ناسیونالیسم، فدرالیسم و حق تعیین سرنوشت – بررسی انتقادی

نظرها

• bijan

  ۱۳ مرداد ۱۳۹۶، ۲۱:۰۵

  این سخن درستی نیست که در زیر دیکتاتوری و تبعیض میتوان زندگی کرد !! جنگ حاصل نظام های تبعیض و سلطه است . وضعیت سوریه با عراق و افغانستان که مداخله و تهاجم خارجی در انها نقش داشت فرق میکند .

• شهروند

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۱:۱۲

  از نیکفر انتظار میرفت که وقتی موضوع حساسی چون ناسیونالیسم را انتخاب میکند پخته تر بنویسد. هر چند در کلیت مساله مقاله درست اندیشیده شده است ولی زبان آن برای کدام مخاظب انتخاب شده است؟ این درست است که ناسیونالیسم پدیده عصر جدید است ولی شاید بهتر بود توضیح داده میشد که منظور مرز کشی های سیاسی بعد از جنگ اول جهانی است. شاید انتشار این مقاله با این زبان در یک نشریه تئوریک ایرادی نداشته باشد ولی در سایت زمانه شاید بهتر بود زبان راحت تری انخاب میشد. همه خواانندگان فارغ التحصیل دانشکاه نیستند. ولی میتوان در عصر جدید هم بر داشتهای مختلفی را که از ناسیونالیسم وجود دارد نگاه کرد. طیف وسیعی از فاشیست های آلمان با نگاه بر تری نزادی در زمان نازی ها و میهن پرستی فرانسوی که دوگل تعریف کرد. متاسفانه گرایشهای ناسیونالیستی در زمان حاضر به ویژه در بین اقوام خاور میانه و مشخصا در ایران نه از عشق به وطن که تنفر از دیگران آغاز میشود. این تنفر است که خطر ناک است.

• هوشنگ

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۱:۲۳

  ازاین مقاله جناب نیکفرمیتوان چنین استنباط کرد که نه تنها طرح استقلال ازجانب ملتهای غیرفارس درون ایران خطایی عظیم وگناهی نابخشودنی است بلکه حتی ازمطرح کردن خواسته هایی نظیرفدرالیسم وخودگردانی هم باید احترازکنند چرا که ازآنها هم بوی خون می آید. ودرپایان این گفتارنسبتا طولانی شان رک وراست بما میگویند که دیکتاتوری وحکومت مستبدان مفسد بهترین گزینه ای است که باید بدان گردن نهاد والا همه دردریای خون غرق خواهیم شد!!!

• شهروند

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۱:۴۵

  آقای هوشنگ اگر دوباره مقاله را بخوانید نیکفر میگوید مبارزه برای دموکراسی اصل است و تقدم دارد.

• bijan

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۷:۱۴

  البته دموکراسی اصل است ولی تجربه تاریخی در کشورهای منطقه نشان داده که حکمرانان سلطه گر حتی قانون اساسی کشور را هم بی اعتبار کردند و همواره با دسیسه و زور و تفرقه افکنی بین اقوام قدرت خود را حفظ کردند . وقتی هیچ چشم اندازی برای برقراری دموکراسی نیست چرا اقوامی که قادرند در منطقه خود دموکراسی بر قرار کنند و از شر حکومت های مرکزی سرکوب گر خلاص شوند زندگی فلاکت بار را ادامه دهند ؟! هم وطنی اجباری جز نفرت و جنگ عاقبتی ندارد .

• شهروند

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۱۰:۵۱

  آقای بیژن ، بین آرزو های ما و واقعیت دره عمیقی وجود دارد. من اگر مطمئن بودم همین فردا برای مثال جدائی کردستان به بر قراری دموکراسی میشد لحظه ای برای دفاع از جدائی شک نمیکردم. نگاه کنید به کردستان عراق که با وجود موفقیت های نسبی، روز به روز به سمت یک بوروکراسی و نوعی رانت خواری پیش میرود. پیش شرط دموکراسی حظور متشکل مردم در احزاب و تشکلهای صنفی و مدنی است. نگاه کنید به ترکیه که امروز با تکیه به رای مردم تبدیل به یک حکومت سلطانی شده است. نگاه کنید به ایران که با رای مردم فاشیسم حاکم شد. دموکراسی با حق رای داشتن تفاوت اساسی دارد.

• زندگی

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۱۲:۳۸

  ملیت یعنی تابعیت/شهروندی یک کشور با مرزهای مشخص شناخته شده بین المللی، که فرد شهروند دارای شناسنامه و گذرنامه دارد، مممکن است این تابعت هنگام تولد و توسط والدینش از حاکمیت کشور اخذ شود یا در پی مهاجرت از حاکمیتی بگیرد. این خلاصه ملیت در معنای مدرن امروزی است. این که داستان اتنیک (قومیت) و زبان مادری و مذهب قاطی ملیت کنید، همان تکرار اشتباه مخرب است که غرب اسیا و خاورمیانه و بالکان ، آفریقا و بسیاری مناطق کمتر توسعه یافته به خاک سیاه نشانده. هیتلر و نازیسیم همان تصور نژادپرستانه از ملیت داشت و ژرمنی-آلمانی ها یک ملت میدانست و البته بهانه به زیر یوغ کشیدن، ضممیه کردن اتریش و بوهم به همین دلیل واهی بود از سوی نازیسم. اتریشی هر چند زبانشان آلمانی بود ولی ملیت خودشان داشتند. ملیت ثابت و دائمی نیست، یک رویداد پیچیده تاریخی-سیاسی است. اگر طرخ اتحادیه اروپا با موفقیت پیش برود چه بسا چند نسل بعد مردم این اتحادیه خود ملت اروپا بنامند! ولی مفهوم مدرن ملیت/ناسیونالیزم که کشورهای دموکراتیک مانند سوئیس یا یالات متحده آمریکا اراده میدهند که حتی اگر دهها زبان و تیره نژادی و اتنیک هم باشند دارای یک ملیت هستند. کوروش و بویژه داریوش خود را ایرانی /پارسی میگفتند. در زمان 1935 رضا شاه تصممی گرفت نام پرشیا از نام دوگانه خذف شود تا سوتفاهم پیش نیایدکه شکور فقط مال فارسی زبان هاست. او و برخی مثل زبان فارسی دری را با ملیت پارسی اشتابه گرفتاند و کاری است شده، این مشکل کشورهایی است که یک نام قومیت یا زبان یا دین یا مذهب بر اسم کشوری میگذارند: جمهوری اسلامی، جمهوری عربی، کردستان، ترکیه، افغانستان، تاچیکستان.... اینها مشکل ساز می شود. ولی در کشورهای که ملیتشان ثبیت کردند با دموکراسی و اقتصاد و عدالت ورفاه مثل اروپایی ها کمتر کسی ناراحت میوشد مثلا یک کردزبان اهل سوئد از سوئدی ملیت نامیدن خود! با خوشحالی شناسنامه و گذرزنامه سودی میگرد و عمری با خوشبختی زندگی میکند!

• زندگی

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۱۲:۴۱

  زبان فارسی که شاخه دری اش د رامتداد فارس میانه و باستان است از دل ایران امروز است و نه زبان مرزی. اکثریت مردم ایران تا قبل از رژیم پهلوی ها زبان فارسی همچو زبان مادری خود داشتند و در زمان قاجاریه مردم در گذرنامه شان ملیت ایرانی قید شد و قانون اساسی مشروطه به ز بان فارسی نوشته شد ،و روی اسکناس قاجار به فارسی ایران و به انگلیسی پرشیا بود. پرشیا/پارس نام دوگانه ایران بود. داریوش صراحتا خود آریایی و پارسی میگیود./ بسیاری اهل نظر معتقدند ایران یعنی سرزمین اریان ها. البته ایران به معانی یدگر مثل سرزمین آتش و یا کوهستانی و مرتفع هم معنی میدهد و برای هم پوشانی معنای اغلب اقوام با این نام مشکلی نداشتند از فارسی زبان تا ترک زبان. لطفا تاریخ و ملیت ایرانی به توجیه چیزهایی که شاید خوب است نفع نکنید. نژادپرستی و ناسوینالیسم قومی و مذهبی و توجیه ظلم و نسل شکی بد است. آنچه یک ملیت باثبات و بادوام میکند، وجود قانون اساسی دموکراتیک است و برقراری عدالت و رفاه نسبی عمومی برای مردم. وگرنه اگر تمام اتباع یک کشور از یک نژاد و زبان و دین باشند باز هم متفرق و در نزاع خواهند بود. اما فدرالیسم در منطقه ما مثل سم است، تا زمانی که مرزبندی بر اسا قومیت و زبان.. باشدف اول بایست مردم درک و شعور با هم زیستن دموکراتیک به پذیرند، بایست این فدرالیسم تدرییج باشد، اول حاکمیت قانون دموکراسی و بعد کم کم فدرالیسم توسعه یابد وگرنه میشود همین معضل اقلیم کردستان یا قره باغ و... فدرالیسم دروغین پاکستانی!

• شهروند

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۱۹:۴۷

  آقای بیژن جمله کامل این است " در زیر دیکتاتوری و تبعیض می‌توان زندگی کرد، در زیر سایه خونبار جنگ داخلی نه! " یعنی اگر انتخاب بین این دو گانه باشد، کوبیدن بر طبل جنگ داخلی بی خردی است. هیچ گس بر این باور نیست که دیکتاتوری قابل پذیرش است ولی در هنگامی که انتخاب محدود باشد بین استبداد و جنگ داخلی گزینه نخست قابل تحمل تر است. لبنان در دهه هشتاد میلادی، افغانستان، یوگسلاوی ، سومالی و... نمونه های زنده این مساله هستند.

• bijan

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۲۲:۰۵

  اینکه اول باید دموکراسی باشد بعد فدرالیسم و یا برعکس چگونه و چه کسانی حق تعیین این پروسه را دارند ؟! در هند گاندی بعد از پیروزی با جدا شدن پاکستان موافقت کرد و ایالات هند را با اختیارات وسیع محلی تشکیل داد و همین تصمیمات هوشمندانه او باعث بقای دموکراسی در هند شد که اگر غیر از این بود فاجعه بارترین حوادث در هند اتفاق می افتاد . خودمختاری ربطی به زبان و قوم ونژاد و... ندارد . برای همین نظام های دموکرات مشکلی ندارند مانند اسکاتلند که هر زمان خواستند رفراندم میکنند تا از بریتانیا جدا شوند . مشکل نظام های سلطه گرند مانند جمهوری اسلامی که یک سیتم آپارتاید بر ان حاکم است و رانت و امتیاز ویژه برای خودی ها قائل است چه بسا آنهایی که همین قانون اساسی پر تناقض را قبول دارند در امان نیستند و سرکوب میشوند . انتخاب دیکتاتوری یا جنگ خونین فریبی برای ترساندن مردم است تا از مطالبات خود دست بردارند . این ابزاری است که حکومت های اقتدار گرا برای فریب مردم به کار می گیرند.

• چریک فدایی ایران

  ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، ۲۳:۴۷

  کاربر هوشنگ، در ایران تنها یک ملت داریم و آن ملت ایران است. مزخرفاتی مانند ملیتهای ایرانی بوی متعفن تجزیه طلبی میدهد. بگویید تجزیه طلبید تا تکلیف با شما مشخص باشه و بیخودی قیافه دایه عزیزتر از مادر به خود نگیرید که نگران فرهنگ و ... اقوام ایرانی هستید.

• هوشنگ

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۰:۲۸

  بیژن جان، باشما هم عقیده ام اما امان ازدست این حزب طرازنوین مشاطه گراستبداد که جزمصیبت چیزی دیگرنصیب مان نکردند. نه مصدق ازنیش زهرآگین نیشان در امان ماندونه ما درآخرهای قرن بیستم ونه فرزندانمان دراوایل قرن بیست ویکم.

• شهروند

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۱:۲۷

  آقای بیژن برای تحولات اجتماعی هیچ نسخه جهان شمولی وجود ندارد و من هم تنها بر مبنای شناختی که از شرایط دارم نظرم را بیان میکنم. من فکر میکنم مبارزه برای آزادی و مردم سالاری راه رسیدن به حل مشکلات دیگر است بدون خون ریزی و خشونت. برای من جلوگیری از خشونت ارجهیت دارد. برای من جان انسانها مقدس است نه خاک. در رابطه با پذیرش جدائی از سوی کشور های دموکراتیک من فکر میکنم شما کمی خوش بین هستید. شرایط برگزاری رفراندوم برای جدائی در بریتانیا به این سادگی نیست. در اسپامیا هنوز دولت مرکزی نپذیرفته که مرد در باسک رفراندوم بر گزار کنند. به یاد داشته باشیم که این دولت بریتانیا بود که از تجزیه هند پشتیبانی میکرد و پاکستان شرقی و غربی را بر مبنای اسلام تشکیل داد. اگر شما فکر میکنید یک دولت تازه تاسیس در منطقه میتواند سیاست صلح خواهی و دموکراسی بدون حمایت دولتهای خارجی پیش ببرد باید بگویم من به این مساله خوش بین نیستم.

• آزادگی

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۵:۵۰

  من تعجب کردم از آقای نیکفر، سال هاست میایم، می بینم این قیبل بحث هاف دیگر از آقای نیکفر توقع دارم مسائل چون ملیت را با زبان، قومیت/انتک، تیره نزادی انسانی، کشور، حکومت، نظام/رژیم، مرز سیاسی کشورها، تاریخ، ... قاطی نکنند. یکی هم گفته نوشتار آقای نیکفر در حد زیر سواد دانشگاهی نیست و مثلا یک دیپلمه نمیفهمد! من می گویم نوشتاری را که دیپلمه نفهمد ، دانشگاهی و انیشتن و ... نخواهد فهمید. ممکن است یک متن فلسفی ترجمه نتوان کرد مثلا از انگلیسی که دایره کلماتش بیش از یک میلیون فراتر رفته به زبان ساده یک قبیله منزوی مناطق حاره ای که کل لغاتش هزارتا بیشتر نیست! چون برای درک فلسفه نیاز به هزاران لغت تخصصی است! ولی نوشتار آقای نیکفر، یک نوشته ساده است، فقط مشکلش اختلاط مفاهیم است. نوشتار با چند پرانتز بیشتر و تعزیف و یا توصیف کوتاه از اصطلاح، جمله بندی بهتر، التزام نویسنده به اقرار حقیقت موجود و نه القای تصور خودش، متن را شیوا و روان تر می کرد. مشکل امثال آقای نیکفر که البته آدم باسواد و کارکشته است، شاید مشکل اکثر اهل اندیشه و فکر است که می خواهند واقعتی را حقیقت حلوه دهند. آن هم نوشتار مختصر ولی هر چه قدر زور بزند باز متن وطلانی میوشد که پارمترهای دخیل در موضع ان قدر زیاد است که نمی شود مختصر نوشت!، از طرفی امروزه کمتر کسی حوصله خواندن متن طولانی دارد! تجزیه طلبی اقلیم کردستان توسط خاندان بارزانی و برخی افراد قوم گرایی پان کردیسم است. مشکل حکومت استبدادی در تهران، آنکارا، دمشق است و بغدادی که هنوز رگه های پرقدرت پان عربیسم است که متاسفانه شیعه گری تقویت شده! مشکل از این ها است. اما بگویم ما دارمی بهز بان فارسی دری می نویسم و میخوانیم، این زبان از دستوری منعطف برخودرا است. زبانی تحللی شده است بر خلاف اجداد باتسانی اش، پیونید است، چند غلط املایی یا تایپی نمیتواند یک فارسی دان خوب را به اشتباه به اندازد،ف کسی فارسی خوب بداند میداند فارسی را از روی جملات درک باید کرد و نه کلمات. کسی 12 کلاس تحصیل در مدراس فارسی زبان گذرانده بایست بتواند این متنی که نشتم بخواند وگرنه او واقعا فارسی دان نیست. البته فارسی زبان اصیل تهرانی یا مشهدی یا صفهانی حتی با سواد اکابر هم اینها را میفهمد اگر در حد صدا و سیما ی تحمیقی، اطلاعات بهش خورانده باشند!

• آزادگی

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۶:۱۷

  فدرالیسم، با دموکراسی فدرال فرق دارد، فرقش هم با مثال عینی و تجربه شده می گویم (خوشبختانه تقریبا تمامی مباحثی طرح شده نمونه های تجربه شده و عینی اش موجود است)، مثال: تفاوت فدرالیسم امارت متحده عربی است با سوئیس! از این واضح تر! در ظاهر هر دو کشور اوضاع خوب است، ولی ظاهر قضیه است. من مثلا پاکستان نگفتم، که نگویند دارد از موارد منفی استفاده میکند. اتفاقا از امارات می گویم که در ظاهر اوضاع اتباعش خوب است فدرالیسم بدون دموکراسی! اما فقط این رانت نفت و اولگارشی اقلیت 15% بر آن 855 غیر اتباع بیگرند، آن وقت میفهمند اوضاع خوب یعنی چه؟ استثمارگر و کراهیا ضد انسانی با کاررگان خراجیف دیکتاتوری ها و دخالت های ضد بشری و حمایت در کارهای مداحله رگی خارجی و اتهام حمایت تروریسم از بنیادگراهیا سنی سلفی... فدرالیسم، یک شیوه درو هم نگه داشتن حکومت ها بوده که از کنار هم بودن منافعی به دست میدهد که از متفرق بودن نه! مثلا امیرنشنی های امارات متحده عربی، وسعت و جمعیت کمی داشتند، تا زمانی تحت قومیت ابرقدرت بریتانیا بودند امنیتشان تا حدی تضمین شده بود، بعد هم منافع استعماری ایجاب میکرد که اینها دور هم باشند. در منیجه فدرالیسم غیر دموکراتیک امارت متحده عربی شکل گرفت، قراز بود قطر بدان به پیوندند و حتی چه بسا بحرین. ولی انها ترجیح دادند در ظاهر مستقل باشند، ولی باز هم رفتند شورای همکاری خلیج فارس تشکیل دادند ولی چون فاقد دموکراسی هستند باز به شمکل خوردند، آنجا استبداد امیران و سلاطین تصمیم میگیرد و نه خرد جمعی مدرن دموکراتیک. این فدرال و اتحادها از سر نیاز امنیت زئوپلتیک بود، چون غول های چون سعودی و ایران و عراق بودند که می تواستند آنها به بلعنند!

• آزادگی

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۶:۲۴

  اما سوئیس در اول هم شاید شباهت هایی با مثل امارات داشت، این فدراالیسم دموکراتیک سوئیس یهویی بوجود نیامد ، سالیان سال طول کشید، آنها هم نیاز ژئوپلتیک برای بقا بود، اول تعدادی دوک یا امرنشین بودند، کلی جنگ و درگیری، از قومی و مذهبی.... آخر گفتند همزیستی دموکراتیک بهتر است و حالا این شدند در جهان زبانزد و تمثیلی از رفاه وسعادت!، بعد توسعه دموکراسی، فدرالیسم را دمورکاسی کرد. با وجود دو جنگ جهانی سوئیسی ها عی رغم اینکه اشتراک قومی-زبانی با دول آلمان-فرانسه-ایتالیا داشتند وارد هیچ کدام از این محورهای جنگی نشدند و اعلام بی طرفی کردند. بپشاید ندانید نازی هیا قصد تصرف سوئیس داشتند چون داری اکثریت آلمانی زبان است! سوئیسی با صراحت گفتند به نظام هیتلر که اگر به کشرشان تجاوز کنی دمار از روزگار ارتشت در میارویم! من اینها سند دارم مثلا در جایی خواندم سوئیسی ها مشخصا قید کرند دست کم نیم میلیون از ارتش آلمان نازی را خواهند کشت فقط به مرزها برسند و علایم قدرتشان نشان دادند و گتند تا پیا جان تک تک ملت سوئیس خواهند جنگید!، موقعیت کوهستانی و اتحاد ملی از قومیتهای مختلف سوئیسی چنین انسجام ملی بوجود آورده بود که حتی آلمانی زبان های سوئیس که اکثریت بودند حاضر نشدند زیر یوغ نازیسم بزوند! آنها آزادگی دموکراتیک را بر بندگی قومیت گرایی و نژادپرستی و ایدئلوزیک نازیسم ترجیح دادند! حالا در کدام کشور و در نزد کدام یک گروههای اتینکی یا مذهبی وز بانی.. در خاورمیانه این حد از درک و شعور از ملیت مدرن وجود دارد؟! اما امارات در ظاهر فدارلی و متحد است، ولی یک سیستم بیمار است که به لطف رونق اقتصادی و تمایل ابرقدرتها سرپا است، اقلیت تابعیت عربی 15% بر 85% غیر اتباع هستند! یک کشور از درون پوچ! چون 85% ساکنانش فاقد ملیت اماراتی هستند، کشوری که قید عربی دارد! اینها نشانه یک ملیت نیست، یک اولیگارشی سلطانی-قومی- شبه نژادپرستانه است که عرب بودن یک کشور جزئی از هویتش میداند! این مشکل دارند دیگر کشورهایی که قیدهای مذهبی یا قومی یا ایدئولوژیک به اسم کشورشان بند کردند!... چرا همیشه این قیدها همچو چاشنی انفجار فروپاشی عمل خواهد کرد. آقای نیکفر این طوری با مردم سخن بگو، تا کسانی واقعا خواب هستند بیدار شوند، چون آنهایی که خودشان به خواب زدند با مثنوی هفتاد من کاغذ منطق و استدلال بیدار نخواهند شد.

• bijan

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۷:۲۸

  همه صاحب نظران سیاسی (به جز فاشیست ها وناسیونالیست های رومانتیک )بر این باورند که اصل همه پرسی حق مردم است برای تعیین سرنوشت خودشان . این استعمار گران بریتانیا و فرانسه بودند که بعد از جنگ جهانی اول کشور های منطقه را به صورتی تقسیم بندی کردند که همواره آتش اختلاف با وجود ناهمگونی های قومی و دینی شعله ور باشد تا از آن بهره ببرند . همین کار باعث شد که این کشورها همواره زیر سلطه دیکتاتور ی بوده و هیچ زمان مردم دموکراسی را تجربه نکنند . چرا باید مردم منطقه به این تقسیم بندی استعمارساخته پای بند باشند ؟! کردها ی منطقه که بخش عظیمی را تشکیل میدهند در چند کشور پراکنده شده و همواره توسط حکومت ها ی مرکزی دست نشانده استعمار سرکوب شده اند که هنوز هم ادامه دارد . اینکه اول باید دموکراسی باشد بعد همه پرسی خیلی خوب است ولی این اتفاق نمی افتد نمونه اش کشور ترکیه که از همه کشورهای منطقه برای دموکراسی آماده تر بود ! برعکس نظر بعضی اگر تقسیم بندی جدید ی بر پایه واقعیت های جغرافیایی و قومی و دینی انجام گیر د شرایط دموکراسی و همزیستی مسالمت آمیز بهتر شده و صلح و آرامش پایدار در منطقه بر قرا رمیشود .

• توجه

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۱۳:۵۳

  خیلی هجیب اسم، مردمان فارسی زبان سه کشور ایران، افغنستان و تاجکیستان و حواشی که چند هزار سال زبانشان فارسی/پارسی می نامیدند و آثار مشترک الفهم 1200 ساله دارند حالا شده اند فارسی و دری و تاجیکی و شدند سه ملت! حتی به درون فارسی زبان ایران رحم نکردند فارسی زبان سیستانی وبخیتاری.... هم شدند زبان و قوم و ملت جدا! ولی کرمانج و سورانی و فیلی شدند یک زبان و یک قوم و یک ملت! اینجاست که میگوییم ملیت مدرن نتیجه پیچیدگی تارخی است. این منافع درونی و خارجی و میزان ضعف نیوری مرکز و . اینکه آیا مردمان تحت یک نظام دموکراسی بهر مند هستند یادیکتاتوری. ملتی چند زبانه مثل سوئیس چنین یکپارچه میوشند و ملتی مثل ایران با آن همه تاریخ و اشتراک فرهنگی و زبانی ... چند پاره! همین است ، استبداد مذهبی و اقدامات چهل ساله ضد ایارنیت و ظلم و فساد اخر سر ملیت ایرانی فرومیپاشد. هر کسی میخواهد از این کلبد نمیه جان تکه با ارزش تری بکند و بردارند و بروند! نا امیدی و تنبلی است. وقتی منفعت طلبی فردی یمشود، ایارن تبدیل به لاشه میشود، کسی دلش برای نیم سوزدف هر که به فکر خویش است تا منفعتی بکند. به درک که ایارن صد تکه بوشد و ویران و خونبار1 به درک! مهم منفعتی است که گیر ما میاید! منم وقتی ببینم هیچ کس بفکرم نیست، غم امثالهم درد مشترک نیست میروم دنبال منفت خودم.

• شهروند

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۱۴:۴۰

  آقای بیژن من هم با گفته شما موافقم که همه پرسی حق مردم است، ولی همواره بین تئوری و واقعیت دره عمیقی وجود دارد که مانع از سیر حوادث آن چنان که ما تصور میکنیم میشود. همه پرسی در چه شرایطی؟ مردم ایران در سال 58 با اکثریتی قاطع در یک همه پرسی به جکهوری اسلامی گفتند آری، ایا آن همه پرسی در آن شرایط دموکراتیک بود؟ ما باید بین رای گیری و دموکراسی تمایز قائل شویم، در یک سیستم دموکراتیک اکثریت حق تصمیم گیری دارد ولی هم زمان موظف است بر مبنای یک قانون اساسی به حقوق اقلیت احترام بگذارد. در یک سیستم دموکراتیک نمیتوان از از مردم پرسید که حجاب اجبارب باشد یا نه، چون آزادی فردی را نقض میکند. فرهنگ دموکراسی در غرب فراز و نشیب های فراوانی داشته است تا به اینجا رسیده است، مسیری که ما اصلا تجربه نکرده ایم و نمونه آن ترکیه که اردوغان با تکیه با آرای مردم اسنبداد را نهادینه میکند. شرایط جهان تغیییر کرده است و امروز نیروهای استعماری منافع خود را در تجزیه کشور ها و ایجاد پایگاه های کوچک میبینند. آنها حق تعیین سرنوشت را تنها زمانی که به نفعشان باشد میپذیرند. کوزوو به رسمیت شناخته میشود ولی در برابر خواست مردم باسک سکوت پیشه میکنند. به این مجموعه جزایر فارور و گرینلند را نیز اضافه کنید که کسی صدای آنها را نمیشنود.

• بهرنگ

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۱۸:۰۴

  من خیلی مایلم اگر بتوانم ـ این جا ـ آن پیام مندرج در نوشتۀ عالیجناب نیکفر را با الهام از آموزه های این عزیز ـ که بی تردید حرف دل و دین بسیار کسان نیز است ـ بازنویسی کنم. ما نیاز داریم که خودمان را و مسائل خودمان را از نو تعریف کنیم. ما نیاز داریم که هوش و حواسمان را جمع کنیم و اهداف سیاسی مان را از نو بنویسیم. ما نیاز داریم که دید و درک مان را تازه کنیم. ما باید با دید امروزمان و نه دیروزمان به فردامان بیندیشیم. ما باید تاریکی دیوار جمهوری اسلامی ایران را از سقف اندیشه ها مان برداریم. دور بیاندازیم. خیلی دور. ما باید تمامی زمینه هایی را که ما را به یک چنین جاهای دهشتناک و باور نکردنی می رسانند و زندگی مان را تباه می کنند از بین ببریم. بسوزانیم. نابود کنیم. ما باید به یک فردا بیندیشیم. آن را به رؤیامان تبدیل کنیم. ما باید همه راه ها و بی راهه هایی را که می توانند رویامان را به کابوس مان بدل کنند شناسایی کنیم و از گام نهادن در آن ها خودداری کنیم. ما باید برای تحقق رؤیامان بجنگیم. ما باید با هم بجنگیم. اهداف مبارزاتی ما یکی است. اهداف مبارزاتی ما دست نیافتنی نیستند. بیایید برای رهایی خودمان و برای رهایی انسان بجنگیم. بیایید دامنه مبارزاتی مان را گسترش دهیم. بیایید پیش داوری هامان را کنار نهیم. بیایید ترس ها و واهمه های بی نام و نشانمان را فرو بریزیم. بیایید دیوار بی اعتماد بودن و بی اعتماد زیستن مان را فرو بریزیم. بیایید دست کم به اندازه جغرافیای کنونی مان در ایران بیندیشیم. بیایید بجنگیم تا رئیس جمهوری دولت فردامان یک زن کرد یا بلوچ یا عرب باشد. بیایید به یک فردای ارزشمند بیندیشیم. فردایی که ارزش جنگیدن برای در رسیدن به آن را دارد. بیایید بجنگیم تا دختران بلوچ و کرد و عربمان وزاری دولت فردامان باشند. و چرا نه؟ و چرا نه؟بیایید با هم و آنگاه با همۀ آن موانعی که ما را از در رسیدن به رؤیامان باز می دارند ـ در سرتا سر ایران ـ بجنگیم. ما از این راه به فردایی می رسیم که شکوهمند است. فردایی که می ارزد برای تحقق آن با هم بکوشیم. بیایید بر علیه سیاهی و تباهی بجنگیم. با سپاس بهرنگ

• bijan

  ۱۵ مرداد ۱۳۹۶، ۲۲:۲۲

  بعضی ها از فراهم بودن شرایط برای تحقق دموکراسی و یا همه پرسی سخن میگویند ولی توجه ندارند که این شرایط را هم اراده مردم است که باید تعیین کند که همان مراجعه به آرای عموم است برای همه امور . مگر دموکراسی آتن باستان از کدام شرایط عینی بر خوردار بود که توانست 2500 سال پیش تحقق یابد؟! در آن شهر تقریبا همه مسولان و حتی قضات و فرمانده های نظامی هم با رای مردم انتخاب میشدند ! مگر آگاهی مردم آتن در چه حدی بود ه؟! در اروپا و آمریکا بنیان های دموکراسی برهمان اساس و در دوران مدرنیته و به تدریج تکامل یافت . مثلا به رسمیت شناختن حق انتخاب برای زنان در صد سال اخیر تحقق یافته است . این ها واقعیت های تاریخی است نه بافته های ذهنی و خیالات ! در ایران از گذشته دور مقام شاه فر ایزدی و قبله عالم و ..... محسوب می شد و مردم رعایا ! برای همین کیش شخصیت و زمامداری آسمانی به یک فرهنگ و باور تاریخی در نا خود آگاه مردم جا خوش کرده که به سختی میتوانند از ان خلاص شوند و به دنبال ناجی خیالی اند تا آنها را از این فلاکت نجات دهد ! . مردم در انتخابات کردن البته که اشتباه هم میکنند ولی باید تجربه کرده آموزش به بیند تا بهتر عمل کنند . در حالت موکراسی است که مردم با اشتیاق به قانون پای بندی نشان میدهند چون نقش خودشان را در آن تعیین کننده می دانند . در آمریکا از کلانتر محل گرفته تا سناتور و فرماندار با انتخاب مردم تعیین میشود و حکومت مرکزی فدرال هیچ دخالتی ندارد .واین مدل ضامن پایداری یک کشور است .

• شهروند

  ۱۶ مرداد ۱۳۹۶، ۰:۱۳

  آقاب بیژن اگر منظورتان از بعضی ها من هستم باید بگویم من به دنبال باز کردن یک گفتمان هستم ولی حس میکنم شما پایتان را در یک کفش کرده اید که مرغ یک پا دارد. به نظر میرسد که مطمئن هستید حقیت تنها در انحصار شماست. موفق یاشید.

• نادر

  ۱۶ مرداد ۱۳۹۶، ۱۵:۰۶

  گویا جناب نیکفر هم از آن دسته اند که «حکم» می کنند. مانند یک بولدوزر جلو می روند و حکمهای خود را ارائه می دهند. ایشان و مانند ایشان، در صف سینمایی ایستاده اند که هیچ فیلمی در آن نمایش داده نمی شود. من جناب نیکفر را نمی شناسم؛ اما حتم دارم یکی از اقلیت های قومی هستند(- البته در ایران هیچ قومی اکثریت نیست و همه اقلیت اند). چندین بار از کرد سخن گفته اند و بد نیست یک روز کسی بگوید این اقوامی که در بخشی از آسیا کرد خوانده می شوند چه وجوه ارتباطی با یکدیگر دارند؟ حتی ملک محمود برزنجی هم که خودش را «ملک کردستان» می خواند؛ وقتی به «کرد» های غیر سورانی نامه می نوشت به فارسی بود. یک موزاییکی به نام ایران وجود دارد که صلاح همۀ اقوام درون آن و همسایه اش در این است که زبان فارسی و فرهنگ ایرانی حاکم باشد و به سختی از پیشنهاد فدرالی شدن روشنفکران عزیز بپرهیزد. تصور کنید وقتی ایران فدرال شد، من رشتی حق خواهم داشت به آذربایجانی مقیم رشت بگویم برگرد به آذربایجان. اگر هم من نگویم، افکار عمومی به طرف این طور چیزها کشیده خواهد شد. آن وقت، میلیونها آذربایجانی باید بروند به آذربایجان و ایالت فدرالی که از ثروت طبیعی بشدت محروم است، محشری برپا کنند.

• bijan

  ۱۶ مرداد ۱۳۹۶، ۱۶:۴۵

  جناب نادر فدرالی شدن لزوما قومی کردن مناطق نیست . نمونه اش آلمان فدرال و آمریکا . هرچند که اکثریت قومی تعیین کننده است . هدف از فدرال شدن مرکز زدایی است و افزایش اختیارات و تصمیمات محلی . تمرکز قدرت بسیار بالا در دولت مرکزی و نظام بوروکراتیک اختاپوسی و رانت محور تا کنون از موانع اصلی توسعه و پیشرفت کشور بوده است .در تقسیمات کوچگتر مردم دقیق تر انتخاب میکنند. در کشوری که فاقد احزاب و جامعه مدنی هست مردم شهرهای بزرگ هیچ شناختی روی نامزدها ندارند انتخاب 30 نماینده برای شهر تهران کار بسیار دشواری است .

• نادر

  ۱۶ مرداد ۱۳۹۶، ۲۲:۵۱

  آقای بیژن خان هر کشور و ملتی پیشینه ای و وضع جغرافیایی و اجتماعی دارد که بسیار باهم متفاوتند. آلمان و آمریکا را در همۀ موارد و از جمله فدرالیسم با ایران مقایسه نکنید. زیرا - آمریکا همان طورکه بریتانیایی ها بنا گداردند یک کشور انگیسی زبان است و حتی جاهایی مثل لوئیزیان را که فرانسه زبان بودند انگیسی زبان کردند. تازه بودن این کشورو مهاجر پذیر بودنش را حتما در مد نظر قرار بدهید. - آلمان از پرنس نشینان متعددی تشکیل شد و در ضمن، چنانکه مسبوقید، تشکیل بسیاری از آنها مثل نمونه های دیگر در اروپا، در اثر وراثت بوده است. از طرف دیگر همۀ مردم آلمان هم یک زبان دارند. - از همه مهمتر این که همسایگان آمریکا و آلمان کشورهای چون ترکیه، جمهوری باکو، عربستان و امارات و ترکمنستان و آن مناطق مناقشه برانگیز «کرد» نیست. وقتی میشنوید پرچم جمهوری باکو و جمهوری آنکارا را در مسابقات تراکتور سازی با دیگر باشگاهها بالا می برند، فکر نمی کنید آن همسایه ها مثل همسایه ها ی آلمان و آمریکا نیستند؟!

• شهروند

  ۱۶ مرداد ۱۳۹۶، ۲۳:۱۴

  آقای نادر من پیشنهاد میکنم که دوباره متن را بخوانید، متن کامل را نه عنوان آن را. چه حکمی داده شده است؟ اتفاقا دعوت به خرد ورزی و اندیشیدن شده است. در ضمن من هم کنجکاو شدم که ببینم نیکفر از کدام منطقه آمده که در این رابطه هیچ اطلاعاتی در اینتر نت پیدا نکردم ولی یکی از دوستانم که ساکن آلمان است گفت مطمئن است که نیکفر کرد نیست .

• گودرزی

  ۱۷ مرداد ۱۳۹۶، ۲۳:۴۵

  این نوشتار با نیت خیرخواهانه پر از مغلطه ها و اشتباهات تاریخی و تحلیل است. تصور ایشان از مفهوم دولت-ملت و مدرنیت آن، تصوری خلق الساعه و یک شنبه است.

• شهروند

  ۱۸ مرداد ۱۳۹۶، ۲:۵۶

  آقای گودرزی بیان کلی که دلالت نیست، فرض است. لطفا بنویسید و دلیل بیاورید اگر نه هر کسی میتواند فتوا صادر کند.

• فرشاد

  ۲۰ مرداد ۱۳۹۶، ۱:۴۵

  برایم قابل درک نیست که بعضی‌ از دوستان از هویت قومی و زبانی آقای نیکفر می‌‌پرسند،در اینجا اصولا اهمیتی ندارند نگارنده حتی ایرانی‌ هست یا نه،بی‌ شک اما با توجه به درک سطحی و دور متن از گفتمان نیروهای فدرالی خواه ایشان آشنایی عمیقی با مطالعات متنوع و نسل جدید فعالان در این حوزه را ندارند،باری به باور علیرغم جنبه های منفی فدرالیسم در ایران بهترین شکل ممکن و مطلوب حداکثری برای حرکت در مسیر تحقق دموکراسی است،خصوصا بدین دلیل که تنوع و تفاوت منتالیتی جدی در میان مردمان و جوامع ساکن در ایران  حاکم است،حتا در میا‌‌ن فارس زبانان روحیات یزدیها و اصفهانیها با شیرازیها و جنوبیها تفاوتی جدی دارد چه رسد به گیلانی ها.در خاورمیانه متاسفانه بستر فرهنگی‌ مستعد, انکار و به حاشیه راندن اقلیت توسط اکثریت است.در این حالت یک سیستم انتخاباتی ظاهراً دموکراتیک بسادگی به دیکتاتوری اکثریت در پارلمان تبدیل میشود،نمونه دم دستی‌ ترکیه همسایه است.فدرالیزم مکانیزیمیست که شانس تحقق دموکراسی و حفظ حقوق اقلیتهای قومی که نه تنها زبان بلکه روحیات متفاوتی نیز دارند همچنین شانس گذار به فرهنگی‌ دموکراتیک را افزایش میدهد،تقلیل تفاوت منتالیتی و روحیات قومی به تفاوت زبانی‌ و نادیده گرفتن کارا بودن نظام فدرال به عنوان بهترین فرم ممکن برای تحقق محتوا﴿حقوق بشر,توسعه و صلح﴾ در کنار بی‌ توجهی به  تهدید و مشکل اساسی‌ که ناسیونالیسم فعلی مستقر است ۲ ایراد عمده در متن است که برای من برجسته تر از چندین گزاره و حکم دیگریست که مورد انتقاد من هستند. تلاش و تاکید نگارنده برای آغاز دیالوگ جدی و پایبندی کلی‌ متن به اصول و ارزشهای دموکراتیک برای من اما موضوعیست, مهمتر از گزارهای که با انها همدلی جدی دارم.امیدوارم که  شاهد دیالوگ و دیبیتی جدی و طولانی‌ مدت با مشارکت دیگر اندیشه ورزان دموکراسی خواه باشیم  

• رادکان

  ۲۱ مرداد ۱۳۹۶، ۳:۰۴

  چون بحث دموکراسی و فدرالیسم پیش امد، باری کشور کثرالقوم و کقیراللسان و کثیر العقیده، که البته تجربه تارخی چند هزاره تمدنی و عنصر فرهنگی مشترک اکثریت قاطع مردمش دارندف کاملا آماده ایجاد یک ملت-کشور مدرن است: 1- فدرالیسم حتما باید با دموکراسی همراه بادش، اساس دموکراسی مقدم بر فدارلیسم است، از دموکراسی براحتی میتوان به فدرالیسم رسید ولی زا فدرالیسم نه، فدرالیسم همان طو رذکر شد که دیکتاتوری میتوانند باشند و اسمشان فدرال باشد نمونه اش شوروی. 2- آنها میگویند دموکراسی در کشورهای متنوع اتنیک مثل ترکیه منجر به دیکتاتوری بینادگرای اسلام خاص اردوغانی شده، یا اصلا مفهوم دموکراسی متوجه نشده یا خودشان به /ان راه می زنند باری قبول دمکراس یدفارل یعنی میخواهن زمینه تجزیه فراهم کنند! اساس در یک دموکراسی واقعی محال ممکن است به دیکتاتوری اکثریت ختم شود، چون از ارکان دموکراسی حفظ حققو بدهی و اولیه اقلیتها است. دموکراسی در زمانی که نازیها به حدود حدود یک سوم رای قدرت رگفتن، اسا دموکارسی واقعی نبود. در آلمان ان زمان یا ترکیه امروز، معنی دموکراسی وازگونه تعریف کردند و آن را تنها به انتخابات و رای اکثریت محدود کردند، انتخبات و رایاکثریت برای رسیدن اسان به خرد جمعی است برا یتصم گیری مهم در چارچوب قانون اسای که حداقل هایی برای حفط حققو اقلیت ها در نظر رگفته، تحت هیچ شاریطی اکثریت حق نقض آن حققو ندادر مانند آزادی بیان و رسانه، آزادی عقیده، ممنوعیت شکنجه و تفتیش عقاید، آزادی ازدواج و اقامت در ره نقطه کشور ب ریا افارد تبعه کشور،...

• رادکان

  ۲۱ مرداد ۱۳۹۶، ۳:۲۱

  با توجه کامنت قبلی پیشنها دمن برای ایران این است، مدلی ما بین سوئیس و آلمان بهترین حالت است. یعین به خصویات مناطق اتنیکی توجه شود، ولی به مقعیت جغرافیایی. هم به دموکراسی و هم فدرلیسم باشد، ولی خطر تجزیه و برتری جویی ناسیونالیزم قومی چه در سطح کشوری و چه در سطح اتسانی نشود. راه حل فوق، مبنا قرارد دادن شهرستان همانند کانتون سوئیسی است. هر شهرستان حکم یک کانتون داشه باشد. همین شورای شهر را گسترش بدهند و تبدیل به شورای شهرستان بکنند، یعنی تعداد نمایمدگان افزایش بدهند و علاوه بر شهردار، بتواند بخشدارها و فرماندار شهرستان را انتخاب کند. برای متروپل تهران-ری-مشرانات یک شورای 50 نفره در نظر بگیرند بریا شهرهای بالای یک ملیون نفر، 40 نفر و برای شهرهای بین 100 هزار تا یک ملیون نفر 30 نفر، و شهرهای زیر صد هزار نفر 20 نفر نماینده در نظر بگیرند. تصمیات شرای با اکثریت حداقل دوسوم بهتر است باشد، بویژه قضیای مهم چون بودجه، اسکان مردم، ... اختیارات استانداری ها تفویض شود به شهرستان ها، استانداری تنها مسئول هماهنگی باشد، میتوان شورای استان را هم از هر شهرستان یک نماینده انتخاب شود/استاندار هم میتاند از سوی رئیس جمهور به شواری منتخب استان معرفی شود و پس تایید شورای استانی استاندار شود. در سطح استان، شورای متخب استانی تنها وظفه هماهنگی این شهرستان ها دارد و تصممیات با رای جمعی باید باشد و نه اکثریت، در نتیجه هیچ گونه دیکتاتوری اکثریت بوجود نخواهد آمد. این دموکراسی فدارل مناسب ایران است. البته همان طور که معادل دموکراسی را مردم سالاری معادل گرفتند می توان برای فدارلیسم هم یک معادل فارسی-ایرانی در نظر بگیرند تا سوء تفاهم نشود با دیگر تعابیر از فدرالیسم که برحی فکر نکنند هدف تجزیه طلبی است چون دلیل اصلی مخالفت خطر تجزیه طلبی و قومیت گرایی و اختلاف و تفرقه مذهبی است یا مثل داستان استان خراسان تعبیر ملوک الطوائفی بکار می برند یا خانخانی، قطعا منظور از فدرالیسم اینها نیست، اصطلاح عدم تمرکز برخی بکار می برند، برخی خودگردانی، برخی خودمدیریتی،... شاید اصطلاح خودگردانی بهتر از بقیه باشد. باز هم تاکید میکنم باید اصول مترقی دموکراسی یعنی حققو اقلیتها رعایت شود، از جمله آزادی بیان و آزادی و عقیده و اقامت در هر نقطه کشور، به طوری هیچگونه تبعیضی میان اقلیت و اکثریت در خودگرانی نباشد.

• نادر

  ۲۲ مرداد ۱۳۹۶، ۱۳:۵۰

  آقای رادکان ودیگران برای بنده خیلی موجب تحیر است که برخی به خود اجازه می دهند در هر موردی اظهار نظر کنند و حکم بدهند. مثلا آقای رادکان تصور کرده است که کانتونهای سوییس با ایالتهای آلمان بر حسب اتنی(قومیت) درست شده است. بد نیست به جای حرف زدن ووقت دیگران را گرفتن ، کمی هم مطالعه کنیم. بخصوص حالا که اینترنت هم هست و زحمت خرید کتاب یا رفتن به کتابخانه نیست. در بارۀ آلمان وبیسمارک و پرنس نشینهای آن، آنقدر مطلب روشن است که مضحک خواهد بود شرحی بدهم. اکتفا میکنم به سوییس: تشکیل کانتونهای آلمانی و تاحدی فرانسوی سوییس دو زمینه دارد که عبارت اند از ندادن باج ومالیات به اتریشیها و دیگری مذهب. یعنی کانتون فرایبورگ که نصفش آلمانی ونصفش فرانسوی زبان است به سبب کاتولیک بودن جزو کانتونهای آلمانی یا فرانسوی نشد. چند تا کانتون دیگر هم وضع متفاوتی دارند. مثلا کانتون نوشاتل منطقه ای بود که به امپراتور آلمان ارث رسید و چون خواست مستقل شود شد یک کانتون جزو سوییس والبته زبانش فرانسه است. این کانتون از لحاظ آتنیکی و زبانی مثل همسایه های خودش است. در ضمن، روشنفکران و شبه روشنفکرانی را که خواب نما شده ایران فدرال را آرزو می کنند توجه می دهم بهتر است به یک ملت تاریخی دیگر یعنی فرانسه توجه بفرمایند که بیشتر با ما شباهت داردو کشوری متمرکز است. د رآن جا - فقط از لحاظ زبانهای چند میلیونی : فرانسه، آلمانی، کرول، عربی، بروتن، باسک، کرسی هست.

• رامین

  ۶ شهریور ۱۳۹۶، ۲:۰۵

  بهترین راه می تواند رسیدن به توافق برای استقرار نوع خاصی از دموکراسی باشد: یعنی استقرار "دموکراسی توافقی".

• قوامی

  ۱ مهر ۱۳۹۶، ۸:۳۲

  نوشتار آقای دکتر نیکفر بسیار عالی است. تا حالا هر چه نوشته شده جدال هویت طلبان قومی با مخالفانی بوده که حس ناسیونالیستی آنها به جدال ختم شده. اما مسئله آقای نیکفر، انسان است! تا انسان، درد و رنج کمتری بکشد و همبستگی جامعه فرونپاشد و دوری از جنگ و برقراری دموکراسی مسئله ایشان است. خود نیکفر، "دوراندیشی" کرده و نوشتار بالا را فراهم آورده است. نوشته است: " معیار، صلح و اجتناب از جنگ است. جنگ خود به خود، بدون اینکه بخواهیم، اتفاق می‌افتد؛ اما صلح خود به خود برقرار نمی‌شود؛ آن را باید خواست، به شکلی فعال و مشخص و محوری". .... بسیار عالیست. یک فیلسوف کلاسیک تمام عیار هستند ایشان. تشکر

• اومود

  ۱۵ دی ۱۳۹۷، ۲۰:۲۶

  من در کشوری متولد شده‌ام که مردمانش به زبان‌های مختلف صحبت می‌کنند و یک زبان، که زبان مادری من نیست، به هر دلیل، چیرگی دارد. از نوشته آقای نیکفر،خوب اگر قرار باشد ما چگونگی این چیرگی را زیر سوال نبریم و به همین راختی از آن رد شویم،با این منطق ما باید از چیرگی یک نظام استبدادی هم به همین راحتی بگذریم.واقع از شما عجیب است که پروسه چیرگی زبان فارسی که همراه با کشتار و شکنجه ،توهین، تمسخر و دهها عمل دیگر غیر انسانی بوده است را اینگونه ساده نویسی کرده و ساده انگارانه از کنارش رد شوید.

• مرتضی

  ۲۴ مرداد ۱۳۹۹، ۱:۴۲

  در زیر دیکتاتوری و تبعیض می‌توان زندگی کرد؟؟؟؟ من نمی تونم اگر شما می تونین ... والسلام

• فرید

  ۲۱ شهریور ۱۴۰۳، ۱۳:۰۸

  وقتی دانش کافی ندارید بهتر است سکوت کنید. هیچ کسی از سکوت نمُرده.