تفاوت اقلیم و آب‌وهوا: درآمدی بسیار کوتاه

میان «اقیلم» و «آب‌وهوا» تفاوتی بسیار مهم هست. توجه نکردن به این تفاوت مهم گاهی باعث می‌شود بحران‌های زیست‌محیطی را هم به‌درستی درک نکنیم. برای مثال، وقتی در یک سال نسبت به سال قبل هوای پیرامون‌مان کمی سردتر شود، ممکن است برخی از ما در مسئله‌ گرمایش جهانی تردید کنیم. اما گرمایش جهانی بیش‌تر از آنکه به اوضاع آب‌وهوا مربوط باشد به اوضاع اقلیم مربوط است. اقلیم گرچه بر آب‌وهوا تأثیر دارد اما با آن یکی نیست. اوضاع جَوی در یک منطقه‌ی خاص و در طیِ یک دوره‌ی زمانی کوتاه را آب‌وهوای آن منطقه می‌نامند. اما الگوهای آب‌وهواییِ یک منطقه در درازمدت را اقلیم آن منطقه می‌نامند. در این کتاب، استورم دانلپ تفاوت میان اقلیم و آب‌وهوا را روشن می‌کند و بر موضوع آب‌وهوا متمرکز می‌شود.

آب‌وهوا همه‌روزه بر زندگی‌ِ ما تأثیر می‌گذارد، چه زمانی که می‌خواهیم بهترین روز را برای بیرون زدن انتخاب کنیم تا زمانی که تندبادها و توفان‌ها تأثیری ویرانگر بر جای می‌گذارند. گرچه روش‌های نو به ما امکان داده آب و هوا را تا حد بالایی به‌درستی پیش‌بینی کنیم، بیش‌ترِ آدم‌ها هیچ اطلاعی ندارند از نیروها و جنبش‌هایی که در سطح جهانی در جریان است و هرروزه آب‌وهوا را شکل می‌دهد.

نویسنده در این درآمد بسیار کوتاه شرح می‌دهد که آب‌‌وهوا چیست و چه تفاوتی با اقلیم دارد. او از این موضوع بحث می‌کند که چه علت‌هایی در آب‌وهوا دخالت دارند و چگونه آب‌وهوا را می‌سنجیم و اندازه می‌گیریم. نویسنده پایه‌ای‌ترین ویژگی‌ها و خصلت‌های جَو را می‌کاود و نشان می‌دهد که این ویژگی‌ها و خصلت‌ها به‌طور مستقیم با آب‌وهوایی که بر روی زمین تجربه می‌شود ارتباط دارند و نیز ارتباط دارند با پدیده‌های آب‌وهواییِ خاص و رخدادهای شدیدِ آب‌وهوایی. او توضیح می‌دهد که چگونه الگوهای جهانیِ دما و فشار به گردش در درون جَو، اصلی‌ترین سامانه‌های بادها، و جریان‌های اصلی در اقیانوس‌ها می‌انجامد و چگونه کوه‌ها و دریا آب‌وهوا را متأثر می‌کنند. نویسنده همچنین نمونه‌هایی از آب‌وهوای شدید و پرخطر – برای مثال گردبادهای گرمسیری یا تندبادها – را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که شکارچیان توفان (یعنی هواپیماهایی که در شرایط بد آب‌وهوایی در ارتفاع بالا پرواز می‌کنند تا اطلاعات آب‌وهوایی را جمع‌آوری کنند) چه کار پرخطری بر عهده دارند.

ما آب‌وهوا را به چندین شیوه اندازه می‌گیریم: از طریق مشاهداتمان بر روی زمین و دریا؛ از طریق مشاهداتمان از درون جَو؛ و سنجش از طریق ماهواره‌ها. نویسنده در پایان کتاب بررسی می‌کند که چگونه این مشاهده‌ها به کار رفته و پیش‌بینیِ آب‌وهوا در درازمدت و کوتاه‌مدت را توسعه داده است.

نویسنده در این کتاب اصلی‌ترین موضوع‌ها و اصطلاح‌های مربوط به آب‌وهوا را طرح کرده و توضیح داده است، موضوع‌ها و اصطلاح‌هایی که بسیاری از ما نامشان را برای مثال از رسانه‌ها شنیده‌ایم اما معمولاً هیچ گونه اطلاع دقیقی درباره‌ی آنها نداریم. از جمله‌ی این موضوع‌ها و اصطلاح‌ها می‌توان به «وارونگیِ دمایی»، «اثر گلخانه‌ای»، «لایه‌های جَو»، «مواد تشکیل‌دهنده‌ی جَو» و «پیش‌بینیِ آب‌وهوا» اشاره کرد. نویسنده می‌کوشد در لابه‌لای این بحث‌ها به برخی پرسش‌های بسیار ساده که در ذهن بسیاری از ما انسان‌ها هست پاسخ دهد، پرسش‌هایی چون: چرا با افزایش ارتفاع دمای هوا بالا می‌رود؟

این کتاب که امسال از سوی انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر شده است یکی از کتاب‌ها در مجموعه‌ی «درآمد بسیار کوتاه» در انتشاراتِ آکسفورد است. در این مجموعه کتاب‌هایی به قطع جیبی در باره‌ی موضوع‌های متنوع منتشر می‌شود. کتاب هم برای خوانندگانی که با بحث‌ها آشنایی دارند، یعنی دانشجویان و پژوهشگران هواشناسی، و هم برای خوانندگان ناآشنا با موضوع خواندنی و قابل استفاده است.

در پیشگفتار کتاب می‌خوانیم:

هرکسی از آب‌وهوا تأثیر می‌پذیرد و نیز هرچه انجام می‌دهیم یا امیدواریم انجام دهیم، خواه مربوط به کار باشد یا مربوط به تفریح، از آب‌وهوا تأثیر می‌گیرد. اما سامانه‌ی آب‌وهوای زمین بسیار پیچیده است و اوضاع امور و رخدادها در یک سوی جهان می‌تواند آب‌وهوا در آن سوی جهان را متأثر کند. در این کتاب هدف این است که برخی از سازوکارهایی را توضیح دهیم که در شکل‌گیریِ آب‌وهوا دخیل هستند، و توضیح دهیم که چرا اوضاع خاصی در یک مکان ممکن است در دوره‌های زمانیِ طولانی بسیار متغییر یا بسیار باثبات باشد.

گفته‌ی بسیار پرآوازه‌ای هست که آن به مارک تواین – یا شاید ویراستارش – نسبت می‌دهند: «اقلیم چیزی است که انتظار داریم روی دهد، آب‌وهوا چیزی ست که به‌واقع برای ما روی می‌دهد». در این کتاب فقط به‌اختصار به مسائل مربوط به اقلیم می‌پردازیم. اقلیم همان اوضاع آب‌وهوایی در درازمدت است که در یک منطقه‌ی مشخص غلبه دارد و تأثیر می‌پذیرد از عرض جغرافیایی، نزدیکی به دریا، ارتفاع، و عوامل مشابه. اقلیم است که تعیین می‌کند چه نوع کشت‌وکاری در یک منطقه‌ی مشخص ثمر می‌دهد چراکه کشاورزی و کشت‌وکار به عواملی چون میانگین دما، فصل‌ها (خشک یا بارانی)، و تغییرهایی که از سالی به سال بعد و یا در درازمدت روی می‌دهد. البته آب‌وهوایی که به‌واقع شکل می‌گیرد هم بر کشاورزی و باغبانی بسیار تأثیرگذار است.

همچنین در این کتاب از عواملی که بر گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی تأثیرگذار هستند به‌تفصل بحث نمی‌شود و فقط اشاره‌وار به آنها می‌پردازیم.

اکثریت کارشناسان آب‌وهوا و اقلیم معتقدند که این دو موضوع هر دو جدی و واقعی و به‌واقع در حال روی دادن هستند و از همین رو این دو موضوع شایسته‌ توجه‌اند. اما مسائل گسترده‌تری که از این دو موضوع برمی‌آید در این کتاب مورد بحث قرار نمی‌گیرند. با این حال، پیش‌بینی می‌شود که تغییرات اقلیمی بر الگو‌های آب‌وهوایی که در جای‌جای جهان تجربه می‌شود تأثیر بگذارد و آنها را تغییر دهد. این کتاب سازوکارهایی را بررسی می‌کند که بر سامانه‌های آب‌وهوایی تأثیر می‌گذارند و اثرات تغییرات اقلیمی را هم با خود دارند.

تازه‌ترین کتاب‌ها در حوزه محیط زیست

پرونده‌ «زمانه» درباره توافق پاریس و آینده تغییرات آب‌وهوایی