تغییرات اقلیمی عامل تشدید اعتراضات سراسری

اسکات والدمن در  گزارشی در مجله «ساینتیفیک آمریکن» به بحران‌های زیست محیطی ایران، رشد مهاجران اقلیمی و تأثیر آن بر گسترش اعتراضات سراسری دیماه ۹۶ پرداخته است.

تغییرات آب‌و هوایی ذیل چالش‌های محیطی‌ای قرار می‌گیرد که ایران با آن مواجه هست؛ این تغییرات بود که گسترش اعتراضات سراسری دی ماه ۹۶ را به ده‌ها شهر این کشور تسهیل کرد.

در این اعتراضات که به دلیل فروپاشی موسسات مالی، دستمزدهای پایین و بی‌اعتمادی به رهبران کشور صورت گرفت چندین نفر کشته شدند. برخی از کارشناسان افزایش گرمای هوا را به منزله یکی از  علت‌های اصلی مشکلات اقتصادی‌ای می‌دانند که به این ناآرامی‌ها انجامید.

خشکسالی جدی، مدیریت نامناسب منابع آب، گرد و غبار و بحران ریزگردها از قدرت اقتصاد ایران در سال‌های اخیر کاسته است. درحالی که محرک اصلی این اعتراض‌ها مقاومت در برابر حکومت محافظه‌کار و دست راستی است، احتمالاً عوامل محیط‌ زیستی‌ نیز در این اعتراضات گسترده نقشی مهم ایفا کرده‌اند.

امیر هندیجانی، عوض ارشد شورای آتلانتیک منطقة آسیای جنوبی می‌گوید: «رئیس جمهوری قبلی محمود احمدی‌نژاد این موضوع را دریافته بود که تغییرات اقلیمی و مدیریت نامناسب منابع آب زندگی خانواده‌های کشاورز را نابود می‌کند، و از این‌رو دولت او برای خانوادهایی که در تأمین غذای خود با مشکل مواجه هستند، یارانه‌هایی در نظر گرفت.»

زمانی که حسن روحانی رئیس‌جمهوری جدید ایران اعلام کرد او یارانه‌ها را قطع خواهد کرد، خشم بسیاری از ایرانی‌های مناظق روستایی و حومه‌ها را برانگیخت و سبب  پیوستن آنها به موج اعتراضات شد.

هندیجانی معتقد است «کشور با تغییرات اقلیمی، و کمبود آب مواجه است، کشاورزان نمی‌توانند محصولات خود را به عمل بیاورند، و اکنون یارانه‌های نقدی آنها حذف می‌شود. همه این مشکلات با هم در یک زمان نازل شده‌اند.»

سارا بارا سالوین، مدیر اجرایی بخش ایران شورای آتلانتیک می‌گوید: «در میان جرقه‌های این اعتراضات می‌توان از فساد، خویشاوندسالاری، اثرات قیمت پایین نفت خام و رفتار ناخوشایند تیم اجرایی دونالد ترامپ نسبت به ایران نام برد».

او می‌گوید که نقش تغییرات اقلیمی در اعتراضات «بزرگ» است اما در رسانه‌ها چندان به این موضوع پرداخته نشده است. اعتراضات سراسری نه از پایتخت بلکه اکثراً از شهرهایی آغاز شد که پناهجویان اقلیمی در آنجا مسکن کرده‌اند. این نواحی به شکل سنتی محافظه‌کار بوده‌اند و چندان علاقه‌ای نداشتند که علیه آیت‌الله‌ها چیزی بگویند.

به گفته مدیر اجرایی بخش ایران شورای آتلانتیک «ایران برای چهارده سال با خشکسالی مواجه بوده، و بسیاری از مردم به این دلیل که دیگر نمی‌توانستند به کشاورزی ادامه دهند؛ و هیچ آبی برای کشاورزی آنها باقی نمانده به مراکز استان‌ها و شهرک‌های نواحی آنها کوچ کرده‌اند.»

سوزان مالونی، عضو ارشد در موسسه امنیت انرژی بروکینگ می‌گوید: «اگرچه که ناآرامی‌های اخیر در ابتدا به دلیل بالارفتن قیمت تخم مرغ و خشم همگانی از قطع‌کردن برنامه‌ریزی‌شده یارانه‌ها آغاز شد، ولی یکی از چالش‌های بزرگ اقتصادی دوره‌های خشکسالی شدیدی است که از اواخر دهه نود میلادی آغاز شده است».

این کارشناس موسسه امنیت انرژی بروکینگ نیز درباره تأثیر بحران‌های محیط زیستی در ناآرامی‌های اخیر ایران می‌گوید «شکی نیست که خشکسالی به شکل وسیعی بر اقتصاد ایران تاثیر گذاشته است، و کیفیت زندگی و الگوهای آن، و نیز الگوهای مهاجرتی در سرتاسر ایران را متأثر ساخته است. ازاین‌رو موضوعی است که به لحاظ سیاسی واجد اهمیت فراوان است، و به عنوان یکی از عوامل تعیین‌کننده در انتخابات ریاست‌جمهوری سال گذشته مطرح بوده است، بنابراین فکر می‌کنم در شکل‌گیری سرخوردگی‌ها نقش داشته و موجب نارضایتی در میان معترضان شده است.»

به نظر کارشناسان، ایران به شکل فزآینده‌ای نسبت به تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر می‌شود. طبق پیش‌بینی‌ها میزان بارندگی تا پایان قرن حاضر به ۲۰ درصد میزان کنونی آن خواهد رسید، و درجه حرارت تا ۵ درجه افزایش می‌یابد. بر اساس تحقیق صورت گرفته در دانشگاه MIT تا سال ۲۰۷۰ در خلیج فارس موج‌های گرمی سر برخواهد آورد که ادامه حیات برای انسان‌ها را ناممکن خواهد کرد. در تابستان گذشته ایران شاهد بیشترین درجه حرارت بر روی کره زمین یعنی ۵۳.۷۷ درجه سانتیگراد بود.

علاوه بر این‌ها برخی از چالش‌ها مثل سدسازی‌های بی‌رویه بر بسیاری از رودهای اصلی کشور نیز مساله دسترسی به منابع آب را پیچیده‌تر کرده است، مساله‌ای که بیش از همه بر نواحی روستایی تاثیرات محیطی خود را گذاشته است. در حالی‌که طبقه متوسط و بالا می‌تواند هزینه‌های سیستم‌های تهویه مطبوع در گرمای سوزان تابستان را تامین کند، بسیاری از مردم طبقه فرودست مجبورند که در گرمای سخت کار کنند، چرا که در غیر این صورت کار مزدی خود را از دست خواهند داد. علاوه بر اینها بیابان‌‌زایی‌های گسترده موجب بحران‌ ریزگردها و گرد و غبارهایی می‌شود که برخی از شهرها را فرا می‌گیرد و سبب توقف فعالیت‌های روزمره مردم می‌شود.

کاوه احسانی، پروفسور دانشگاه «دوپال» معتقد است مشکلات محیط زیستی بعضی از معترضان را به خیابان‌ها کشانده است، چرا که تغییرات اقلیمی به نابرابری‌ها دامن زده است. اخبار مربوط به اتفاقات محیط زیست عموماً از سوی حکومت سانسور نمی‌شود و از این‌رو آگاهی  مردم نسبت به این مسائل گسترش یافته است. او خاطر نشان می‌کند که مردم ایران به مسائل محیط‌ زیستی از منظری متفاوت با منظر مردم آمریکا نگاه می‌کنند.

پروفسور دانشگاه «دوپال» می‌گوید «مسأله محیط‌ زیست به مسأله‌ای طبقاتی تبدیل شده، و نه فقط طبقه متوسط بلکه در واقع افراد فرودست را متأثر ساخته و به بخشی از آگاهی عمومی بدل شده است».

در سال‌های اخیر، در میان مقامات ارشد ایرانی نیز می‌توان دیدگاه‌هایی را مشاهده کرد که مطابق با آن، تغییرات اقلیمی به مثابه یک تهدید به رسمیت شناخته شده است. رهبر ایران در سال ۲۰۱۵ طی نامه‌ای عنوان کرد که «ایران باید تغییرات اقلیمی و تهدیدات محیط زیستی‌ای از قبیل بیابان‌زایی، ریزگردها، و خشکسالی را مدیریت کند».

ایران در کنفرانس اقلیمی پاریس توافقنامه‌ای را امضا کرد و متعهد شد که تولید گازهای گلخانه‌ای خود را ۱۲ درصد کاهش دهد و ۵ میلیارد دلار برای حفاظت از منابع طبیعی در نظر بگیرد.

ترامپ از معترضان ایرانی در توییتر ستایش کرده، اما روشن نیست که ایالات متحده چگونه از معترضان حمایت خواهد کرد.

سالوین از شورای آتلانتیک می‌گوید وضعیت بیش از بیش نا امید‌کننده ایران فرصتی به ایالات متحده می‌دهد تا به طرح چالش‌ها و مشکلات محیط زیستی از سوی ایران کمک کند. «اگر ایالات متحده واقعاً به رفاه مردم ایران اهمیت می‌دهد، به سازمان‌هایی مثل بخش محیط زیست سازمان ملل اجازه خواهد داد که به ایران وام اعطا کند و کارشناسانی را برای کمک به حل این مسائل اختصاص دهد. اما تحریم‌های اعمال شده از سوی ما مانع چنین مشارکت‌هایی می‌شود. باید به این مسائل در بلند مدت بنگریم. اوضاع ایران نه فقط بر اوضاع افغانستان بلکه بر اوضاع سایر کشورهای اطراف نیز تاثیر خواهد گذاشت، کشورهایی که رفاه آنها برای ما مهم است».

در همین زمینه