در بحران کم‌آبی چه باید کرد؟- مدل اسرائیل

مقدمه: خاورمیانه با ۳۵۰ میلیون جمعیت، امواج مرگباری از گرما و تنش‌های آبی شدیدی را تجربه می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد منابع آبی سراسر خاورمیانه در ۲۵ سال آینده رو به زوال می‌گذارند. در حال حاضر ۱۴ کشور از ۳۳ کشوری که در جهان با تنش‌های آبی مواجه اند در خاورمیانه و شمال آفریقا واقع هستند. اسرائیل و ایران هر دو در زمره این ۱۴ کشور به شمار می‌آیند. به همین خاطر چگونگی مقابله با بحران کم‌آبی در اسرائیل، تجربه‌ موفقی است که ایران می‌تواند از آن به عنوان الگویی برای مواجهه با مشکل کاهش منابع آبی‌اش بهره گیرد. مطلب پیش رو ترجمه‌ای است از گزارش سازمان غیردولتی KKL-JNF درباره شیوه‌های مهار بحران آب در اسرائیل.

اسرائیل سه منبع برای تامین آب دارد: دریاچه کینرت، منابع آبی در کوهستان‌ها و منابع آبی ساحلی. این کشور همچنین از KKL-JNF (بزرگترین NGO محیط زیستی در اسرائیل ) بهره‌مند است که خود به عنوان چهارمین منبع تامین آب در اسرائیل قلمداد می‌شود.

طی سال‌های اخیر بحران آب در اسرائیل رفته‌رفته جدی‌تر شده است. برای بحران کمبود آب در این کشور می‌توان دلایل زیر را بر شمرد:

KKL-JNF(بزرگترین NGO محیط زیستی در اسرائیل ) چندین سال است برای تقویت وضعیت اقتصاد آب در اسرائیل از طریق توسعه منابع جایگزین برای تامین آب مورد نیاز تلاش می‌کند، کشاورزی را بهبود می‌بخشد و از این طریق مصرف آب شیرین را کاهش می‌دهد. KKL-JNF فاضلاب حاصل از کشاورزی، پسآب شهری، و سیلاب را جمع‌آوری کرده و تصفیه می‌کند و از این طریق اقتصاد آب اسرائیل را به میزان ۲۶۰ میلیون مترمکعب تقویت می‌کند. این آب تصفیه شده برای کشاورزی، احیای رودهای آلوده، چشمه‌ها و کناره‌های آنها استفاده می‌شود.

منابع آبی اسرائیل

منابع آبی اسرائیل شامل سفره‌های آب زیرزمینی از کوهستان، سفره‌های آبی ساحلی، دریاچه کینرت، [که دریاچه جَلیل هم نامیده می‌شود یک دریاچه آب شیرین است که بین اسرائیل و بلندی‌های جولان قرار دارد. محیط این دریاچه حدود ۵۳ کیلومتر، درازای آن ۲۱ کیلومتر و پهنای آن ۱۳ کیلومتر است.] رودخانه‌ها، سیلاب‌ها، و اکنون آب ذخیره شده در مخزن‌های مصنوعی است. آب زیرزمینی بزرگترین منبع آب در اسرائیل است و تقریبا دو سوم آب مصرفی از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود.

منابع آب جایگزین

کمبود آب در اسرائیل منجر به آن شده که علاوه بر منابع آب زیرزمینی و منابع آب سطحی  از منابع جایگزین استفاده گردد. منابع جایگزین عبارتند از: فاضلاب که برای آبرسانی به محصولات کشاورزی استفاده می‌شود، سیلاب که در پشت سدها جمع آوری می‌شوند، و آب حاصل از نمک‌زدایی (نمک زدایی عبارت از  فرآیند جداسازی نمک از آب دریا و تبدیل آن به آب شیرین). در اسرائیل مقادیر عظیمی از فاضلاب، سیلاب و آب شور وجود دارد که استفاده از آنها بهینه نیستند. ذخیره‌سازی این آب‌ها و بهبود کیفیت آنها از طریق تکنولوژی‌ مناسبْ می‌تواند  به نحو قابل توجهی میزان آب در دسترس را افزایش دهد.

۲۲۰ مخزن مصنوعی  KKL-JNF حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب ذخیره می‌کند. از آنجا که هر مخزن معمولا دو دوره پرشدن دارد، لذا این مخازن ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب برای کشاورزی تامین می‌کنند. در سال ۲۰۱۲ آب ذخیره شده در مخازن ساخته شده توسط KKL-JNF حدود نصف آب مورد نیاز برای کشاورزی در اسرائیل را تامین می‌کرد.

بازیافت آب فاضلاب

یکی از راه حل‌های مساله کمبود آب در اسرائیل افزایش استفاده از آبِ حاصل از تصفیه فاضلاب است. دو سوم فاضلابِ اسرائیل تصفیه می‌شود و عمدتا برای آبیاری محصولات کشاورزی بکار می‌رود. تصفیة آب فاضلاب نه فقط باعث می‌شود میزان اتلاف منابع آبی کاهش یابد بلکه  این فرآیند آلودگی محیط زیست را نیز کاهش می‌دهد. اسرائیل در بازیافت و استفاده دوباره از آب فاضلاب جزو کشورهایی محسوب می‌شود که بیشترین نرخ بازیافت را دارند.

بحران آبی که این روزها اسرائیل با آن مواجه است سبب شده تا کشاورزان به استفاده از منابع جایگزین برای تامین آب روی آورند. همراه با کاهش مداوم میزان آب در دسترس،‌ هزینه آب آشامیدنی نیز به شکل فزآینده‌ای در حال افزایش است، مساله‌ای که حتی می‌تواند در سال‌های آینده شکل جدیتری به خود بگیرد. بنابراین مخازن مصنوعی ساخته شده توسط KKL-JNF در سرتاسر اسرائیل که برای ذخیرة آب بازیافتی از فاضلاب‌ بکار می‌رود، می‌تواند دسترسی کشاورزان به آب مورد نیازشان را آسان سازد. این مخازن همچنین از ته نشین شدن آب‌ فاضلاب‌ها و آلوده شدن آب‌های زیر زمینی نیز ممانعت می‌کند.

نمک‌زدایی  

رویای استفاده از آب دریا به عنوان منبع تمام نشدنی آب شیرین برای سال‌ها موضوع بحث بوده است؛ فرآيند نمک‌زدایی می‌تواند مقادیر نامحدود آب دریا را دسترس‌پذیر و قابل استفاده گرداند. تکنولوژی نمک‌زدایی چندین سال است که به وجود آمده و هم‌اکنون چندین مرکز نمک‌زدایی در اسرائیل در حال فعالیت است. بااین‌همه مشکلات زمانی آشکار می‌شود که بخواهیم مقادیری بسیار زیادی آب را نمک‌زدایی کنیم که این فرآیند بسیار پرهزینه است و نیازمند مقادیر هنگفتی انرژی. درنتیجه مصرف این میزان از انرژی خود به آلودگی هوا می‌انجامد و ضایعات سایر منابع طبیعی را به همراه می‌آورد. با این حال چنان به نظر می‌رسد که به سبب بحران آب در اسرائیل در آینده باید مقادیر بیشتری از آب دریا برای استفاده نمک‌زدایی شود.

ذخیره‌سازی سیلاب

در فصل‌های بارانی مقادیر زیادی از سیلابْ بسترهای خشک رودخانه‌ها را پر آب می‌کند،  این سیلاب‌ها خاک و گل و لای وگیاهان را نیز با خود به همراه می‌آورند. خیابان‌های شهر نیز اغلب پس از باران‌های شدید عرصه سیلاب می‌شود،‌ و خسارت‌های مالی‌ای به بار می‌آورد. به رغم کیفیت خوب آب سیلاب، بخش اعظم آن آب از راه رودخانه‌ها به دریا می‌ریزد، یا در شهرها در سیستم فاضلاب شهری هدر می‌رود.

استفاده از سیلاب و ذخیره آن یک راه حل ممکنِ دیگر برای ارتقا اقتصاد آب در اسرائیل است، ولی ذخیره‌سازی آب سیلاب یک فرآیند آسان نیست. در یک سیل برق آسا، جریان آب به راه افتاده شدید و ناگهانی است، و مهار آن به آسانی نیست.

مصرف آب در اسرائیل

توزیع میزان مصرف آب در اسرائیل بدین قرار است: ۷ درصد برای مصارف صنعتی، ۳۸ درصد برای برای مصارف خانوار و ۵۵ درصد برای مصارف کشاورزی.

طبق اطلاعات شرکت مکوروت میزان متوسط مصرف خانوار در اسرائیل از ۱۰۰ تا ۲۳۰ لیتر در روز تغییر می‌کند، و طی دهة گذشته ۳.۲۳ درصد افزایش داشته است.

بیشترین میزان افزایش مصرف آب مربوط به خانوارها بوده- افزایشی حدود ۹۵ درصد، در حالی که میزان مصارف صنعتی تنها ۴.۳ درصد افزایش یافته، و میزان آب مصرفی برای کشاورزی نه تنها افزایش نداشته بلکه ۹.۴ درصد کاهش داشته است.

افزایش تقاضا برای آب از افزایش جمعیت شهری و بهبود استاندارد زندگی، افزایش مصرف آب در بخش‌های عرب‌نشین، و نیز افزایش میزان آب ارسالی به مناطق فلسطینی و اردن ناشی می‌شود.

افقی تازه: نوآوری‌های تحقیقاتی

مشارکت KKL-JNF در حل بحران آب اسرائیل منحصر به ساخت مخازن مصنوعی آب نمی‌شود، بلکه مشارکت در تحقیقات پیشرفته نیز در استفاده بهینه از آب ضروری است. یکی از نمونه‌های متأخر آن دومین سمپوزیوم سالانه اسرائیل- مانیتوبا (ایالتی در کانادا) بود که در ژانویه سال ۲۰۱۰ به میزبانی KKL-JNF برگزار شد.

KKL-JNF و ایالت مانیتوبا در خصوص پروژه‌های تحقیقاتی مربوط به آب برای چندین سال است که مشارکت می‌کنند. در کنفرانس‌هایی از این دست بر تبادل دانش، و ارتقای تحقیقات مشترک در زمینه مربوط به مدیریت منابع آب تاکید می‌شود. اگر چه میزان آب مورد بحث برای مدیریت در ایالت مانیتوبا و اسرائیل کاملا متفاوت است، ولی مسائل و مشکلات بسیاری وجود دارد که برای هر دو مشترک است. برای مثال، به رغم تفاوت در اندازه اسرائیل با مشکلاتی در دریاچة کینرت مواجه است که ایالت مانیتوبا در دریاچه وینیپگ.  

منبع: KKL-JNF

بیشتر بخوانید: