تخصیص بودجه زنان؛ به نام زن، به کام چه کسی؟

هر سال سازمان مدیریت و برنامه ریزی، برنامه مالی یک سال دولت را تدوین و برای تایید به مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان تسلیم می کند. در سال ۱۳۹۷، مجموع بودجه عمومی دولت حدود ۴۲۴ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

بر اساس داده های سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت زنان کشور ۳۹ میلیون و ۴۲۷ هزار و ۸۲۸ نفر برآورد می شود. می توان گفت زنان تقریباً نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می دهند.

اگر بودجه سازمان هایی که تقریباً به طور تخصصی به مردان اختصاص یافته -برای مثال نهادهایی مانند ارتش- را در نظر نگیریم، می توان گفت که زنان از کل بودجه تصویب شده دولت، به اندازه مشارکتشان در اجتماع، سهم دارند. برای مثال در افزایش ۱۰ درصدی حقوق کارکنان دولت، زنان کارمند نیز سهیم هستند.

متاسفانه در ایران به علت تبعیض هایی که نسبت به زنان اعمال می شود، آن ها حضور کمتری در اجتماع داشته و درنتیجه به طور کلی از درصد بودجه پایین تری برخوردار خواهند شد. برای مثال زنان خانه دار بیکار محسوب می شوند و یا سهم فعالیت زنان در اقتصاد و پروژه های عمرانی کشور به اندازه مردان نیست.

هر ساله علاوه بر بودجه همگانی ای که تصویب می شود، بودجه ای اضافه تر برای زنان و فعالیت های اختصاصی آنان در نظر گرفته می شود. در نظر گرفتن بودجه اختصاصی برای گروه هایی که مورد ظلم واقع شده اند و یا نیاز به بهبود شرایط دارند، یکی از راهکارهای دولت ها است. در جوامعی مثل ایران که زنان از حقوق قانونی برابر با مردان برخوردار نیستند، این افزایش بودجه تلاشی است برای رسیدن به برابری که می تواند در جهت رفع تبعیض موجود باشد و آثار و تبعات جامعه مردسالار را تا حدودی کاهش دهد.

این مقاله سعی دارد موارد دریافت بودجه اختصاصی زنان را نام برده و اهمیت و فایده آن ها را برای جامعه ی زنان بررسی کند.

وعده‌‎های روحانی به زنان

حسن روحانی علاوه بر وعده های انتخاباتی، در منشور حقوق شهروندی نیز مواردی را به زنان اختصاص می دهد، برای مثال:

– زنان حق دارند در سیاستگذاری، قانونگذاری، مدیریت، اجرا و نظارت، مشارکت فعال و تاثیرگذار داشته و بر اساس موازین اسلامی از فرصت های اجتماعی برابر برخوردار شوند.

– حق همه شهروندان به ویژه زنان و کودکان است که از تعرض و خشونت گفتاری و رفتاری دیگران در تمام محیط های خانوادگی و اجتماعی مصون باشند و در صورت بروز هر نوع خشونت، امکان دسترسی آسان به مکان های امن و نهادهای امدادی، درمانی و قضایی جهت احقاق حق خود را داشته باشند.

– حق زنان است که از فرصت های شغلی مناسب و حقوق و مزایای برابر با مردان در قبال کار برابر، برخوردار شوند.

– حق همه شهروندان به ویژه زنان است که به امکانات ورزشی و آموزشی و تفریحات سالم، دسترسی داشته باشند و بتوانند با حفظ فرهنگ اسلامی-ایرانی در عرصه های ورزشی ملی و جهانی حضور یابند.

– حق زنان است که از تغذیه سالم در دوران بارداری، زایمان سالم، مراقبت های بهداشتی پس از زایمان، مرخصی زایمان و درمان بیماری های شایع زنان بهره مند شوند.

– حق همه شهروندان به ویژه زنان است که ضمن برخورداری از مشارکت و حضور در فضاها و مراکز عمومی، تشکل ها و سازمان های اجتماعی، فرهنگی و هنری مخصوص خود را تشکیل دهند.

– حق زنان است که از برنامه ها و تسهیلات بهداشتی و درمانی مناسب و آموزش و مشاوره های مناسب برای تامین سلامت جسمی و روانی در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی در مراحل مختلف زندگی به خصوص دوران  بارداری، زایمان، پس از زایمان و در شرایط بیماری، فقر یا معلولیت، برخوردار باشند.

رئیس جمهور در حالی که در وعده های انتخاباتی اش از ایجاد فرصت های برابر برای زنان صحبت می کند، نه تنها نتوانسته قول ایجاد وزارت خانه زنان را عملی کند، بلکه حتی برای عدم انتخاب وزیر زن نیز دلایل غیرقابل قبولی مطرح کرده است. بیش از ۶۰ درصد قبول شدگان مراکز آموزش عالی را زنان تشکیل می دهند؛ اما نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران تنها بین ۱۳ تا ۱۵ درصد است. از مواردی که روحانی وعده آن را به زنان داده و برای به عمل درآمدن آن انتظار می رفت بودجه ای به آن تخصیص یابد، می توان به “ورود زنان به ورزشگاه” و “بیمه زنان خانه دار” اشاره کرد.

علاوه بر این حسن روحانی در سخنرانی های خود از حفظ کرامت انسانی و حذف گشت ارشاد و برخوردهای امنیتی در مقابل پوشش زنان حرف می زند؛ اما در برنامه های دولت نه تنها توجهی به این موضوع دیده نمی شود، بلکه شاهد افزایش بودجه نهادهای امنیتی و سرکوبگر مردم نیز هستیم. برای مثال بودجه سپاه در سال ۹۷ افزایش ۴۲ درصدی خواهد داشت.

بودجه اختصاصی زنان

۱- معاونت امور زنان و خانواده

بر اساس ماده ۲۳۰ قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه، دولت با همکاری سازمان ها و دستگاه‌های ذی ربط از جمله مرکز امور زنان و خانواده، با تدوین و تصویب “برنامه جامع توسعه امور زنان و خانواده” مشتمل بر محورهای تحکیم بنیان خانواده، بازنگری قوانین و مقررات مربوطه، پیشگیری از آسیب های اجتماعی، توسعه و ساماندهی امور اقتصادی-معیشتی با اولویت ساماندهی مشاغل خانگی برای زنان سرپرست خانوار و زنان بدسرپرست، تامین اجتماعی، اوقات فراغت، پژوهش، گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، ارتقاء سلامت، توسعه توانایی های سازمان های مردم نهاد، ارتقاء توانمندی های زنان مدیر و نخبه، توسعه تعاملات بین‌المللی، تعمیق باورهای دینی و اصلاح ساختار اداری تشکیلاتی زنان و خانواده، می‌بایست اقدامات مقتضی را انجام دهد.

رئیس این سازمان، معاون رئیس جمهور در امور بانوان نیز است. هم اکنون معصومه ابتکار رئیس این سازمان است. بودجه این مرکز همواره از موارد مناقشه برانگیز بین نهادهای حکومتی بوده؛ اما هر ساله شاهد اختصاص یافتن بودجه ای مناسب به این مرکز هستیم.

با نگاهی گذرا به برنامه های محوری این معاونت می بینیم که در کنار مواردی نظیر سلامت و پژوهش که از نکات قوت این برنامه هستند مواردی چون گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، تعمیق باورهای دینی و غیره هم دیده می شوند که دقیقاً در جهت عکس برابری زنان و مردان قرار گرفته اند. هم چنین نهادهای موازی بسیاری با اهداف مشابه مذهبی وجود دارند که سالانه بودجه دریافت کرده و این موضوع، تخصیص بودجه زنان به این امر را زیر سوال می برد.

۲– شورای سیاستگذاری حوزه های علمیه خواهران

اهداف این شورا سرپرستی و هدایت کلان حوزه های علمیّه خواهران از راه سیاستگذاری، تصویب اصول، ضوابط و برنامه های کلی و نظارت بر حسن اجرای مصوبات و فرایند مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران است.

در سال ۹۵، تعداد طلاب زن حدود ۷۵ هزار نفر تخمین زده شده است. با توجه به جمعیت کم این زنان به نسبت زنان کل جامعه نمی توان انتظار داشت که این افزایش سالانه بودجه، تاثیری بر جامعه زنان حاضر در کشور داشته باشد. در واقع بودجه تخصیص داده شده به این مرکز تنها صرف گروهی حداقلی از زنان می شود که آن ها نیز در اکثر موارد، موضع گیری هایی حتی رادیکال تر از مردان، علیه زنان دارند.

۳–بیمه زنان سرپرست خانه دار متاهل با اولویت زنان سرپرست خانوار

از مطرح شدن موضوع بیمه زنان خانه دار در محافل کارشناسی حدود ۱۸ سال می گذرد.  اما دولت علاوه بر این که “حق بیمه زنان خانه دار” را تبدیل به گزاره ای شامل چند ویژگی از جمله داشتن سه فرزند کرده، در اجرای همان طرح نیز خود را ناکارآمد نشان داده است. و سال به سال نیز از بودجه اختصاص یافته به همین طرح نیز کم می شود.

به گفته پروانه سلحشوری، رئیس فراکسیون زنان مجلس، “در حال حاضر ۷۷۰ هزار زن خانه دار دارای سه فرزند در کشور وجود دارد که تحت پوشش هیچ نوع بیمه‌ای نیستند و از این تعداد ۱۲۰ هزار زن، سرپرست خانوار هستند”.

طیبه سیاوشی نایب رئیس فراکسیون زنان مجلس می گوید: “جمعیت بسیار زنان خانه دار و وضعیت مالی بد صندوق های بیمه ای سبب کم توجهی دولت به این موضوع است. با وجود این که در قانون برنامه ششم توسعه بیمه زنان خانه دار با داشتن حداقل سه فرزند به تصویب رسیده، اما ما معتقد به بیمه تمامی زنان خانه دار هستیم و این موضوع را پیگیری خواهیم کرد”.

مشروط کردن بیمه زنان به داشتن سه فرزند با وجود داشتن ظاهری حمایتی، در درازمدت فشار را بر زنان خانه دار برای فرزندآوری افزایش خواهد داد. پروسه ای که در دهه شصت طی شد و نتیجه آن دور شدن زنان از بازار کار و فعالیت فرهنگی بود.

۵– شورای فرهنگی-اجتماعی زنان

در سال ۹۶ شاهد اختصاص بودجه ای به “شورای فرهنگی-اجتماعی زنان” بودیم. شرح وظایف این مرکز بسیار کاربردی و مفید بوده و برعکس شورای سیاستگذاری حوزه های علمیه، بخش بزرگی از جامعه زنان را تحت پوشش قرار می دهد. بررسی وضعیت شغلی زنان، افزایش مشارکت زنان در فعالیت های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، برنامه ریزی برای اوقات فراغت زنان، و ارزیابی مستمر وضعیت فرهنگی و اجتماعی آنان چند نمونه از فعالیت های این مرکز است. اما چیزی که در عمل شاهد آن بوده ایم تصویب طرح هایی بوده که نه تنها به زنان کمک نکرده، بلکه از آزادی آن ها نیز کاسته است. یکی از طرح های مصوب این شورا “طرح جامع عفاف” بوده که بر اساس آن پلیس حق اظهار و اعمال نظر بر پوشش مردم را دریافت کرده است. از دیگر طرح های این شورا “طرح ارتقای امنیت اجتماعی” موسوم به “گشت ارشاد” و “آیین نامه اجرایی اصول و سیاست های بهینه سازی حضور زن در سینما” است که محدودیت ها و جهت دهی های فراوانی برای حضور زنان در سینما و هم چنین محتوای فیلم های سینمایی مرتبط با موضوع زنان وضع کرده است.

هم اکنون این شورا تحت نظارت زهرا آیت اللهی است که چندی پیش شاهد اظهارنظرهای جنجالی وی درباره لایحه “تامین امنیت زنان در برابر خشونت” بودیم.

با بررسی عملکرد این شورا شاید باید از دولت برای حذف بودجه اختصاصی این مرکز تشکر نیز کرد.

۶– دانشگاه های زنانه

شش دانشگاه از جمله “الزهرا”، “کوثر” و “حضرت نرجس” از بودجه اختصاصی دولت بهره مند می شوند که این بودجه به نسبت سال پیش افزایش یافته است.

اختصاص اعتباری ویژه برای تحصیلات زنان امری درخور توجه است اما وقتی این بودجه تنها به دانشگاه های زنانه محدود می شود، نشان دهنده حمایت از تفکیک جنسیتی دانشگاه و در نهایت محروم شدن زنان از انتخاب بعضی رشته ها است و نه حمایت از زنان. “تاسیس رشته های تحصیلی متناسب برای بانوان در جهت پیشرفت علم و اندیشه و تعالی جایگاه بانوان و تحکیم خانواده” و “فراهم کردن فرصت و فضای مناسب به منظور بروز بهتر توانمندی های علمی بانوان در محیطی مستقل از آقایان” برخی از اهداف این دانشگاه ها است. با نگاهی به این عناوین، می توان دریافت که هدف از حمایت و گسترش فعالیت این مراکز دانشگاهی، دو قطبی کردن جامعه و دامن زدن به تقابل های دودویی زن/مرد است که این خود باعث ایجاد اختلاف در اجتماع و تقویت جامعه ی مردسالار می شود.

۷– سایر ارگان ها

قسمتی از بودجه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مربوط به حوزه زنان و خانواده است. مانند بودجه آموزش زنان باردار و شیرده، ارتقای سلامت باروری و شاخص های سلامت مادران، ترویج زایمان و درمان ناباروری و غیره.

متاسفانه مانند سال های گذشته شاهد هستیم که نه تنها برای “جلوگیری از بارداری” برنامه و بودجه ای درنظر گرفته نشده، بلکه بودجه ای اختصاصی برای “ترویج زایمان” نیز اعمال شده. اختصاص این بودجه به خودی خود بد نیست، اما وقتی دولت محدودیت های بسیاری برای خدمات جلوگیری از بارداری اعمال می کند، نتیجه آن می شود که زنان در سن مفید ۲۰ تا ۳۵ سال مشغول فعالیت های باروری شده و این امر در نهایت منجر به حذف زن از فعالیت های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می شود.

از دیگر بودجه های اختصاصی زنان می توان به “آموزش زنان روستایی”، “سنوات مستمری”، “ورزش زنان، عشایر، معلولان و جانبازان” و “وام ازدواج” اشاره کرد که تلاشی اندک اما مفید است برای ارتقای وضع معیشتی و اجتماعی زنان.

پیشنهادها

در جزئیات هر کدام از بودجه های اختصاص یافته به انتقاد از هر یک پرداخته شد. اما شاید مهم تر از نقد وضعیت موجود، ارائه پیشنهاداتی است که بتواند به هدفمندتر شدن بودجه های اختصاص یافته شده، منجر شود.

ایده آل جامعه در خصوص وضعیت زنان، آن جایی است که زن و مرد به وضعیتی از برابری رسیده باشند که دیگر صحبت از زن یا مرد برای برنامه ریزی یا اختصاص بودجه به میان نیاید. این اتفاق به معنای ایجاد فرصت های برابر برای حضور در اجتماع و مشارکت بر اساس توانایی و قابلیت ها -و نه جنسیت- است. اما تا زمانی که جامعه مردسالار بر تمام روابط و مناسبت ها سایه انداخته است دولت و فعالین اجتماعی نیز ناچارند تبعیض های مثبتی را برای حذف این شکاف اعمال کنند.

همان طور که گفته شد، این مقاله پیشنهاد حذف بودجه هایی را دارد که به زنان اختصاص داده شده اما در جهت پیشبرد اهداف منتهی به توانمندسازی و استقلال زنان نیستند. شاید با حذف برخی از این بودجه ها بتوان به زن نگاهی انسانی تر داشت و او را از فردی که باید در فضایی “زنانه” رشد و تحصیل کند و در نهایت مصداق ماشین جوجه کشی شود به انسانی که می تواند در موقعیت های برابر، فرصت های برابری را از آن خود کرده و در فعالیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نقش به سزایی داشته باشد تبدیل کرد.

از دیگر مواردی که می تواند بودجه ی اختصاصی دولت را دریافت کند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

که باید امید داشت در فراکسیون زنان تحت عنوان “توانمندسازی زنان” به برخی از این عناوین پرداخته شود. هرچند که تنها با امید نمی شود کاری پیش برد.

لینک مطلب در تریبون زمانه

منبع: ماهنامه خط صلح

منابع:

۱- لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ کل کشور، سازمان برنامه و بودجه کشور، مرکز اسناد، مدارک و انتشارات،۱۳۹۶.
۲- طهماسبی، ویکتوریا و بهروش، میثم، کارنامه روحانى در حوزه زنان: وعده‌ها و چالش‌ها، وبسایت بی بی سی فارسی، ۲۰ اردی بهشت ماه ۱۳۹۶.