جلاد و شهید در فرهنگ رسمی و غیررسمی ایران
توفیق حکومت در تحریف تاریخ: از «زندان در زندان» مخلمباف تا «ماجرای نیمروز»
در گفت‌وگو با اسد سیف
حکومت تلاش تازه‌ای را آغاز کرده برای تحریف تاریخ. فیلم «ماجرای نیمروز» جلوه‌ای از این تلاش است. اسد سیف می‌گوید حکومت در مجموع موفق عمل کرده.
علی فتوتی
واقعیت دومی که در ادبیات و هنر رسمی مسکوت می‌ماند: صدای کشتار (عکس: نمایی از فیلم تبلیغی ماجرای نیمروز در یک صحنه بازجویی)
حکومت تلاش تازه‌ای را آغاز کرده برای تحریف تاریخ. فیلم «ماجرای نیمروز» جلوه‌ای از این تلاش است. جلوه دیگر این تلاش مجموعه مصاحبه‌هایی‌ست که برخی رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران با دست‌اندرکاران حبس و اعدام در سالهای دهه ۱۳۶۰ انجام می‌دهند به این قصد که تعریف تازه‌ای از جلاد و شهید به دست داده شود. اسد سیف، نویسنده و پژوهشگر اعتقاد دارد که حکومت در تحریف تاریخ توفیق زیادی به دست آورده.
در گفت‌وگویی که در مجموعه «جلاد و شهید» در فرهنگ رسمی و غیررسمی ایران با اسد سیف، پژوهشگر و منتقد ادبی و از زندانیان سیاسی پیشین در ایران انجام داده‌ایم، او ابتدا به نخستین تلاش‌های حکومت برای تحریف تاریخ در سالهای دهه نخست بعد از انقلاب اشاره می‌کند و برای مثال از «زندان در زندان» محسن مخملباف نام می‌برد. سیف می‌گوید:
«از همان آغاز تولیدات ادبی در چارچوب ادبیات ایدئولوژیک به نغع سیاست جاری حکومت مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت. ادبیات تولید می‌شد که ابزار سیاست‌های حکومت باشد.»
با فیلم تبلیغی «ماجرای نیمروز» کیفیت سیاست تبلیغی حکومت برای تحریف تاریخ اما تغییر کرده و وارد مرحله تازه‌ای شده است- ایجاد جاذبه‌های عام‌پسند برای نسل جوان با زبانی سینمایی:
«این فیلم از نظر محتوا موضوع تازه‌ای را مطرح نمی‌کند. شکل پرداختن به آن اما عوض شده. هدف این است که تعریف‌ها به طرز عام‌پسندانه‌ای مشروعیت پیدا کند. در این فیلم از کشتار در سالهای دهه ۱۳۶۰ هیچ نشانی نیست.»
فیلم «ماجرای نیمروز» به حوادث تابستان ۱۳۶۰ و درگیری‌های حکومت جمهوری اسلامی با سازمان مجاهدین خلق و قتل موسی خیابانی می‌پردازد. رضا سیف‌اللهی، قائم مقام وقت اطلاعات سپاه که در این فیلم «رحیم» (با بازی احمد مهران‌فر) نام دارد، یکی از قهرمانان فیلم است. سردار سرتیپ پاسدار رضا سیف‌الهی بعدها با حکم آیت‌الله خامنه‌ای از سال ۷۱ تا ۷۵ به فرماندهی نیروی انتظامی رسید. اسد سیف می‌گوید در همان زمان که او در زندان تبریز زندانی بوده، دایی سالخورده موسی خیابانی را بازداشت و چنان شکنجه کرده بودند که توش و توانی برای او باقی نمانده بود. این یک واقعیت دوم است که بیان نمی‌شود:
«در جمهوری اسلامی دو واقعیت داریم. از واقعیتی فیلم می‌سازند که به نفع سیاستشان است. در تحریف تاریخ هم موفق بوده‌اند. نسل جوان تاریخی را می‌خواند که زاده تخیل سیاستمداران جمهوری اسلامی‌ست. اما با این‌حال در این مدت روایت‌های متفاوتی هم عرضه شده. فقط می‌توان امید داشت که نسل جوان زمانی در روایت رسمی شک کند.»
«ماجرای نیمروز» با سرمایه سپاه پاسداران و با تهیه‌کنندگی محمود رضوی، مشاور محمد باقر قالیباف ساخته شده است. جعفر پناهی در جشن منتقدان سینمایی از اعطای دیپلم افتخاری این جشنواره به محمد حسین مهدویان، کارگردان این فیلم که مستند انتخاباتی حسن روحانی را هم ساخته است خودداری کرد.
در مجموعه‌ای از پنج برنامه این پرسش‌ها را با گروهی از صاحب‌نظران در میان گذاشتیم:
- روایتی که ادبیات تبعیدی ایران، به‌ویژه ادبیات داستانی، از زندان‌های جمهوری اسلامی در دهه‌ی نخست انقلاب به دست داده، چه تفاوتی دارد با روایت رسمی از این دهه سرنوشت‌ساز؟
- فیلم «ماجرای نیمروز» را چگونه می‌توان ارزیابی کرد؟ رابطه «کیفیت هنری» این فیلم با تصویری که از زندان‌های جمهوری اسلامی در دهه‌ی نخست انقلاب به دست می‌دهد، چیست؟
- آیا جمهوری اسلامی موفق خواهد شد، تاریخ دهه اول انقلاب اسلامی، از آن میان مفهوم جلاد و شهید، را به گونه‌ای بنویسد که خود می‌خواهد؟ یا روایت دیگری در تقابل با روایت جمهوری اسلامی نوشته شده است
سومین گفت‌وگو از این مجموعه را با اسد سیف می‌شنوید:
بیشتر بخوانید:
نظرها
شکاک
جای خالی یک اپوزیسیون متشکل و دموکرات خالی است. نیاز به اتحاد و بر پا کردن رسانه ای بدیل در برابر این دروغ پراکنی ها هستیم.
naseem
قبلاً بحث درباره اعدام‌ها در سالهای دهه ۱۳۶۰ یک خط قرمز بود. اما در این مدت کتاب‌های زیادی در ادبیات تبعید از خاطرات زندانیان منتشر شده. به همین جهت این شیوه دیگر کارساز نیست. برای همبن حکومت تلاش می‌کند با چیزهایی که تا حدی جذابیت دارد، تاریخ را تحریف و جعل کند.» فیلم تبلیغی «ماجرای نیمروز» چنین فیلمی‌ست: یک فیلم تبلیغی و سفارشی - و توجه به آن هم به دلیل یاد شده اهمیت دارد. «ماجرای نیمروز» با سرمایه سپاه پاسداران و با تهیه‌کنندگی محمود رضوی، مشاور محمد باقر قالیباف ساخته شده است. جعفر پناهی در جشن منتقدان سینمایی از اعطای دیپلم افتخاری این جشنواره به محمد حسین مهدویان، کارگردان این فیلم که مستند انتخاباتی حسن روحانی را هم ساخته است خودداری کرد
قیصر
دوره تحر یف تاریخ و وقایع تاریخی سالهاست که بسر آمده. راویان و مورخان تاریخ واقعی هم از لحاظ تعدد و تکثر غالبند و هم امید فزاینده به تحولات ، صفحه سفیدی را روبروی آنان برای ثبت حقایق برهه ای که سالهای زیادی از آن نگذشته و هنوز بوضوح در خاطره اکثر مردمان زنده این مرز وبوم جای دارند خواهد گشود.