کنفرانس بُن، پنج چشم‌انداز اقلیمی

اگر کنفرانس اقلیمی پاریس در سال ۲۰۱۵  تعهدی بود برای مهار گرمایش زمین در آستانه ۱.۵ درجه سانتیگراد، دو سال پس از آن، کنفرانس اقلیمی بُن به دنبال راهکاری عملی است تا گرمایش زمین در قرن حاضر از آستانه ۳ درجه سانتی گراد فراتر نرود.

شهر بُن آلمان به نیابت از کشور فیجی بیست و سومین گردهم‌آیی اقلیمی جهان (The COP23) میزبانی را بر عهده دارد.

زمان، پول و سلامت جوامع بشری مسائل اصلی اجلاس امسال هستند. علاوه بر این، زمان‌بندی کاهش تولیدگازهای گلخانه‌ای، زیر آب رفتن برخی کشورها به سبب افزایش سطح آب‌های دریاها، فقر و انطباق‌پذیری با شرایط جدید آب و هوایی نیز از دیگر موضوع‌های این نشست عنوان شده است.

در کنار آنچه اهداف اصلی این اجلاس اعلام شده – یعنی بحث‌های اغلب تخصصی و کسالت‌آور در جزییات مهار تغییرات اقلیمی –، بُن صحنه قدرت‌نمایی گروه‌ها، سازمان‌ها و دولت‌هایی شده که می‌خواهند برنامه‌های خودشان را تبلیغ کنند. از جمله دولت فدرال آمریکا که با هدف انکار نقش انسان در گرمایش زمین و تبلیغ زغال‌سنگ به عنوان یک سوخت مناسب برای جوامع بشری در این اجلاس حاضر شده است. البته چند ایالت و شهر آمریکا نیز در واکنش به دولت مرکزی و برای نمایش وفاداری امریکایی‌ها به طور جداگانه در این اجلاس مشارکت کرده‌اند.

در مجموع پنج چشم‌انداز اقلیمی اجلاس بُن را می‌توان به این شکل خلاصه کرد:

بدرود ۱,۵ درجه، سلام ۳ درجه

دو سال پیش، تمامی کشورهای جهان به جز سوریه و نیکاراگوئه، پیمان پاریس را قبول کردند؛ پیمانی که الزام‌آور نیست و برنامه‌های کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای را خود دولت‌ها پیشنهاد می‌کنند و داوطلبانه به آن عمل می‌کنند.

امسال که دولت‌های جهان دوباره در بُن جمع شدند، دولت فدرال آمریکا راه خروج از پیمان پاریس را در پیش گرفته. این درحالی است که سوریه – تنها مخالف پیمان – و نیکاراگوئه –که معتقد است این پیمان خطر را دست کم گرفته و ابداً کافی نیست – هم آن را امضا کرده‌اند.

در این فاصله، نتیجه بررسی‌های سازمان ملل متحد نشان می‌دهد: حتی اگر تمامی دولت‌های حاضر در پیمان پاریس به ۱۰۰ درصد پیشنهادهای خودشان برابر زمان‌بندی موردنظرشان عمل هم بکنند، باز هم تمدن بشر در این قرن میلادی از آستانه ۳ درجه سانتی‌گراد می‌گذرد.

در حقیقت سازمان ملل می‌گوید در ۲۱۰۰ میلادی، دمای میانگین زمین می‌تواند ۳.۴ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از نیمه نخست قرن نوزدهم میلادی باشد.

هرچند هنوز ۵ درصد شانس این وجود دارد که با کاهش سریع تولید گازهای گلخانه‌ای، بتوان جلوی گذر انسان از آستانه ۲ درجه را گرفت، ولی بین حرف تا عمل، تفاوت بسیاری است.

یکی از اهداف اصلی اجلاس بُن این است که کشورهای جهان برابر تعهدشان تولید گازهای گلخانه‌ای را کاهش بدهند و سپس در درازمدت بتوانند بی‌نیاز از مصرف بالاتر کربن، روزگار بگذرانند.

این در حالی است که همین‌ الان عواقب تغییر اقلیم بر مردمان زمین سایه افکنده است. از یک سو، سلامت انسان به شکل‌های مختلف به خطر افتاده، از آن سو خاک سرزمین‌های گوناگون بتدریج به زیر آب می‌رود.

کنترل مرگ و میرهای اقلیمی

سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که سالانه ۱۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر جان‌شان را به‌ خاطر مشکلات محیط‌ زیستی و آلودگی‌های آب، هوا و خاک از دست می‌دهند.

سهم خاورمیانه و شمال آفریقا، سالانه ۸۵۴ هزار مرگ است – معادل روزی ۲ هزار و ۳۳۹ نفر- که اغلب در اثر ابتلا به بیماری‌هایی مثل سرطان، مشکلات قلب و عروق و معضلات تنفسی جانشان را از دست می‌دهند.

بدنه محیط‌ زیستی سازمان ملل هم می‌گوید از ۲۰۳۰ به بعد (فقط ۱۳ سال دیگر)، سالی ۲۵۰ هزار  نفر دیگر (میانگین روزی ۶۸۴ نفر)  به این رقم اضافه می‌شود که تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین مقصر آن است.

هرچند فقط سلامتی بشر نیست که در خطر تغییرهای محیط‌ زیستی است. آتش‌سوزی و خشکیدگی و سیلاب و طوفان‌های شدید نیز دیگر خطرهای اصلی است که اول از هم جزایر کوچک‌ کشورهای در حال توسعه را تهدید می‌کند.

افزایش سطح آب دریاها

اجلاس بن می‌خواهد به چهار هدف در موضوع جزایر کوچک دست پیدا کند:

به وضعیت کنونی‌شان صدا بدهد؛ نشان بدهد سرمایه‌گذاری در موضوع مهار تغییرات اقلیمی کارآفرین و سودزاست؛ نشان بدهد چطور می‌شود با اصلاح نظام‌های سلامت و بهداشت، به پیشگیری از مرگ و بیماری افراد دست زد؛ و درنهایت حمایت جهانی برای ساکنان این جزایر و وضعیت آنها کسب کند.

ولی آیا سرمایه‌گذاری کافی در زمان محدود کنونی جمع می‌شود تا گذار تمدن بشر از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک را پیش از شرایط بحرانی اقلیمی ممکن سازد؟

از نظر دانشمندهایی که نسبت به تأثیر تغییرات اقلیمی بدبین‌تر هستند، همین‌الان سرزمین‌هایی همانند کشور بنگلادش یا ایالت فلوریدا آمریکا را بایستی از دست رفته تلقی کرد.

در واقعیت هم الان مقدم بر همه، جزایر کوچکی در خطر هستند که هستی‌هاشان به مهار افزایش سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها گره خورده است.

سازمان ملل پیش‌بینی می‌کند که در قرن حاضر حداقل حدود ۲۳ سانتی‌متر و حداکثر حدود بیش از ۱ متر بر سطح آب‌های جهان افزوده خواهد شد.

ولی تازه‌ترین تحقیق‌ها از انباشت آب ناشی از ذوب شدن یخ‌های قطب جنوب و گرینلند خبر می‌دهند که سرعت ویرانی این یخ‌ها را افزایش خواهد داد.

در کنارش خبر از تغییر در روند باد در قطب جنوب می‌رسد که یخ‌های برخی یخچال‌ها را سریع‌تر به سمت ساحل می‌راند – همین تغییر در بادها می‌تواند تا ۳ متر و ۳۵ سانت بر سطح آب‌ها بیافزید.

در جست‌وجوی سرمایه

پیشنهاد اقتصاد برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای یکی وضع مالیات بر کربن (Carbon tax) است و دیگری تعیین حداکثر تولید گازها برای بخش‌های مختلف اقتصاد و سپس خرید و فروش آنها (Cap and Trade) است.

اجلاس بن از یک سو به‌دنبال یافتن ساختاری است تا از طریقش بتوان کربن را قیمت‌گذاری کرد و از آن بدنبال آن است که نشان بدهد سرمایه‌گذار بر مهار تغییرات اقلیمی، جواب پس می‌دهد.

یک مثالش کارآفرینی است: در 2016 میلادی فراتر از ۹ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در سرتاسر جهان در منابع تجدیدپذیر تولید انرژی کار می‌کردند و فقط در گذر این سال، ۱.۵ میلیون شغل در این صنایع به‌وجود آمده بودند.

یک تحلیل می‌گوید اگر کشورهای جهان متعهد بشوند تا ۸۰ درصد از مصرف کربن خودشان تا ۲۰۳۰ میلادی بکاهند، ۳۶ میلیون شغل تازه تولید خواهد شد.

ولی فقط مهار تغییرات اقلیمی به بخش انرژی محدود نمی‌شود، بهبود زیرساخت‌ها بخصوص در بخش حمل و نقل، اداره شهرها و روستاها و همچنین تغییر سبک زندگی، تمامی این‌ها سرمایه طلب می‌کنند و کار می‌آفرینند.

کما اینکه پیش‌بینی بانک جهانی این است که تا ۲۰۳۰ میلادی، ۲۳ هزار میلیارد دلار در جهان در فرصت‌های مرتبط به مهار تغییرات اقلیمی سرمایه‌گذاری خواهد شد.

ولی سرمایه‌گذاری هدفمند بایستی همراه با مشکلات کنونی و پیش رو باشد. اجلاس بُن یکی از اهدافش هماهنگی دولت‌های جهان است تا بتوانند به شکلی کارآمد به تعهدهایشان برابر پیمان پاریس عمل کنند.

مهاجرت، فقر و انطباق‌پذیری

به هر گوشه جهان که سر بزنید، شاهد تغییر اقلیم‌شان هستند – استثنایی هم وجود ندارد. انطباق‌پذیری در مقابل آنچه هم‌اکنون روی می‌دهد، شاید بیش از هر زمانی مقابل چشمان عموم جامعه قرار گرفته باشد.

آن هم وقتی پورتو ریکو – قلمرویی متعلق به آمریکا – نزدیک به دو ماه پس از گذر طوفان ماریا، همچنان برق، آب یا نظام حمل و نقل مناسب برای عموم جامعه ندارد. و این بحث قدرتمندترین دولت دنیاست.

آن هم دنیایی که هم‌اکنون شاهد بزرگ‌ترین بحران پناهجویی در تاریخ پس از جنگ جهانی دوم است؛ فراتر از ۶۵ میلیون نفر خواه از کشورشان گریخته‌اند یا در سرزمین خودشان به اجبار جابه‌جا شده‌اند.

تغییرات اقلیمی به شرایطی دامن می‌زند که مهاجرت‌های اقلیمی را افزایش خواهد داد. اجلاس بُن می‌خواهد تا دولت‌های جهان را متقاعد کند تا نظامی در کره زمین برای حمل و نقل آوارگان اقلیمی برپا کنند.

درنهایت هم فقر در صدر برنامه‌ریزی‌ها قرار بگیرد.

چون در دنیایی گرم‌تر، بخش فقیرتر جوامع زودتر و مقدم از بقیه در مقابل مشکلات سر خم می‌کند. به‌خصوص حالا که پیش‌بینی می‌شود در گذر ۱۰ سال، دنیا دیگر قادر نباشد غذای کافی برای همه تولید کند.

اجلاس بن، بیست و سومین سال پیاپی است که دولت‌های جهان تلاش می‌کنند تا راه را برای نجات تمدن بشر در بحران‌های اقلیمی پیش رو باز کنند – گامی کوچک که می‌تواند تاثیری حیاتی بگذارد.

ولی هنوز مسیری طولانی تا گذر از بحران باقی مانده است. شاید بُن بتواند امیدواری بیشتری به مردم جهان ببخشد، همان‌طور که پاریس دو سال قبل، چشم‌انداز روشن‌تری خلق کرد.

بیشتر بخوانید -کنفرانس تغییرات اقلیمی بن: