بهار فارسی‌زبانان ازبکستان
شهزاده سمرقندی - بعد از ۳۰ سال سکوت برای نخستین‌بار فارسی‌زبانان ازبکستان موفق شدند در تاشکند همایشی برگزار کنند. با گروهی از صاحب‌نظران گفت‌وگو کردهایم.
شهزاده سمرقندی
بعد از ۳۰ سال سکوت اولین همایش فارسی‌بانان ازبکستان ۲۷ ژانویه در شهر تاشکند برگزار شد. از این همایش به عنوان «بهار تاجیکان» ازبکستان یاد می‌شود. در یک هفته‌ای که از این همایش می‌گذرد تاجیکان ازبکستان برای اولین بار در گقت‌وگو با رسانه‌های خارجی درخواست‌های فرهنگی و ملی خود را مطرح می‌کنند. رویدادی که تا این مدت ممنوع بوده و مورد پیگرد قضایی قرار می‌گرفت. درباره این همایش با برخی از صاحب‌نظران گفت‌وگو کردهایم.
گزارش و گفت‌وگوهای زمانه از این تحولات را در پی می‌خوانید:
برگزاری اولین همایش فارسی زبانان ازبکستان در تاشکند، پس از ۳۰ سال ممنوعیت و پیگردهای شدید دولتی از فعالیتهای تاجیکان، رویداد مهمی برای تاجیکان این کشور است. در این سال‌ها، تاجیکان ازبکستان که بر اساس آمار غیررسمی نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، اجازه تبلیغ و ترویج زبان و ادبیات فارسی را نداشتند. اما از زمان شروع زمامداری شوکت میرضیایف در ازبکستان، چنین فرصتی برای فارسی‌زبانان و هم شهروندان دیگر اقوام این کشور به وجود آمده است: در همایش فارسی‌زبانان، نمایندگان ولایات تاجیک‌نشین ازبکستان (فرغانه، سرخان دریا، قشقه دریا، تاشکند، سمرقند، بخارا، نوایی و جیزخ) در مرکز فرهنگی بین‌المللی تاشکند دور هم آمدند و در کنار شعرخوانی درباره دوستی ملل نیازها و خواسته‌های فرهنگی خود را هم مطرح کردند.
در باره این همایش و شیوه برگزاری آن با دلشاد فرهادزاد، شاعر و استاد دانشگاه سمرقند گفت و گویی انجام داده ایم که می توانید در اینجا گوش دهید:
امینه شرف‌الدین‌وا، از فعالان اجتماعی سمرقند، معتقد است این بهار سیاسی و اجتماعی تازه از سوم ماه می سال گذشته شروع شد و حال همه فارسی‌زبانان نشانه‌های آن را می‌بینند.
آغاز این تحولات را باید سوم ماه مه ۲۰۱۷ دانست که قصر ملی ازبکستان میزبان نمایندگان شهرهای تاجیک‌نشین کشور بود. آنها دعوت شده بودند تا درباره نیازها و درخواست‌های خود را در راستای بهبود وضع فرهنگی و زبان مادری شان اظهارنظر کنند. به گفته خانم شرف‌الدین‌وا کسی باور نمی‌کرد: «همه با تردید به همدیگر می‌نگریستیم که این حقیقت دارد یا دامی‌ست برای پاک‌سازی دوباره تاجیکان.» اما نیازهای خود را بیان کردیم و حال می‌بینیم که آهسته آهسته آن درخواست‌های ما جامه عمل می‌پوشد.
شرف‌الدین‌وا می‌گوید: «در این درخواست همین‌طور نوشتیم که ۲۷ ماه آوریل آینده صد و چهلمین سالگرد صدرالدین عینی، سردفتر ادبیات تاجیک است، ما درخواست کردیم که این روز جشن ملی در بخارا، در زادگاه این چهره کلیدی فرهنگ و ادبیات تاجیک، برگزار کنیم و تاجیکان بخارا را دوباره به هویت و زبان مادری خود دلگرم سازیم.»
امینه شرف‌الدین‌وا، از سال ۱۹۹۴ تا حال به خاطر فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی خود در لیست سیاه اسلام کریموف قرار داشت و اجازه کار در سازمان‌های دولتی را نداشت. او به پنج سال زندان محکوم شده ولی به خاطر داشتن کودک نوزاد عفو شده است. خانم شرف‌الدین‌وا می گوید: «حال که فضا باز شده و آزادی سخن گفتن از نیاز و طلبات ملی خود داریم شادمان هستیم، اما چشمان‌مان پر اشک است و جوانی‌مان از دست رفته است.»
او می‌پرسد: «چه کسی پاسخ این همه درد و داغ و بدنام‌شدن‌های ما را خواهد داد؟»
به این گفت‌وگو با امینه شراف‌الدین‌وا می‌توانید در اینجا گوش دهید:
اصل‌الدین قمرزاده یکی از چهره‌های فرهنگی ازبکستان می‌گوید که رئیس‌جمهور جدید ازبکستان، شوکت میرضیایف، فضای کشور را به کلی تغییر داده است و فضای فرهنگی قابل مقایسه با یک سال پیش نیست. به گفته او همایش سراسری تاجیکان ازبکستان مقدمه این تغییرات است.
در همایش فارسی زبانان ازبکستان جای نمایندگان فرهنگی بخارا، از بزرگترین شهر تاجیک‌نشین ازبکستان خالی بود.
اصل‌الدین قمرزاده با ظرح این موضوع در همایش از حال فارسی‌زبانان بخارا جویا شده است. به گفته او در بخارا تنها یک مدرسه فارسی-تاجیکی در ده “پیش کوه” ولایت کوهستانی بخارا باقی مانده و دیگر همه مدرسه‌ها درهایشان بسته شده است.
بخارا که مهد ادبیات معاصر تاجیک است و چهره‌های برجسته‌ای ادبیات معاصر تاجیک مثل صدرالدین عینی، جلال اکرامی و پیرو سلیمانی و محمدجان شکوری زاده این شهرند، در حال حاضر تنها پنج نفر شاعر و نویسنده دارد که هیچ کدام از آنها در همایش روز شنبه حضور نداشتند.
از این شاعران اسد گل‌زاده، هدیه رجبوا و تاجی تاجی زاده که تربیت دیده بخش زبان و ادبیات دانشگاه دولتی سمرقند اند، بین تاجیکان آسیای میانه شناخته شده‌اند. اسد گل‌زاده، تنها شاعر فارسی‌زبان ازبکستان است که عضو اتحادیه نویسندگان ازبکستان است.
اسد گل‌زاده حدود ۸۰ سال سن دارد و در شهر بخارا به سر می‌برد.
اصل الدین قمرزاده در این گفت‌وگو از اتحادیه نویسندگان ازبکستان و تاجیکستان انتقاد می‌کند که شاعر و نویسندگان فارسی‌نویس ازبکستان را نادیده می‌گیرند و با هر بهانه‌ای آنها را به عضویت نمی‌پذیرند.
در این همایش اعلام شده که در عین حال در ازبکستان بیش از ۵۰۰ شاعر و نویسنده فارسی‌زبان فعالیت می‌کنند که صاحب کتاب اند. کتاب‌هایی که خود با هزینه شخصی در حدود چند صد نسخه منتشر و بین خوانندگان توزیع کرده‌اند.
در این همایش همین طور درخواست شده که تاجیکان ازبکستان باید مجله‌ای ماهانه‌ای در سطح ملی داشته باشند تا روابط بین تاجیکان کشور را تقویت دهد.
به گفت‌وگو با اصل‌الدین قمرزاده می‌توانید در این جا گوش دهید:
درخواست فارسي‌زبانان ازبكستان:
- برداشتن ویزا یا روادید سفر به کشور همزبان تاجیکستان
- اعلام شدن زبان فارسی تاجیکی به عنوان زبان رسمی دوم در ازبکستان
- راهانداری مدرسه های فارسی بسته شده
- تاسیس و انتشار مجله ای فارسی در سطح ملی
- اختصاص یکی از ده شبکه تلویزیون دولتی به زبان فارسی تاجیکی
- برگزاری همایش های سراسری در همه شهرهای تاجیک نشین
- برگزاری همایش های فرهنگی با همزبانان دیگر
- برگزاری همه پرسی سراسری بین استادان و ضیائیان مدرسه ها و بررسی مشکلات محله های تاجیک نشین و رسیدگی به نیازهای آنها از طریق مرکزهای فرهنگی و سازمان های دولتی
- آسان شدن انتقال کتاب های فارسی از تاجیکستان از راه های زمینی و کاهش مقررات گمرکی و نیز تسهیل رساندن کتاب از طریق پستخانه های دولتی با هزینه پایین تر نسبت به سایر کالاها
- اختصاص بودجه دولتی برای تولید و انتشار کتاب های درسی و آموزشی
- تبادل کتاب بین تاجیکان و ازبکان دو کشور همسایه ازبکستان و تاجیکستان
- تقویت مرکزهای فرهنگی تاجیکان در شهرهای تاجیک نشین
-انتخاب رئیسان کاردان و دلسوز ملت در مراکز فرهنگی تاجیک
- افزایش تعداد نویسندگان و شاعران تاجیک ازبکستانی در اتحادیه نویسندگان تاجیکستان
- بازگرداندن پیکره‌های رودکی و جامی و نوای و معرفی الگوهای جدید فرهنگی و تاریخی تا جوانان تاجیک به آنها بنگرند و به فرهنگ و تاریخ خود رو آرند
- بزرگداشت از استادان دانشگاه و دانشمندان تاجیک که سهم ارزنده در ارتقای جامعه و فرهنگ خود داشته اند
- سفید کردن نام‌های چهره‌های فرهنگی تاجیک که بیهوده بدنام و ممنوع از صحبت در رسانه‌ها شده‌اند و بیکار و خانه‌شین شده‌اند
- برگزاری بزرگداشت سزاوار از صدرالدین عینی در ۲۷ ماه آوریل به مناسبت ۱۴۰-مین سالگرد تولد این چهره مهم تاجیک در همه شهرهای تاجیک‌نشین و به ویژه در بخارا، زادگاه استاد عینی، به ویژه در ساکتره، که حالا ابگار و خراب است و نیازمند ترمیم مفصل است
- باز شدن مدرسه‌های فارسی تاجیکی به نام صدرالدین عینی در شهر بخارا
- بازنشر همه آثار صدرالدین عینی به دو زبان، زبان‌های فارسی تاجیکی و ازبکی و احیا کردن مرکز عینی در بخارا
-اجازه نام‌گذاری سنتی بدون «اوف» و «آوا»ی روسی
- تاسیس و فعال کردن انتشارات فارسی تاجیکی در شهرهای تاجیک‌نشین
- حذف تطبیق‌سازی مدرک‌های دانشگاه‌های تاجیکستان در ازبکستان
- تربیت آموزگاران تاجیک در دانشگاه‌های تاجیکستان و بالا بردن دانش و مهارت استادان دانشگاه‌ها و آموزگاران مدرسه‌های تاجیکان
- برگزاری مسابقه‌های داستان‌های کوتاه، رمان و شعر در سطح شهری و جمهوری
- بالا بردن کیفیت چاپ کتاب و افزایش کتاب‌های فارسی تاجیکی
- دادن گذرنامه (پاسپورت) و مقام شهروندی به تاجیکانی که از تاجیکستان برگشته اند و در زادگاه خود در ازبکستان بی مدرک سرسان اند.
نظرها
فریدون
از تهران: در آستانه نزدیک شدن نوروز این خبری خوش برای ایرانیان است.
قاضی دادگستری
زبان دری(نه فارسی) مثل زبان اردو یک زبان جعلی و ساخته دربار تورکان هست لذا به آن زبان دری یا درباری میگویند. این زبان به دلیل این که از بطن جامعه و مردم شکل نگرفته و ساختگی میباشد لذا برای کلمات عادی مثل عشق، عاشق، معشوق، عروس، مهریه، طلاق، عواطف و احساسات، کتاب، مدرسه، قلم، قانون و مقررات حتی وسائل مرسوم زندگی مثل بشقاب، قاشق، چانقال، قابلاما، تاوا، سوفرا و غذاها مثل دلما، قیما، قوورما، خاما، لاواش و بربری که همگی تورکی است معادل ندارد. اولین مولفه تمدن و یکجانشینی که اتاق، اجاق، دووار، خانا و تندیر است معادل دری ندارد. اسم ابزارها مثل کولونگ، چکش، تشت، قمه، تاختا، موغار، آچار، لوله، میله، چیراغ و وسائل خانه مثل دشک، دشکچه، قالی، خالچا(قالیچه)، کیلیم و ججیم نیز تورکی است. حتی اصطلاحات جنگی مثل فشنگ، تفنگ، گولوله، ساچما، گلن گدن، ماشا، قشون، اردو، قاراوول، چریک، چاپارخانا، باروت، توپ، توپخانا، توپانچا، قومقوما، چکمه، چادر، یاغلاوا، گزمه، دارقا و یوزباشی به دلیل حاکمیت هزاران ساله تورک ها و قشون کشی توسط آنان، تورکی هستند. وسائل خیاطی مثل دوگ، دوگمَه، قرقرَه، منجوق، سانجاق، کلفچَه، اوتو، شالوار، تومان، آستن، آستار و یاقا نیز تورکی هستند. عوارض طبیعی مثل گول، باغ، چیمن، دره و تپه معادل دری ندارند. شصت درصد این زبان، عربی و مابقی آن نیز تورکی و انگلیسی و غیره است که شبیه زبان اردو میباشد. قواعد جعل لغت در این زبان مصنوعی، کپی برداری ناشیانه از زبان تورکی است. مثلا از پسوند تورکی در کلمات یاتاک، ووراک و یازاک کلمات مصنوعی خوراک و پوشاک جعل کرده‌اند. از یاشار، سالار و آچار تورکی، کلمات کردار، نوشتار و گفتار جعل کرده‌اند. از پسوند "نده" مثل گِدَنده، گَلَنده، گولنده، کلمات جعلی با اسم فاعل مثل راننده، گوینده و شنونده دست و پا کرده‌اند. از پسوند مصدرساز "ش" در کلمات تورکی آلش وریش، باخش، ساتش، چالش، کلمات جعلی بارش، کاهش و دانش سرهم کرده‌اند. از پسوند مصدرساز "گی" در کلمات تورکی سِوگی، آلگی، ورگی، ساتگی، کلمات جعلی آلودگی، آسودگی، سازندگی سرهم کرده‌اند. از پسوند"ین" تورکی در کلمات چیرکین، آرخایین، کلمات جعلی دیرین، پیشین و نوین به خورد ملت داده‌اند. از پسوند گون و گین تورکی در کلمات تورکی ساتگین، وورگون و اونوتگون کلمات جعلی نیلگون و گندمگون جعل کرده‌اند. پسوند قیدساز تورکی "انا" در کلمات تورکی ساللانا ساللانا، نازلانا نازلانا به شکل پسوند جعلی "انه" در کلمات مصنوعی متاسفانه، خوشبختانه کپی شده است. از پسوند تورکی در دییرمان و ساغمان نیز کلماتی مثل زایمان و گفتمان جعل شده.