«راهپیمایی مردم سنندج» در گفتگو با امیر حسن‌پور

امیر حسن پور محقق و استاد دانشگاە و اهل مهاباد، در اوایل انقلاب فعالیت‌های سیاسی خود را در «اتحادیە کمونیستها» دنبال کرد و در راهپیمایی مردم سنندج در حمایت از کوچ مردم مریوان شرکت فعال داشت و ایدە این راهپیمایی پیشنهاد ایشان بود. در سال ۱۹۸۹ در رشته زبان‌شناسی اجتماعی و تاریخ معاصر خاور میانه دکترا گرفت. در طول سال‌های گذشته او در دانشگاه‌های کانادا مشغول بە تدریس بود.

جمعیت دفاع از آزادی و انقلاب یکی از مجموعە جمعیتهایی بود که بلافاصله بعد از سقوط رژیم در کردستان تاسیس شد. تا جایی که بە خاطر دارم، اولین جمعیت در مهاباد بوجود آمد و بعد در بقیه شهرهای کردستان این جمعیتها تشکیل شد. ضرورت ایجاد این جمعیتها در این بود که عده ای از فعالین احزاب سیاسی چپ مثل کومله، اتحادیه کمونیستها و … به این نتیجه رسیده بودند که یک تشکیلات دمکراتیک ایجاد کنند تا فعالین حزبی علاوە بر اینکە به کارهای دمکراتیک بپردازند برای افرادی که غیر حزبی هستند جایی نیز باشد تا بتوانند در یک محیط سیاسی مناسب و دمکراتیک با این حزبها تماس بگیرند، بدون اینکه حتی معلوم باشد که چه کسی عضو کدام حزب مشخص است. در هر حال مدلی بود که قبلا در جاهای دیگر به وجود آمده بود، مخصوصا احزاب کمونیست به این نوع تشکیلات علاقه داشتند. یک فضایی برای اینکه هم فعالیتهای دمکراتیک بشود و هم احزاب مختلف بتوانند در حد وظایف دمکراتیک در یک جا با هم همکاری کنند و توده مردم هم که الزاما عضو هیچ یک از حزبها نبودند بتوانند در آن فضایی که به وجود آمده بود فعالیت بکنند و احیانا به این احزاب ملحق بشوند. فلسفه وجودیش بیشتر این مورد بود.

تا جایی که بە یاد دارم و بعدا هم می پرسیدم، اولین جمعیت در مهاباد بە نام “جمعیت راه رهایی زحمتکشان” تشکیل شد. این جمعیت بیشتر نتیجه بحث و مذاکره و پیشنهادی بین “صلاح الدین شمس برهان” از اتحادیه کمونیستهای ایران و رفقای کومله بوده است. بیشتر نتیجه بحث و تصمیم گیری آنها بوده که تشکیلات ابتدا در این شهر و بعد در همه شهرهای کردستان به وجود آمد. تا آخر خرداد (سال ۱۳۵۸) تقریبا همه شهرهای کردستان یک جمعیت داشت و برنامه ای مطرح کردیم که شورای هماهنگی جمعیتها به وجود بیاید. جلسه ای در سقز برگزار شد که در آنجا از هر یک از جمعیتها نماینده هایی برای بحث در رابطە با اینکه یک شورای هماهنگی جمعیتها به وجود بیاد آمده بودند. یعنی جمعیتها به یک نیروی سیاسی تبدیل شده بودند که هماهنگ کردن کار آنها احتمالا وزنه سیاسیشان را بیشتر می کرد. با این حال مشکلاتی هم وجود داشت، خود سازمانهای سیاسی ارزش خیلی زیادی برای سازمانهای دمکراتیک قائل نبودند. در هر حال این تشکیلات وجود داشت و می توانست وظایف خیلی مهمی انجام دهد که شاید انجام نداد.

در اوایل کار، مسلما کومله در همه اینها حضور داشتە است. فعالین کومله در عین حال کە عضو کومله بودند در این جمعیتها نیز عضویت و یا در رهبری جمعیت بودند. کومله در آن وقت هنوز علنی نشده بود. کومله[بعد از] ۲۸ مرداد و بعد از حمله رژیم علنی شد. ولی کومله و تشکلات دیگر، اعضایشان در جمعیت بودند اما به عنوان عضو جمعیت فعالیت میکردند. مسلما در همان حال عضو حزب خودشان هم بودند. این اصلی است که در سازمانهای دمکراتیک پذیرفته شده که اعضای احزاب می توانند در سازمانهای دمکراتیک شرکت داشته باشد یا حتی در رهبری آن باشند.

مسئله اصلی و خیلی فوری این  بود که ما در جمعیت سنندج برنامه وسیعی راه انداختیم که برای مردم مریوان کمک جمع آوری کنیم و بە آن شهر بفرستیم. مقدار زیادی کمک جمع شد که چند نفر بە همراە یک کامیون آن را بە شهر مریوان بردە بودند و جلو پادگان مریوان که رد میشوند آنان را دستگیر میکنند. مسئله اصلی این بود که اینها آزاد بشوند. همه ما در جمعیت در فکر این بودیم که چکار کنیم که این دستگیر شدگان آزاد شوند.

در جمعیت قرار بود جلسه ای تشکیل شود که تصمیم بگیریم، من قبل از جلسه راجع به این موضوع فکر کردم و به این نتیجه رسیدم که در خود منطقه باید یک مبارزه توده ای وسیع شکل بگیرد و از طریق  این مبارزه توده ای به پادگان مریوان و رژیم فشار بیاوریم که دستگیر شدگان را آزاد کنند. ابتدا این فکر را با یکی از اعضای کمیته انجمن بنام “کاک ناصح مردوخی” در میان گذاشتم که فوری پیشنهاد را قبول کرد، بعد با یکی دیگر از اعضای کمیته صحبت کردم ، او هم بلادرنگ پذیرفت.

راستش بیشتر نتیجه اطلاعات و تاثیراتی بود که مبارزه مردم ویتنام و چین و کشورهای دیگر مخصوصا “جنبش ظفار” در عمان در من بوجود آوردە بود. در سالهای قبل از انقلاب در کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی بودم و از نزدیک با این جنبشها تماس داشتیم.  از طریق نشریاتشان، فیلمهای مستند و افرادی که از این جنبشها می آمدند و همچنین از طرق تحقیقاتی که میشد چیزهای زیادی از آنها یاد میگرفتیم، من به شدت تحت تاثیرایشان بودم. در تمام مدتی که در کردستان بودم مثل این بود که من در ویتنام و در آن منطقه از دنیا هستم . این تجارب خیلی برای من مطرح بود و دلم می خواست که در کردستان ما این نوع مبارزات را دنبال کنیم. در این فکر بودم که باید مبارزه توده ای شود. صرفا از طریق یک تظاهرات، اعتراض و یا تلگراف  هم نمی شد کار کرد، می باید کار بزرگی در حد عملی که خود مردم مریوان انجام دادە بودند و بە خارج از شهر رفتە بودند انجام میدادیم. فکر میکردم چیزی در این حد باید انجام شود و زمینه آن هم در کردستان کاملا فراهم بود.در جلسه بجز یک نفر همه با این تصمیم موافق بودند. منتها در جلسە برنامه ای که من پیشنهاد کردە بودم کمی محدود شد. پیشنهاد من این بود که از همه شهرهای کردستان باید راهپیمایی شروع شود، به این دلیل کە شرکت در راهپیمایی از همه شهرهای کردستان، تمام کردستان را به مبارزه سیاسی جدیدی می کشاند. فقط این هم نبود که آن ۱۶ نفر آزاد شوند، بلکه با توجه به آن نوع مبارزەای که در ویتنام و چین انجام شده بود، می دیدم که مبارزه سیاسی که بە این سبک انجام میگیرد در همه اقشار جامعه و در همه سطوح مبارزه به شکلی موج وار می تواند تاثیر بگذارد.

او نگران بود. یادم هست چیزی که بحث میکرد این بود که رژیم با هلیکوپتر و از بالا تیراندازی میکند. میگفت مسئولیت بزرگی است، عملی نیست، بیشتر این نوع استدلالها را میکرد. بە نوعی نگران بود کە به شکست منجر شود و افرادی کشته شوند.

من فکر می کردم که اگر مردم در سطح وسیع چند هزار نفری حرکت کنند، در آن شرایط  رژیم جرات ندارد که دست بە چنین کاری بزند و با هلیکوپتر مردم را هدف قرار دهد، چون تاثیراتش در سراسر ایران خیلی وسیع می شد و کردستان یک پارچه آتش می شد. در هر حال هر مبارزه ای خطر دارد ولی فکر می کردم از این لحاظ کوچکترین خطری نیست. قبلا نیز با یک عده از رفقا چنین بحثهایی شدە بود که راه مقابله با “قیاده موقت” و “احمد مفتی زاده” فقط مبارزه توده ای است و در واقع در سنندج این کار شد. همه سازمانها این کار را کردند. فقط جمعیت(جمعیت دفاع از آزادی و انقلاب) نبود. احمد مفتی زاده به همه سازمانهای چپ اخطار کرد که تا فلان روز و فلان تاریخ باید سلاحهایتان را زمین بگذارید و تسلیم شوید که همه مخالفت کردند. جمعیت، سازمان چریکهای فدایی خلق، کانون معلمان و… همه به شدت در برابر احمد مفتی زاده مقاومت کردند. این یک جرات و جسارت انقلابی بود که بگویید تو جمال فلسفه و مسلسلش را روی نفربرهای پادگان داری ولی ما توده مردم را با خودمان داریم. حتی در آن وقت در میان مردم بازار مفتی زاده خیلی نفوذ داشت ولی وقتی این مبارزه شد و سازمانهای چپ تسلیم نشدند نفوذ آنها بین مردم بیشتر شد و نفوذ مفتی زاده پایینتر آمد. من اینها را حساب میکردم. تجاربی که از ویتنام و چین و مبارزات دیگری کە داشتم این است که مبارزه ای که قاطع و انقلابی و رادیکال و جدی باشد و مردم در آن درگیر شوند موفق خواهد شد و باعث می شود مبارزه به سطح بالاتری برسد. بیشتر این جوانب را می دیدم.

بە یاد دارم ” کاک یوسف اردلان” که از اعضای شورای سنندج بود را یک یا دو بار دعوت کردیم و او بە جلسه جمعیت آمد. بلە، در حدی که من یادم هست و اطلاع داشتم از طریق آقای “کمانگر” و کاک یوسف اردلان چنین تماسهایی بود

نه من یادم نیست که تماسی گرفته باشیم.

صبح که در میدان جمع شدیم جمعیتی در حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ نفر بودیم که خیلی متنوع بود.این تنوع از لحاظ سیاسی و سازمانی ، سن وسال و از لحاظ جنسیتی بود. هم زنها شرکت داشتند و هم مردها. شرکت زنان و مردان جوان در سنندج و در این مبارزات بسیار بارز بود. خیلی سریع راه افتادیم چون نمی شد بیشتر منتظر بمانیم. مسئله دستگیری آن ۱۶ نفر خیلی جدی بود. ترس ما از این بود که آنها را روانه تهران کنند و یا به گونەای دیگر مشکل جدی تر شود. منتها در پایان روز عده ما خیلی زیاد شده بود، به هزار نفر رسیدە بود. مردم شهر سنندج فوری فهمیدند، خبر خیلی زود در شهر پخش شد. ما که بدون برنامه راه افتادیم، با یک سری مشکلات روبرو بودیم. یکی اینکه روز خیلی گرمی بود، آب و خوراک هم همراه نداشتیم ولی خیلی زود مردم از همه اقشار کمک کردند. از جمله یادم هست کە با  یک کامیون تریلر، آب و یخ آوردند و این مشکل زود حل شد و بعد هم برای مسئله خوراک، خانواده های سنندج به خصوص زنان سنندج خوراک تهیه می کردند و می فرستاند. بعد تصمیم گرفته شد که به دهات اطراف خبر داده شود که این راهپیمایی  صورت گرفته است. مردم دهات می آمدند و با آوردن چیزهایی مثل دوغ، آب، نان، پنیر، ماست و … بە ما کمک میکردند و مسئله تغذیه راهپیمایان هم حل شد.خیلی سریع مثل اینکه بنزین بپاشی روی چوب خشک و کبریت بزنید، اینجوری به آتش تبدیل شد.

وقتی که بە آنجا رسیدیم ، “مادح”(مادح نقشبندی فرزند شیخ عثمان) یکی دو نفر را فرستاد و خبر داده بود که میخواهیم بیاییم شما را ببینیم و دعوت کنیم که شب نزد ما بمانید. گروه رهبری کننده راهپیمایی فوری تشکیل جلسه دادیم و همه قاطعانه رد کردند که اصلا چنین کاری نخواهیم کرد. دلیلش این بود که معتقد بودیم آنها سالهای سال به دهقانان سراسر منطقه از طریق خرافات و مذهب ظلم کرده اند و در واقع نظام فئودالی را گسترش دادەاند و  خودشان بخش مهمی از این کار بوده اند. فکر می کردیم کە اگر آنجا برویم، تایید آن خانواده  و شیخیت و فئودالیسم در منطقه خواهد بود. این بود که همه قاطعانه رد کردیم. خودش آمد و ما به شکل مودبانه ای گفتیم که ما حاضر نیستیم که مهمان هیچ کسی بشویم.

چرا، اتفاقا یک عده مسلح که از گروههای مختلف بودند در مسیر راهپیمایی و کمی دورتر از صف و بعضا در بالای کوه و تپه ها حضور داشتند، وجود این افراد خیلی هم لازم بود. یک نگرانی ما “قیاده موقت” بود، البته من صد درصد مطمئن بودم کە آنها بە هیچ صورت جرات نمی کنند کە حتی به صف راهپیمایی نزدیک شوند. ولی در هر حال افراد مسلح ما نشان دهندە قدرت سازمانهای سیاسی  در کردستان هم بود و نشان میداد کە تنها قیاده و احمد مفتی زاده و نفر برهایش نیست کە حضور دارند. ما هم مسلح هستیم و به نظرم کار درستی هم بود که اینجوری باشد.

راستش را بخواهید من یادم نیست، اگر آنوقت هم کسی می پرسید نمیتوانستم بگویم کە در بین این افراد مسلح از اعضای اتحادیه میهنی کسی حضور دارد یا نە. این دلیل بر این نیست که نبودەاند ولی کسانی که من قیافه هایشان را می شناختم از آنها نبودند. بعید هم نیست بوده باشند. من نه می توانم تایید کنم نه رد کنم.

شور و شوق فوق العاده و خارج از اندازه ای حاکم بود. از شهرهای دیگر هم می آمدند، یک عده خبرنگار از تهران آمدند. یک خبرنگار هم از نشریه آمریکایی “بوستن گلوب” آمدە بود. من جزو یک گروه دو نفره تبلیغات بودم و با این خبرنگارهایی که می آمدند تماس داشتم. شور مردم فوق العاده بود. خیلی، خیلی. واقعا کسی احساس خستگی نمیکرد. من و دوستم که در کمیته تبلیغات بودیم بر این باور بودیم که این یک مبارزه سیاسی است و ما باید اخبار روز و اینکە در راهپیمایی چه میگذرد، چه مشکلاتی هست، چه کارهایی انجام شده، چه دستاوردهایی داشتە را دنبال کنیم. و یا اینکە اخبار دنیا و ایران را از طریق رادیو یا هر طریق دیگری دریافت کنیم و شبهنگام که استراحت می کنیم با راهپیمایان در میان بگذاریم. متاسفانه رفقای سایر احزاب مخالف بودند. من فکر می کنم علت اینکه مخالف بودند این بود که بیشتر حساب تشکیلات خودشان را میکردند. من و دوستم عضو هیچ تشکیلاتی نبودیم و آنها موافق نبودند که این کار انجام گیرد. ولی من خودم به هر حال شبها این کار را می کردم. مثلا در گوشه‌ای که تعدادی جمع می شدند می رفتم و صحبتی را شروع می کردم. اگر اجازه می دادند چنین کاری انجام شود و با برنامه این مسائل مورد بحث قرار گیرد و همه نظر بدهند خیلی بهتر می شد. البته در عمل همه راهپیمایان دسته دسته جمع می شدند و تا دیر وقت شب صحبت و بحث می کردند. مثلا سر دعوت اینکه ما بە روستای دوروه برویم و مهمان خانواده شیخ عثمان بشویم، عدەای از راهپیمایان مخالف بودند که ما دعوت آنها را رد کردیم. می گفتند چون اینها نفوذ دارند بین مردم ده، ما می بایست دعوتشان را قبول می کردیم. من هم گفتم درست به خاطر این ما نمی بایست قبول می کردیم. چون ما که نباید ظلم و ستم شیخها و فئودالها بر مردم کردستان را تایید کنیم. ما باید مخالفت کنیم که اینها بدانند ما چه سیاستی داریم. درست است کە اینها نفوذ دارند ولی در عین حال دهقان اگر بفهمد که نیروی دیگری هم وجود دارد که مخالف استثمار و خرافات است بیشتر جذب او خواهد شد تا جذب شیخ و فئودالها. وقتی که ما به دوروه رسیدیم حدود هشت، نه، ده هزار نفر بودیم. خیلی جمعیت بزرگی بود.

مرتب اضافه می شد. از شهرهای دیگر هم می آمدند، خبر پخش شده بود، از شهرهای دیگر ایران هم می آمدند.

بە یاد دارم کە یک نفر از رشت آمده بود. بعد از اینکه ما از مریوان بر گشتیم و آن ۱۶ نفر آزاد شدند، آمد و خیلی با من درباره اینکه این جریان چه بوده بحث کردیم، او نظرات و انتقادهایی هم داشت.

فکر می کنم وقتی که راهپیمایی در جریان بود روزنامە کیهان را حزب اللهی ها گرفته بودند. “تهران مصور” یادم هست کە بود. آیندگان، تهران مصور، اینها را یادم هست. روزنامه های خارجی زیاد نبودند. من فقط بوستن گلوب را به یاد دارم. اطلاعات را یادم نیست آمده باشد.

هر دو بود، ولی علت اینکه به این سرعت برنامه اجرا شد این بود که آن ۱۶ نفر آزاد شوند. ولی خوب هدف ما این نبود که آنها را آزاد کنیم و برگردیم. چون ما قبل از اینکه برسیم آنجا، آنها را آزاد کردند. هدف این بود که برویم و متحصنین در مریوان را هم پشتیبانی و تقویت بکنیم. ولی هدف اصلی و فوری آزادی آن ۱۶ نفر بود.

بلە، قبل از اینکه ما برسیم آزاد شده بودند.

بلە، شب که با مردم جمع شده بودیم، کاک فواد هم آمد آنجا و سخنرانی کرد، آنها هم بودند.

بله، درسته، دقیقا به آنها پیوستیم.

اگر وضع سیاسی آن زمان را در نظر بگیریم چیزی که احساس می کردند در آن بازنده می شوند این بود که رژیم هنوز خودش را تثبیت نکرده بود. دانشگاهها هنوز در اختیار رژیم نبود. دانشگاههای ایران در اختیار دانشجویان چپ بود. زنان هنوز مقاومت می کردند. در ترکمن صحرا و خوزستان هنوز مقاومت می کردند. مطبوعات هنوز کامل سرکوب نشده بودند. رژیم در وضعیتی بود که از حرکت توده ای وسیعی کە دوباره در کردستان بە راه افتاده بود میترسید.  حکومت در هراس بود کە این حرکت باعث شود پایه های ناچیزی که در کردستان داشت و عبارت بود از قیاده موقت و احمد مفتی زاده را هم از دست بدهد. و همچنین از این می‌ترسید کە مردم در سراسر ایران که رژیم هنوز تثبیت نشده بود، بفهمند که در کردستان مردم دوباره قیام کرده اند. فکر می کنم که بیشتر ترس از اینها بود که آزادشان کردند. بسیار مهم است که وضعیت رژیم در آن شرایط  که هنوز خودش را خوب تثبیت نکرده بود متوجه بشویم. می توان گفت یکنوع حکومت دوگانه در دانشگاهها بود دانشگاه هنوز در دست دانشجویان چپ بود. مثلا اخبار کردستان در دانشگاهها به صورت روزنامه دیواری و به صورت اعلامیه پخش می شد. دانشگاه و بعضی از مطبوعاتی که هنوز به‌تمامی سرکوب نشده بودند  پشتیبان جنبش کردستان بودند. این است که در این شرایط رژیم اصلا نمی توانست غیر از این کاری بکند.

من فکر می کنم تاثیر خیلی زیادی داشت. چمران که خودش یک زمانی در فلسطین و لبنان، ادعای انقلابی گری می کرد، با وضعی روبرو شدە بود که با مرتجع ترین عنصر جامعه کردستان یعنی قیاده موقت و احمد مفتی زاده هم مسلک و و هم کاسه شدە بود. در مقابل اینها، هزاران نفر از مردم کردستان بودند. خیلی واضح است که اگر غیر از این اقدام دیگری می کردند ، مثلا آن ۱۶ نفر را آزاد نمی کردند یا به تهران می بردند یا بلایی به سرشان می آوردند، با مقاومت توده ای تر و وسیع تر مردم کردستان روبرو می شدند.

من در آن زمان معمولا بین شهرهای سنندج و مهاباد مدام در حال آمد و شد بودم هر چند کە بیشتر در شهر سنندج بودم.  در جمعیت دفاع از آزادی و انقلاب نیز فعالت داشتم و بە عنوان یک فعال سیاسی، قبل از انقلاب نیز آشنا و پیگیر تحولات منطقە بودم. کردستان جنوبی  از سقز بە پایین و مخصوصا سنندج در مقایسە با مثلا بوکان و مهاباد حال و هوای خاص و ویژەای داشت و شور انقلابی کە بر شهر سنندج حاکم بود فضای سیاسی سنندج را در مقایسە با مکریان متفاوت کردە بود. قبل از انقلاب در بعضی از مناطق کردستان معروف بود کە در بین مردم شهر سنندج احساسات کرد بودن و مبارزە سیاسی کم رنگ است و در بخش دیگری از کردستان مثلا مهاباد، بانە و بوکان مردم همیشە سیاسی، رادیکال و ضد رژیم بودەاند. من بە واسطە آشنایی با دوستان فعالی کە قبل از انقلاب داشتم و اهل سنندج بودند این برداشت را نمی پذیرفتم. این وضعیت بعد از انقلاب در شهر سنندج و در مقایسە با شهرهای بوکان و مهاباد خود را بسیار متفاوتتر نشان داد و آمادگی برای چنین کارهای در این شهر بە مراتب مهیا تر بود. بە نظر من دلیل این تفاوت عمدتا ناشی از این امر است کە در سنندج سازمانهای چپ مثل کوملە، سازمان چریکهای فدایی خلق و گروههای دیگر نفوذ داشتند کە مردم از آنها خیلی تاثیر می گرفتند. بر خلاف اینکە در مهاباد خط حزب دمکرات در فرهنگ سیاسی مردم غالب بود اما  سنت حزب دمکرات در شهر سنندج و در مقایسە با مکریان حضور ضعیفی داشت. حتی در شهر سنندج در مقایسە با مهاباد ناسیونالیسم کردی از نظر پذیرش گروهای دیگر چپگرای غیر کرد بازتر عمل میکرد.

منبع: پایگاه خبری تحلیلی روژ

لینک در تریبون زمانه