چگونه به کودکان بهداشت محیط زیست را آموزش بدهیم؟

کودکان نسبت به محیط زیست خود مقاومت کمتری دارند و از این جهت آسیب‌پذیرتر هستند. سازمان ملل نیز در سال ۱۹۹۰ در برنامه خود با عنوان «کودکان و محیط زیست» به این اشاره می‌کند که ویرانی محیط زیست، کودکان را نابود می‌کند. مثلاً در کشورهای در حال توسعه، نابودی محیط زیست باعث شده است میزان محصولات کشاورزی کاهش یابد و کودکان به سوء تغذیه دچار شوند. همچنین در این کشورها هر سال ۱۰ میلیون کودک زیر ۵ سال به خاطر آلودگی آب و هوا و محیط زیست و عدم دسترسی به آب پاکیزه و خدمات بهداشتی مناسب می‌میرند.

از سوی دیگر آموزش بهداشت محیط زیست به کودکان ضروری است. این کار باعث حفظ بهتر محیط زیست می‌شود. اما نمی‌توان انکار کرد که مدارس به ندرت درباره خطرات مواد سمی و آلوده در محیط زیست به دانش آموزان آموزش می‌دهند. اگر هم آموزشی صورت می‌گیرد، بسیار محدود است. کارشناسان و متخصصان محیط زیست نشان می‌دهند که دانش آموزان تنها با برخی از این موضوعات آشنا هستند و درباره برخی موضوعات دیگر آموزش نمی‌بینند. این در حالی است که دانش آموزان علاقمند هستند تا درباره خطراتی آگاه شوند که آن‌ها را تهدید می‌کند. از طرف دیگر، وظیفه اخلاقی همه آموزگاران و مسئولان این است که دانش آموزان را نسبت به این خطرات آگاه کنند و آن‌ها را کاهش دهند.

نکته دیگری نیز وجود دارد که باید به آن توجه کرد. به محض اینکه دانش آموزان تحصیلات خود را به پایان ‌برند، ممکن است دیگر فرصت مناسبی برای آموزش این موضوعات به شیوه مناسب وجود نداشته باشد. بنابراین مدارس بهترین فرصت و غالباً تنها فرصت برای آموزش کودکان درباره مواد آلوده و سمی و عوامل آن در محیط زیست شان است؛ همچنین آموزش در این باره که چگونه می‌توانند خطرات مواد آلوده و سمی را برای خودشان، خانواده‌شان و جامعه کاهش دهند.

اما شناخت این خطرات و کاهش آن‌ها نیازمند چیزی بیش از توضیح علمی است یعنی آموزگاران و دانش آموزان باید به مسائل اجتماعی، سیاسی، تاریخی، فلسفی و اخلاقی مرتبط با محیط زیست نیز بپردازند تا عدالت در زمینه محیط زیست تحقق یابد و رابطه میان مردم و محیط زیست و کنش شهروندان تغییر کند.

به همین خاطر آموزش و پرورش به عنوان اصلی‌ترین نهاد در پرورش کودکان و نوجوانان می‌تواند نقش مهمی را به انجام برساند. افزایش سواد و دانش، ایجاد ذهن خلاق و نوآور، تشویق به انجام کارهای گروهی و آگاهی نسبت به محیط زیست، از جمله وظایف مهم آموزش و پرورش است. روش صحیح استفاده از منابع طبیعی، حفظ محیط زیست، شناخت مواد سمی و خطرناک و راه‌های جلوگیری از آن را می‌توان در نظام آموزشی به شیوه‌های مختلف آموزش داد. به همین خاطر کتاب‌های درسی برای آموزش این موارد به کودکان بسیار مهم هستند. از این جهت گنجاندن موضوعات مربوط به محیط زیست و شیوه‌های حفاظت از آن یا آگاهی از مواد سمی و خطرناک در محیط زیست، در کتاب‌های درسی می‌تواند توجه کودکان و نوجوانان را بیش از پیش به مسائل زیست محیطی جلب کند. این موضوعات را هم می‌توان با توجه به سن کودکان و نوجوانان انتخاب کرد.

علاوه بر آموزش‌هایی که در کتاب‌های درسی ارائه می‌شود، می‌توان از برنامه‌های عملی نظیر گردش‌های علمی یا طبیعت‌گردی به عنوان فرصت‌هایی برای آموزش‌های بهتر به منظور افزایش سواد زیست محیطی، افزایش مهارت‌های کودکان و نوجوانان در مواجهه با خطرات زیست محیطی و غیره استفاده کرد. این کار به آموزش مداوم و پایدار نیاز دارد.

در کتاب «آموزش بهداشت محیط زیست به کودکان» که از سوی انتشارات اسپرینگر منتشر شده است، نویسندگان همین هدف را پیگیری می‌کنند. این کتاب هم ضرورت آموزش بهداشت محیط زیست به کودکان و هم شیوه‌های این آموزش را بیان می‌کند. علاوه بر این، آموزش موضوعات محیط زیست به کودکان را در بافت و زمینه مسائل کلی تر جامعه و فرهنگ نیز در نظر می‌گیرد.

عناوین فصل‌های کتاب «آموزش بهداشت محیط زیست به کودکان» به قلم کامیله مارتینا و دیوید هورش:

در مقدمه کتاب می‌خوانیم

مهم نیست کجا زندگی می‌کنیم. همه جا پر از مواد طبیعی و تولیدی است که تأثیر منفی بر سلامت ما می‌گذارند. در کشورهای در حال توسعه، دو میلیون نفر هر سال به خاطر استشمام دود ناشی از ذغال سنگ و زیست توده‌ها می‌میرند. برخی دیگر به خاطر اوراق کردن زباله‌های الکترونیکی و فلزاتی مانند سرب بیمار می‌شوند یا می‌میرند. تخمین‌زده می‌شود که ۷۵۰ هزار چینی هر سال به خاطر آلودگی هوا و آب می‌میرند. در آمریکا، مؤسسه حفاظت از محیط زیست گزارش می‌دهد که ۴۴ درصد از جویبارها و ۶۴ درصد از دریاچه‌ها برای ماهیگیری یا شنا مناسب نیستند. هر روز با خطرات جدیدی روبرو می‌شویم مثل بیسفنول ای، پرکلرات و بازدارنده‌های آتش.

بر اساس تجربه خودمان در زمینه آموزش محیط زیست و همکاری‌مان با طرح‌هایی که در این کتاب توصیف شده‌اند، به این نتیجه رسیده‌ایم که تمامی دانش آموزان، از مقطع ابتدایی تا متوسطه علاقمند به یادگیری درباره محیط زیست و بهداشت محیط زیست هستند و می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.

علاوه بر این، دانش آموزان می‌توانند نقش مهمی را در آموزش کودکان دیگر و حتی بزرگسالان و در تغییر شیوه‌ها و سیاستگذاری‌های اجتماع خود ایفا کنند. یادگیری درباره بهداشت محیط زیست نباید صرفاً یک کار آکادمیک باقی بماند بلکه باید به دانش آموزان فرصت داده شود تا در زندگی خودشان و دیگران تفاوت ایجاد کنند. در واقع جنبش جهانی برای آموزش بهداشت محیط زیست در مدارس می‌تواند مانع هزاران بیماری شود همچنین می‌تواند جان هزاران نفر را نجات دهد.

تازه‌ترین کتاب‌ها در حوزه محیط زیست

در همین زمینه