک یکی دیگر از نقشه‌ها و حقه‌های جنبش گولن است.»

در همین زمینه