چالش واژه‌های تازه زبان فارسی در تاجیکستان
شهزاده سمرقندی - روابط سرد دوشنبه با تهران بر زبان فارسی در تاجیکستان هم اثر گذاشته است. کمیته زبان در برابر واژه‌های تازه فارسی در ایران مقاومت میکند.
شهزاده سمرقندی
برخی رسانه‌های تاجیکسان اعلام کرده‌اند که کمینه زبان در این کشور ۱۶ هزار واژه پیشنهادی فرهنگستان زبان ایران را رد کرده است. در همان حال برخی رسانه‌های دیگر گفته‌اند که کمیته زبان تاجیکستان پیشنهاد فرهنگستان ایران را رد نکرده، بلکه همچنان در حال بررسی این واژگان است و تعداد آن‌ها هم ۱۶ هزار واژه نیست، بلکه تنها دو هزار واژه طبی است. کمیته زبان تاجیکستان می‌گوید معادل تعداد زیادی از این واژه‌ها را تاجیکان در دوران شوروی از ادبیات کلاسیک مشترک فارسی برگزیده‌اند و برخی دیگر از این واژه‌ها برای فارسی‌زبانان تاجیک ناآشناست.
سال گذشته در کنفرانس بین‌المللی “واژه‌گزینی و اصطلاحات زبان فارسی- تاجیکی” که در در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان برگزار شد، فرهنگستان ایران ۱۶ هزار از معادل‌های فارسی واژهای خارجی را به کمیته زبان دولت تاجیکستان ارایه داده بود. مسئولان کمیته زبان تاجیکستان گفته‌اند که بخش زیادی از واژه‌هایی که فرهنگستان ایرانی پیشنهاد کرده است، در زبان کنونی فارسی-تاجیکی به کار نمی‌روند و برای بخش دیگری از واژه‌ها، معادل‌های تاجیکی وجود دارد.
کمیته زبان تاجیکستان و فرهنگستان زبان ایران مدتی‌ست که تلاش میکنند واژه‌های تازه در زبان فارسی را در این دو کشور تا حد امکان یکسان و به هم نزدیک کنند.
کمیته زبان و اصلاحات زبان تاجیکستان در سال ۲۰۰۹ فعالیتش را آغاز کرده و در این مدت چندان توفیقی پیدا نکرده است. زبان فارسی تاجیکی همچنان پر از غلط‌های فاحش است که بخشی از آن به خاطر متروک بودن زبان تاجیکی در سال‌های عهد شوروی است.
قبلا گزارش شده بود که کمیته زبان تاجیکستان در حال تهیه واژنامه‌ای از واژه‌های پزشکی رایج در ایران است که تا حال بخش اول آن آماده شده است. در حال حاضر بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحات رشته پزشکی در تاجیکستان، به زبان روسی است. بسیاری از واژه‌های سیاسی و اقتصادی بین تاجیکان نیز همچنان با معادل‌های روسی خود به کار می‌رود.
در این میان روابط سرد دوشنبه با تهران هم به مخالفت با واژه‌های فارسی دامن زده است. وزارت معارف تاجیکستان اعلام کرده که استفاده از واژگان خارجی در رسانه‌های تاجیکستان ممنوع است؛ و منظور از واژگان خارجی واژه‌های رایج در رسانه‌های ایران است.
اوت سال گذشته، گوهر شرف‌زاده، رئیس کمیته زبان تاجیکستان، در نشست خبری با روزنامه‌نگاران تاجیک اعلام کرده بود که استفاده از واژگان خارجی یا واژگان ناآشنا برای خوانندگان تاجیک و رعایت نکردن زبان رسمی دولتی موجب جریمه خواهد بود.
با امید جیهانی، روزنامه‌نگار تاجیک درباره چالش واژه‌های تازه در تاجیکستان گفت‌وگو کرده‌ایم.
گفت‌وگو با امید جیهانی، روزنامه‌نگار را می‌توانید در اینجا گوش دهید:
نظرها
ماندگار
در زبان های امروزی، حدود 5 هزار وازه روزمره است. در مناطق کمتر توسعه و منزوی حتی با چند صد واژه /کلمه کاربرد روزمره دراد. این لغات را منبعی برای ساخت اغات جید در زبان پیوندی مثل زبان فارسی است. دل پزشک در گویش تاجیکی از دو کلمه دل+پزشک است. خود کلمه پزشک از خراسانیانی مثل ابن سینا رواج دادند وگرنه تا همین اواخر طبیب میگفتند. ایران در این 70 سال ارتابطش با تاجیکان، نسبتا قطع بود. در 40 سال اخیر فرهنگستان سوم بیشتر تاثیر عرب موابی است. فرهنگستان دوم بیشتر تحت تاثیر دساتیر و ارتش و وازگان ساختگی نامانوس و گاه مضحک می شد!. اما فرهنگستان اول لغت سازی خوبی میکرد برای معادل کلماتی مثل شهدرای هم از یادگارهی فرهنگستان اول است که بزرگانی چون ملکه الشعرا بهار در ان عضویت داشتند. در فرهگستان اول زا اصول و وقاعد بهتری استفاده یکردند که همان علمی-فرهنگی بد ویل در نوع فرهگستان بعدی سیاسی کاری زیادتر بود. زبان فارسی در تاجیکستان و افغانستان و ایران قربانی سیاست شده، در تاجیکستان خط سریلک هم مزید برعلت شده مرم اینک کور با افغانستان و ایران ارتباط نداشته بانشد و تبادل لغوی کاهش میابد. مثلادر کشورهای انگلسی زبان، فلان دانشگاه یا دانشند اصطلاحی وضع میکند بقیه معمولا میپذیرند و نگاه نمیکنند فلان کشو ر بوده!
ماندگار
در ایران هم همین خودخواهی یاسیاسی کرای گایه احساس میوشد، احتمالا تاجکیان چرخبال زودتر از ایرانی ها معادل هلی کوپتر بکار گرفتند ولی در ایران اصرار دارند بگویند بالگرد! هر چند یک فارسی زبان اصیل که زبان مادری اش است یا فارسی دان زبان بلد هست می داند، گردش و چرخش هر دو یک معنی دارد، چه پیشوند و چه پسوند بر کلمه بال بکار رود عملا یک معنی میدهد! چون زبان فارسی داری ساختار دستوری ویژه پیوندی-تخلیلی است. یعنی کلمات مرکب با پساوند و پیشاوند درست مشوند ولی در جمله معنی پیدا میکنند و به همین لحاظ تحلیل اند مثل انگلیسی. در انگلیسی هم بسیاری از لغات از لحاظ نظاهر نوشتن و تلفظ دشواری دارد ولی به دلیل تحلیلی بودن از روی جمله معنا را میتوان درک کرد.
ماندگار
اگر سیاسی کاری ها ادامه یابد سه گویش رایج این سه کشور در نهایت به زبانهای جداگانه تبدیل میشود در صد آینده و نیازمند مترجم خواهند شد! در این میان تاجکستان و افعانستان را همه بیشتر زیان خواهند،چون ایران همه جمعیتش بیشتر است و هم موقعیت بهتر ژئوپلتیک دارد در نتیجه مزایای علمی-فرهنگی-اجتماعی-اقتصادی کمتری نصیب تاجیکان و افغانسنانی های فارسی زبان خواهد شد. اما در مورد لهجه، لهجه تهرانی موثر در فارسی نوشتاری ایران است ولی فارسی نوشتاری به مراتب بر لهجه تهرانی تاثیرش بیشتر بوده، چون تهران سابقه کوتاهی پایتختی دارد تاثیر لهجه تهارنی خودمانی کردن فارس ینوشتاری بین المللی است، یعنی مثل گویش مصری باری کشورهای عرب زبان. یا گویش آمریکایی بار یک شورهای انگلسی زبان که خودمانی کرده است. چون زبان فاسی نوشتاری لهجه مادری هیچکسی نیست.احتملا زبان فارسی از معدود ز بانهای جهان است که شکل نوشتاری اش با گویش و لهجه فرق دارد، این هم دلیل منطقی دارد، از بس قدیمی است و از بس پایتختها و شهرهای مهم در پهنه تاریخی اش زیاد است ناممکن است یک لهجه نوشتاری استاندارد شود مگر با تصممی سیاسی. در ایران برخی که لزوما هم زبان مادرشی شان فارسی نیست، لهجه تهرانی را معادل زبان فارسی میگرند و ان را نوشتاری کرده اند! و فکر میکنند لغات مصوب سه فرهنگستان ایران لهجه تهرانی است و این تصو ر غلط است. عمده زبان نوشتاری در ایران همان زبان استاندارد شده پیش کسوتان خراسانی است.