سیاست افزایش قیمت نان و نانِ قرضی تهیدستان

مصوبه افزایش قیمت نان که بهای نان را روی کاغذ ۱۵ درصد و در عمل ۳۲ درصد افزایش می‌داد، کمتر از یک هفته پس از ابلاغ، به دستور حسن روحانی، رییس جمهوری ایران، موقتا کنار گذاشته شده تا «جوانب کار» بهتر بررسی شود.

در پی این تصمیم، رییس اتاق اصناف هم اعلام کرد این نهاد تا بررسی دوباره کارگروه شورای آرد و نان، از افزایش قیمت نان جلوگیری می‌کند.

اما تجربه موارد پیشین درباره اعلام افزایش قیمت کالاهای اساسی که حتی پس‌ گرفتن یک مصوبه یا عقب‌نشینی موقت دولت در برابر اعتراضات منجر به بازگشت قیمت‌ها به سطح سابق نشده، درباره نان نیز تکرار شد و قیمت نان پس از سخنان روحانی و رییس اتاق اصناف، دست کم در برخی از نانوایی‌ها، دیگر به سطح سابق بازنگشت.

خبر گران شدن نان ابتدا  در برخی نانوایی‌های اصفهان و سپس قزوین منتشر شد. روز ۱۰ آذر نیز گزارشی از گران شدن نان در برخی نانوایی‌های تهران انتشار یافت که نرخ‌های سابق را از روی دیوار نانوایی خود برداشته‌اند و نان را به قیمت جدید می‌فروشند.

مسئولان اتحادیه صنفی نانوایان اما حاضر نشدند در این باره به خبرنگاران توضیح دهند.

در این میان اتحادیه نانوایان، مسئولان اتاق اصناف و برخی نمایندگان مجلس در جست و جوی راه‌کارهایی برای افزایش قیمت نان هستند.

یکی از مسئولان اتحادیه نانوایان گفته است روحانی تحت فشار مطبوعات و مخالفان دستور اجرای لغو افزایش قیمت نان را داده است.

قرار است افزایش مساله نان در کمیسیون‌های مجلس به بحث گذاشته شود.

علی فاضلی، رییس اتاق اصناف با تاکید بر این مساله که قیمت فعلی نان غیرواقعی است و ارائه نان به قیمت فعلی دیگر امکانپذیر نیست، هشدار داده که در صورت تثبیت قیمت نان ممکن است نانوایی‌ها از فروش نان به قیمت فعلی تخلف کنند.

راه حل فاضلی این است که دولت یا قیمت نان را آزاد بگذارد و به اقشار کم‌درآمد سوبسید نان بپردازد یا بر سر هزینه‌ حامل‌های انرژی به صنف خبازان سوبسید بدهد و نانوایی‌های با کمتر از پنج کارگر را از پرداخت حق بیمه کارفرما معاف کند.

گرانی‌های غیرقابل تحمل

حسن روحانی روز چهارم آذر در یک گفت و گوی تلویزیونی در توضیح توقف موقت افزایش قیمت نان گفت: «من با تصمیمی که اتحادیه و برخی از ستادها در این باره گرفته بودند مخالفت کردم چون مطالعات کافی در این زمینه نشده بود. اما در مجموع آنچه که برای ما مهم است این است که مردم در نیازمندی‌های روزمره خود با گرانی‌های ناگهانی مواجه نشوند؛ چرا که این گرانی‌ها برای مردم قابل تحمل نیست.»

جاری شدن این سخن بر زبان روحانی که گرانی‌ها برای مردم قابل تحمل نیست، از این رو قابل تامل است که دولت اعتدال مهار تورم را دستاورد بزرگ خود می داند و مدعی است دستمزدها را به میزان بیش از نرخ تورم افزایش داده‌ است.

این تصمیم روحانی در عین حال نشان می‌دهد دولت تبعات احتمالی افزایش قیمت نان را شنیده و جدی گرفته است. گران شدن نان می‌تواند باعث از دست رفتن تاب تحمل تهیدستان شود و مقدمه‌ای باشد بر شورش‌های نان و گرسنگی.

بیکاری و جمعیت زیر خط فقر

نرخ بیکاری، خط فقر و جمعیت زیر خط فقر در جمهوری اسلامی در زمره اطلاعات محرمانه‌اند. این مساله در مورد معیار تعیین خط فقر نیز صادق است.

چندی پیش علی ربیعی، وزیر تعاون، کار  و رفاه اجتماعی در یک گفت و گوی تلویزیونی در پاسخ به سوالی درباره نرخ بیکاری، لبخند رازآمیزی زد و گفت: «این سوال مانند این است که بپرسید خط فقر کجاست؟»

وزیر کار گرچه از اعلام نرخ بیکاری طفره رفت اما در ادامه گفت و گو با ذکر این مساله که به هر خانه‌ای پا بگذارید، چهار-پنج نفر بیکارند، مظنه‌ای برای شناخت ابعاد بیکاری به دست داد.

روز پنجشنبه ۹ آذر ماه، باز علی ربیعی بود و خبرنگاران و این بار پرسشی درباره جمعیت زیر خط فقر.

خبرنگار پرسید: «آیا این گفته که ۴۰ میلیون نفر زیر خط فقر زندگی می‌کنند، صحت دارد؟»

ربیعی پاسخ داد: «در حال حاضر اطلاع دقیقی از این مساله ندارم، اما بدون تردید این آمار کمتر از ۴۰ میلیون نفر است.»

این گفت و گو و سخنان ربیعی را باشگاه خبرنگاران جوان پوشش داد و برخی رسانه‌ها آن را بازنشر کردند. وزیر کار هم آن را تکذیب نکرده است.

اما خط فقر هر کجا که باشد این واقعیت غیرقابل انکار است که سیاست ارزان سازی نیروی کار، رکود حاکم بر اقتصاد و بیکاری گسترده هر روز اقشار بیشتری را به صف تهیدستانی پرتاب می‌کند که از طریق مشاغل کاذب و کم‌درآمد زندگی می‌کنند یا تنها درآمدشان یارانه و مقرری ناچیز نهادهایی مانند کمیته امداد است یا هیچ منبع درآمدی ندارند.

حسین راغفر، اقتصاددان و پژوهشگر حوزه فقر معتقد است بیش از ۴۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر هستند.

به گفته زاغفر، وضعیت معیشت حدود ۱۲ میلیون نفر از این جمعیت که به عنوان نیازمند تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی قرار دارند و برای آن‌ها پرونده تشکیل شده است، روشن است.

مخالفت برخی نمایندگان مجلس و نیروهای پیرامونی حکومت با افزایش قیمت نان (به شکل فعلی)، بر این جمعیت زیر خط فقر متمرکز است. این ده‌ها میلیون تهیدست چه واکنشی نسبت به افزایش قیمت نان نشان خواهند داد؟

یکی از معاونان وزارت کار گفته است در ایران تعریفی برای خط فقر وجود ندارد. با این حال، به همان سیاق که وزیر کار در مصاحبه تلویزیونی معیاری برای فهم ابعاد بیکاری به دست داده، نمایندگان مجلس نیز در بحث مربوط به افزایش قیمت نان مظنه‌ای برای سنجش وضعیت زندگی تهیدستان به دست دادند.

اهمیت نان در سفره تهیدستان

نان کالای استراتژیک و گاه یگانه ماده غذایی در سفره‌ تهیدستان است و نانِ خالی در سفره گذاشتن، کنایه از فقر و بی‌چیزی. اکنون اما برخی اقشار حتی قادر به پرداخت بهای نان نیستند. بعضی نمایندگان مجلس نیز ابایی از بیان این مساله ندارند.

ناصر موسوی لارگانی، نماینده فلاورجان و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس به دولت توصیه کرد در مورد افزایش قیمت کالاهای استراتژیک مانند نان دقت نظر بیشتری داشته باشد زیرا:

  «قوت غالب اقشار مستضعف جامعه نان است و اگر یک فرد تمام ۴۵ هزار تومان یارانه خود را در ماه فقط صرف خرید نان کند، روزانه می‌تواند یک و نصفی نان سنگک بخرد، لذا مردم و به ویژه اقشار ضعیف جامعه طاقت افزایش قیمت نان را ندارند.»

حسین یزدجردی، دبیر کمیسیون کشاورزی مجلس اما خواهان افزایش قیمت نان «با شیب بسیار ملایم» شده، به نحوی که به گفته او به اقشار آسیب‌پذیر فشار و صدمه وارد نشود.

نظر افضلی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس معتقد است در حالی که دولت نرخ خرید تضمینی گندم از کشاورزان را افزایش نداده است، افزایش قیمت نان باعث می‌شود «اقشار ضعیف و کم‌درآمد جامعه که بعضا قوت غالب‌شان نان است، قادر به تهیه آن نباشند.»

به گفته محمود شکری، نماینده تالش و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، سوای افرادی که زیر پوشش کمیته امداد هستند، اقشار کم‌درآمد زیادی هم در جامعه وجود دارند که زیر پوشش هیچ یک از نهادهای حمایتی قرار ندارند.

شکری نگران رشد نارضایتی بین این اقشار است. زیرا:

«اقشار کم‌درآمد جامعه با قیمت فعلی نان را نسیه از واحدهای نانوایی تهیه می‌کنند و خیلی از این افراد حتی توان پرداخت اقساط نان خود را ندارند.»

خدامراد صفایی، رییس انجمن اسلامی کارگران خباز کشور هم معتقد است واقعیت‌های افزایش قیمت نان به مردم گفته نشده چرا که نان ۳۲ درصد افزایش قیمت داشته، نه ۱۵ درصد.

به کارگران خباز نیز گفته شده افزایش قیمت نان به بهبود شرایط معیشتی آنها می‌انجامد، در حالی که تنها کارفرمایان از افزایش قیمت نان بهره می‌برند.

به گفته رمضان محمدولی، عضو انجمن اسلامی کارگران خباز، گویا «مدافعان افزایش قیمت نان هنوز نمی‌دانند نان یکی از مهمترین کالای‌های اساسی است و افزایش بهای آن در ماه‌های انتهایی سال چه تاثیراتی بر معیشت کارگران و طبقات فرودست جامعه می‌گذارد.»

از نانِ خالی تا نانِ قرضی کارگران

نان اکنون تنها زینت سفره بیکاران، حاشیه‌نشینان، خانواده‌های تحت سرپرستی کمیته امداد و سازمان بهزیستی نیست. پایین بودن دستمزدها و عدم پرداخت ماه‌ها دستمزد کارگران، سبب شده است معیشت بخش قابل توجهی از کارگران شاغل و خانواده‌های کارگری در عمل چندان تفاوتی با تهیدستان شهر و روستا نداشته باشد. خرید نان حتی به صورت قسطی هم برای برخی کارگران دشوار شده است. چند نمونه:

یکی از کارگران نیشگر هفت تپه در یادداشتی که روز هشتم آذر برای اتحادیه آزاد کارگران فرستاده، نوشته است:

«به خدا خسته شدیم. ۱۰ روز است دارم از نانوایی نان قرضی می‌گیرم. خانمم مریض است، چهار روز است نمی‌توانم ببرمش دکتر. بچه‌‌ام یک آبنبات می‌خواهد نمی‌توانم برایش بگیرم. چند وقت است توی محوطه شرکت می‌گردم هر چه نان خشک است جمع می‌کنم می‌برم سه چهار هزار تومان می‌فروشم، هر روز وعده‌های پوچ.»

حسینعلی اکبری، دبیر خانه‌ کارگر سیستان و بلوچستان هم درباره بیش از دو هزار کارگر پروژه دشت سیستان گفته است این کارگران که سه تا پنج ماه است دستمزد نگرفته‌اند، وضعیت معیشتی مناسبی ندارند: «اکثریت آنها برای خریدن مایحتاج اولیه زندگی مانند نان و ماست به کسبه محلی بدهکارند.»

میکاییل صدیقی، رییس انجمن صنفی کارگران ساختمانی مریوان و سروآباد نیز در واکنش به تصمیم دولت مبنی بر افزایش قیمت نان در یادداشتی نوشته است: «خیلی از کارگران و استادکاران ساختمانی به دلیل رکود ساخت و ساز و نامتعادل بودن قیمت‌ها و بیکاری، شکم خود و خانواده خود را با نان سیر نگه می‌دارند.»

به نوشته صدیقی، بسیاری از کارگران ساختمانی کارت یارانه خود را برای دریافت نان گرو می‌گذارند.

کارگران شهرداری نظرآباد که ماه‌هاست دستمزد نگرفته‌اند اما روز شنبه ۱۱ آذر مقابل شهرداری نظرآباد در استان البرز تجمع کردند. بر روی پلاکاردی که این کارگران در دست داشتند، نوشته شده بود: «دیگر نانوایی هم نان قرض نمی‌دهد. بچه‌هامان چه گناهی کرده‌اند؟»

سرنوشت نانِ خالی تهیدستان

نرخ نان در برخی از نانوایی‌های مناطق مختلف پیش از بحث افزایش قیمت هم بالاتر از نرخ رسمی بود. نانوایی‌های دیگری پس از توقف موقت افزایش قیمت نان، قیمت نان را افزایش داده‌اند و بحث بر سر چگونگی افزایش رسمی قیمت نان ادامه دارد.

علی وقف‌چی، نماینده زنجان در مجلس گرچه معتقد است افزایش قیمت نان رقم چشمگیری نیست اما نگران عوارض اجتماعی آن و افزایش سایر قیمت‌هاست.

این نماینده زنجان با ذکر این که دولت با آمار و ارقامی که در دست دارد از وضعیت معیشت مردم آگاه است، تاکید کرده است: «دولت اشتباه افزایش قیمت نان را مرتکب نمی‌شود.»

اتحادیه خبازان و اتاق اصناف اما خواهان آزادسازی قیمت نان است و به عنوان آلترناتیو، پرداخت سوبسید به خبازان از سوی دولت‌ را طرح کرده است.

برخی، از جمله گروهی از نمایندگان مجلس در اصل موافق آزادسازی قیمت نان‌اند اما در جست و جوی «شیب مناسب» و «شتاب معقول» افزایش قیمت هستند، به نحوی که عوارض اجتماعی در پی نداشته باشد..

علی اکبری، نماینده شیراز و عضو کمیسیون کشاورزی مجلس روز پنج‌شنبه ۹ آذر به خبرگزاری مجلس گفت: «کیفیت نان مهم‌تر از بحث افزایش قیمت است». بنابراین قیمت نان باید با «شتاب معقولی» افزایش یابد و در غیر این صورت دولت باید این وسط یارانه بدهد.

افزایش قیمت نان و جبران آن از طریق پرداخت یارانه نقدی روش دولت محمود احمدی‌نژاد بود. دولت احمدی‌نژاد بهای نان را افزایش داد اما اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها را در دستور کار گذاشت و با بهره‌گرفتن از افزایش قیمت نفت در بازار جهانی، قانون هدفمندسازی یارانه‌ها را به اجرا گذاشت. پرداخت ماهانه ۴۵هزار و ۵۰۰ تومان به هر نفر، موضوع افزایش بهای نان را خنثی کرد و آن دولت از اعتراض و شورش گرسنگان جان سالم به در برد.

سیاست دولت اعتدال اما حذف تدریجی یارانه‌های نقدی است. این مساله را مسئولان دولتی از جمله حسن روحانی، رییس‌جمهوری، بارها گفته‌اند.

دولت فعلا به طور رسمی تا بررسی بهتر «جوانب کار» از افزایش رسمی قیمت نان پا پس کشیده است.

حال باید دید سیاستگذاران اقتصادی نظام قادر به کشف چنان فرمولی برای افزایش قیمت نان خواهند شد که رضایت صنف خباز و اتاق اصناف را جلب کند، هزینه‌ای برای دولت نداشته باشد و به ایجاد نارضایتی در میان مصرف کنندگانِ نانِ خالی نیز نینجامد، یا این که افزایش قیمت نان به صورت «چراغ‌خاموش» به پیشروی خزنده خود ادامه می‌دهد و رفته رفته به سایر کالاها تسری می‌یابد.

بیشتر بخوانید: