تلاش‌های تازه برای حل اختلاف‌ ایران و افغانستان بر سر منابع آبی

علی اوسط هاشمی، استاندار سیستان و بلوچستان می‌گوید ایران و افغانستان برای احیای تالاب هامون کارگروه مشترک تشکیل دادند.

علی اوسط هاشمی یکشنبه، پنجم شهریور گفته «کارگروه آب جزو پنج کار گروه مصوب میان ایران و افغانستان بعد از سال‌هاست که جزو بهترین و موفق‌ترین کارگروه‌ها معرفی شده است».

او از مسئولان استانی خواسته تا مدیران استانی با ارائه طرح و پیشنهاد از این ظرفیت نهایت استفاده را ببرند.

اوسط هاشمی از اینکه در گذشته برای مشکل هامون و وزش بادهای طوفانی در منطقه سیستان و بلوچستان هیچگونه مطالعه‌ای صورت نگرفته بود، ابراز تأسف کرد.

این نخستین‌بار نیست که ایران و افغانستان بر سر احیای دریاچه هامون نشستی مشترک برگزار می‌کنند. اگر نشست‌های پیشین در سال ۱۳۹۳ دستاورد ویژه‌ای به دنبال نداشت.

ایران یکی از دلایل خشکی دریاچه هامون را عدم تأمین حق‌آبه این دریاچه از رودخانه هیرمند می‌داند. بحران ناشی از خشک شدن هیرمند به وزش طوفان‌های گرد و غبار، شیوع بیماری‌، فقر و بیکاری در شرق ایران دامن زده است.

با این حال دو شهر زابل ایران و نیمروز افغانستان بیش از نقاط دیگر تحت تأثیر خشکی این دریاچه قرار گرفته‌اند.

ولایت نیمروز در جنوب باختری افغانستان یکی از توسعه نیافته‌ترین ولایات افغانستان با آب و هوایی گرم و خشک است. اما دولت افغانستان در نظر دارد برای رونق کشاورزی و بهبود معیشت اهالی نیمروز که بیشتر آن‌ها بلوچ هستند، سدی بر رود هیرمند بسازد. فاز سوم سد کمال خان می‌بایست چهار سال آینده به پایان برسد. تنش بین ایران و افغانستان بر سر حقابه هیرمند با پایان احداث این سد شدت می‌گیرد.

به طور کلی دولت کابل از تسلط خود به منابع آبی به عنوان امتیازی در روابط با تهران استفاده می‌کند. در سال ۱۳۹۴ اشرف غنی اعلام کرده بود: «اگر دولت ایران برای حل معضل مهاجران اقدام نکند، کابل هم نیازی نمی‌بیند تا به خواست‌های ایران در رابطه با "حقابه" ایران ترتیب اثر دهد».

این در حالی است که یکسال پیش از این اظهارات اشرف غنی، حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران در سفر خود به افغانستان در سال ۱۳۹۳ گفته بود: «در این مذاکره بحث اصلی من مسئله آب رودخانه هیرمند و دریاچه هامون بود و رئیس جمهور افغانستان قول داد که در مورد قرارداد بین ایران و افغانستان درخصوص استفاده از آب هیرمند و حق آبه مردم درباره هامون مقررات بین المللی را مراعات کند.»

جاری شدن آب در هیرمند از جمله وعده‌های تحقق‌نیافته حسن روحانی به شمار می‌آید.

هر چند تنش میان ایران افغانستان زمانی تشدید که تیر ماه امسال حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران در نخستین همایش بین‌المللی برای مقابله با پدیده ریزگردها از سیاست سدسازی افغانستان انتقاد کرد و آن را یکی از کانون‌های خارجی طوفان‌های گردوغبار در ایران خواند. کابل نیز در واکنش به این اظهارات اعلام کرد ایران با استفاده بی‌رویه از آب‌های مشترک مرزی با افغانستان سبب خشک شدن این حوزه‌های آبی شده است.

نگرانی ایران تکرار سرنوشت هیرمند در هریرود

دو رودخانه بزرگ «هریرود» و «هیرمند» از رشته‌کوه‌های مرتفع افغانستان سرچشمه می‌گیرند و در مسیر خود به سوی ایران می‌آیند. در سال‌های اخیر دولت افغانستان به سامان دادن منابع آبی این کشور پرداخته. همین امر باعث بروز نگرانی در بین مقام‌های ایرانی درباره تأمین منابع آب شیرین شمال شرق این کشور شده‌است. در حال حاضر بحران بر سر آب از جدی‌‌ترین مسائل مابین ایران و افغانستان به شمار می‌آید.

ایران نگران سرنوشت سیستان و بلوچستان در خراسان نیز تکرار شود و چنانچه افغانستان همان رویکردی که در قبال رودخانه هیرمند پیش گرفته است، در هریرود نیز پیش ببرد.

در پایان سال ۱۳۹۵ نیز ابراهیم رحیم پور، معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه گفته بود با توجه به اینکه حق‌آبه ایران بر روی هریرود تعریف نشده، این کشور در صدد است تا کارگروهی برای پیگیری این موضوع تشکیل دهد.

اکنون ایران تمرکز بر سر مسئله هریرود را از اولویت‌های خود در مذاکرات با افغانستان خوانده بود.

خرداد ماه سال گذشته افتتاح سد سلما که از هریرود تغذیه می‌‎شود بر نگرانی‌ها از سرنوشت این رودخانه افزود. سد سلما افغانستان در بالادست سد دوستی ایران قرار دارد که بخش عمده‌ای از آب مشهد را تأمین می‌کند.

در همین زمینه