فساد دانشگاهی – تجربه‌ی چین

مقدمه‌ی مترجم: نوشتار پیش‌رو فساد دانشگاهی در چین را بررسی می‌کند و از اقداماتی می‌گوید که در این کشور برای مقابله با این نوع فساد انجام شده‌ است. جالب است که با مطالعه‌ی پدیده‌ی فساد دانشگاهی در چین به همسانی‌هایی پی می‌بریم که در این زمینه میان ایران و چین وجود دارد. توجه به این همسانی‌ها می‌تواند برای ما ایرانیان آموزنده باشد و در مبارزه با فساد دانشگاهی به کارمان بیاید.

منبع مقاله سایت University World News است.

چبن: مبارزه طولانی علیه فساد دانشگاهی

در نگرشی که امروزه در چین رایج است «کژرفتاریِ پژوهشی» (research misconduct) با «فساد دانشگاهی» (academic corruption) بسیار تفاوت دارد. کژرفتاریِ پژوهشی اشاره دارد به فقدان امانت‌داری و/یا زیر پا گذاشتنِ آن هنجارهای پژوهشی که در جهان معمول است. کژرفتاریِ پژوهشی زمانی مسئله‌ای برجسته شد که چین درهایش را به روی جهان گشود و سخت نیاز داشت با جامعه‌ی پژوهشیِ بین‌المللی ارتباط برقرار کند، به‌ویژه در علومِ انسانی و اجتماعی.

در واپسین سال‌های دهه‌ی ۱۹۹۰ برخی از پژوهشگرانِ چینی معیارها و ملاک‌های بین‌المللی را خواستار شدند. بازار-مدار کردنِ استخدام‌های دولتی و آموزشِ عالی – که در اواخر سده‌ی بیستم و اوایل سده‌ی بیست‌ویکم در چین بطور گسترده صورت گرفت – رویه‌های فسادآمیز را در بسیاری از بخش‌های جامعه شایع کرد. و از همین رو بود که بحث‌ها متمرکز شدند بر رعایتِ درستکاری برای منفعت خصوصی متمرکز شد. دهه‌ی ۲۰۰۰ با تغییرِ نگرش از نقادی به بازسازی آغاز شد.

اما فسادِ دانشگاهی در چین به معنای کاربردِ نادرستِ مقام‌ها و منصب‌های دانشگاهی برای منفعتِ شخصی (اغلب منفعتِ مادی) است. این اصطلاح نخستین بار در ۲۶ ژوون ۱۹۹۷ در مقاله‌ای در «هفته‌نامه‌ی علوم اجتماعی» (Social Sciences Weekly) که از شانگهای منتشر می‌شد به کار رفت. جامعه‌ی چین به‌ویژه در یک دهه‌ی گذشته پا به مرحله‌ای از نوعی ماده‌پرستیِ بی‌سابقه و فقدان اعتمادِ اجتماعی گذاشته و در نتیجه فساد دانشگاهی نیز در این دهه‌ی شایع بوده است.

روابط عمومی مقدم بر کیفیت

شیوه‌ی مدیریت منابع مالی برای پژوهش را باید یکی از علت‌هایی دانست که مستقیماً رویه‌های دانشگاهیِ فسادآمیز را پدید می‌آورد، چراکه بیش‌تر بر پذیرفته‌ شدنِ طرح‌های پژوهشی و کم‌تر بر کیفیت‌ پژوهش‌های انجام‌شده تأکید دارد. بخشِ زیادی از بودجه‌ی پژوهشی بر اساسِ «روابطِ عمومی» و طرح‌های پژوهش صرف می‌شود.

پژوهشگرانِ برتر می‌کوشند با کمک همدیگر بودجه‌ها را به دست آورند. کم نیستند دانشمندان برتر در چین یا دیگر جاهای جهان که از طریقِ فریب‌کاری و فساد با مؤسسه‌هایشان ساخت و پاخت می‌کنند تا تیم‌هایی تشکیل دهند و بودجه‌های زیادی از دولت کسب کنند. دانشگاه‌های چین معمولاً می‌کوشند موارد کژرفتاریِ پژوهشی را پنهان کنند یا دست‌کم کم‌اهمیت جلوه دهند.

وقتی یک پروژه‌ی پژوهشی تصویب می‌شود، پژوهشگرانِ چینی زمان و انرژی‌شان را بیش‌تر متمرکز می‌کنند بر اینکه چگونه بودجه‌ای که اخصاص یافته را مصرف کنند و چگونه هر اندازه از آن را که بتوانند به خود اختصاص دهند. بودجه‌ی کمی برای خودِ پژوهش اختصاص می‌یابد – آنان معمولاً کار پژوهش را به دستیاران و دانشجویانِ تحصیلاتِ تکمیلی واگذار می‌کنند.

مدیریتِ پژوهش در چین دوراندیشانه نیست و پروژه‌های پژوهشی در دوره‌های کوتاهی انجام می‌شوند. طولانی‌ترین‌شان معمولاً کم‌تر از پنج سال به درازا می‌کشند. به پایان رساندنِ یک پروژه به معنای انتشارِ تک‌نگاشت‌ها (monographs) و مقاله‌های پژوهشی است. پروژه‌ها حتماً‌ باید بطور کامل انجام شوند. پژوهشگران ناگزیر‌اند راهی بیابند تا پروژه‌هایشان را کامل کنند. وقتی فرهنگِ فریب و نادرستی وجود داشته باشد، همه‌ی کارگزاران دست‌شان آلوده است. هیچ کس دوست ندارد فساد و نادرستی را آشکار کند. آن مواردی که آشکار می‌شود معمولاً به‌دلیلِ تضادهای درونی میانِ دست‌اندرکاران است.

چرا دولت کاری نمی‌کند؟

وزارتِ آموزش همیشه از خطاکاری‌های دانشگاهیان خبر دارد و برای همین اتهام بی‌عملی به آن وارد است. اما راستش‌ این است که کارهایی هم انجام شده است. در سال ۲۰۰۱«دهمین برنامه‌ی پنج‌ساله برای پژوهش در حوزه‌ی علوم انسانی و اجتماعی در مؤسسه‌های آموزش عالی» ارائه شد به این هدف که اخلاق دانشگاهی را ارتقا دهد. پژوهشگران برای نخستین بار موظف شدند که از هنجارهای دانشگاهیِ بین‌المللی پیروی کنند. در سالِ ۲۰۰۲ وزارت آموزش «صواب‌دید درباره‌ی ارتقای اخلاق دانشگاهی» را منتشر کرد.

در پاسخ به درخواستِ وزارت، شماری از دانشگاه‌ها به‌همراه «آکادمیِ چینیِ علوم اجتماعی» اصولی را برای اخلاق پژوهش وضع کردند. مجلات برتر نشست‌های فراوانی در زمینه‌ی هنجارهای دانشگاهی برگزار کردند و ویژه‌نامه‌هایی در این زمینه منتشر کردند. در روزنامه‌های پرمخاطب نیز ستون‌هایی به این بحث‌ها اختصاص می‌یافت.

در سال ۲۰۰۴، پس از سال‌ها هم‌اندیشی و بازنگری، نخستین نشست فراگیر از سوی کارگروه علوم انسانی و اجتماعی و زیر نظر وزارت آموزش برگزار شد و «هنجارهای دانشگاهی برای پژوهش در حوزه‌ی فلسفه و علوم اجتماعی در مؤسسه‌های آموزش عالی» را تصویب کرد.

در حوزه‌های علم و فناوری، هنجارها و معیارهای کم‌تری مطرح بوده است اما با این حال کژرفتاری کم‌تر نبوده است. در سال ۱۹۹۸ «بنیاد ملیِ علوم طبیعیِ در چین» کارگروهی برای نظارت بر کژرفتاریِ پژوهشی تشکیل داد. در سال ۲۰۰۳ «وزارت علم و فناوری»، «وزارت آموزش»، «آکادمیِ علوم چین»، «آکادمیِ مهندسیِ چین»، و «بنیاد ملی علوم طبیعی چین» با همکاریِ همدیگر «تصمیمات برای ارتقای ارزیابیِ علم و فناوری» را منتشر کرد.

در سال ۲۰۰۵ «بنیاد ملیِ علوم طبیعیِ چین» سیاست‌گذاری‌هایی را اعلام کرد برای مقابله با کژرفتاریِ پژوهشی در آثاری که از سوی این بنیاد پشتیبانی می‌شوند. وزارت علم و فناوری نیز در حوزه‌ی سیاست‌گذاریِ خودش سیاست مشابهی را در سال ۲۰۰۶ اعلام کرد. در سال ۲۰۰۷ وزارت‌خانه‌ی علم و فناوری و وزارت‌خانه‌ی آموزش، آکادمیِ علوم چین، آکادمیِ مهندسیِ چین، بنیاد ملیِ علوم طبیعی چین، و مؤسسه‌ی علم و فناوری چین سامانه‌ای برای نشست مشترک برگزار کردند تا زمینه را برای درستکاری در پژوهش فراهم کنند.

همچنین در سال ۲۰۰۷ وزارت علم و فناوری پنلی برای درستکاری در پژوهش تأسیس کرد و جامعه‌ی علم و فناوریِ‌ چین دستورکارهای برای اخلاق پژوهش برای دانشمندان و مهندسان منتشر کرد. واپسین سیاستگذاری به نام «مقررات منع و مجازات تخلف‌های دانشگاهی» اخیراً در جولای ۲۰۱۶ اعلام شد و از سپتامبر همین سال اجرایی شد.

فساد همچنان ادامه دارد

مؤسسه‌ها هم در این زمینه کارهای سترگی کردند. دانشگاه‌های بزرگ مقررات مربوط به درستکاری در پژوهش را منتشر می‌کنند. آنها موظف‌اند که درستکاریِ پژوهشگران و مدرسان‌‌شان در کار پژوهشی را بررسی و ثبت کنند و درستکاری در پژوهش را چون یک معیار اصلی در ارزیابیِ پژوهشگران و مدرسان‌شان لحاظ کنند.

بسیاری از مؤسسه‌ها برای تشخیص فسادهای پژوهشی و دانشگاهی از روش‌هایی چون «Turnitin»، «CrossCheck»، «eTBLAST»، «PSDS» و «AMLC» استفاده می‌کنند. دانشگاه ووهان هم سامانه‌ی خاص خودش را برای کشف دزدیِ‌ ادبی پدید آورده است که «ROST» نام دارد.

با وجود این سیاست‌گذاری‌ها، نمونه‌های فساد هنوز هم به چشم می‌خورد و نگرانی‌های گسترده‌ای را درباره‌ی نظام دانشگاهی در چین برمی‌انگیزند. در همین حین کسانی هم ادعاهایی مطرح می‌کنند مبنی بر اینکه کوشش‌هایی در کار است تا سامانه‌ی همتا-داوری (همتاخوانی) را در سطحی تجاری دستکاری کنند و مانع از انتشار مقاله‌های پژوهشگران چین در مجلات بین‌المللی شوند.

اگر این وضعیت ادامه یابد، آوازه‌ی جهانیِ دانشگاه‌ها و پژوهشگران چین آسیب خواهد دید و شرکای بین‌المللی دیگر تمایل نخواهند داشت با مؤسسه‌های چینی همکاری کنند و حتا به پژوهش‌هایی که چینیان انجام می‌دهند اعتنایی نخواهند کرد. دانشگاهی معتبر در استرالیا به اعضای هیئت علمی‌اش درباره‌ی پی‌آمدهای همکاری‌شان با چین هشدار داده است. در درازمدت کوشش‌های بلندپروازانه‌ی چین در جهت ملتی که از نوآوری نیرو می‌گیرد سخت آسیب خواهد دید.

برای اینکه تضمین کنیم که نظام دانشگاهی بطور سالم و غیرفسادآمیز توسعه می‌یابد، لازم است که سامانه‌ی تشویق و پاداش را از بن تغییر دهیم. ما سخت نیازمندیم به سامانه‌ی به‌تر و فراگیرتری برای ارزیابی. در حال حاضر تنها روشی که برای ارزیابیِ پژوهشگران هست بر اساس شمار کارهایی است که در مجلات رتبه‌بندی‌شده منتشر کرده‌اند. این روش تک‌بعدی است یعنی فقط بر یک سنجه برای ارزیابی متمرکز است و باعث می‌شود برخی از پژوهشگران درستکاریِ پژوهشی را نادیده بگیرند و فقط به فکر کمیت باشند.

اما بسی دلیل‌های دیگر هم برای پیدایش فساد دانشگاهی در چین وجود دارد. فساد در دل سنت‌های فرهنگی در این کشور ریشه دوانده و اکنون زمین حاصل‌خیزی برای فساد فراهم است. زین‌رو نبرد علیه کژرفتاریِ پژوهشی و فساد دانشگاهی به‌ناچار نبردی دشوار است.

در زمینه فساد دانشگاهی