لیلا حاتمی و دو جمله‌ای که خواب‌ها را آشفته کرد

جشنواره فیلم برلین به عنوان یکی از مترقی‌ترین جشنواره‌های سینمایی جهان در سال‌های اخیر تحت مدیریت دیتر کوسلیک، هم تلاش کرده است سهمی از زرق و برق هالیوود ببرد و هم اینکه سهمی برای سینمای نوجوی شرق اروپا باقی بگذارد. گوشه‌ای هم برای سینمای معترض ایران در نظر گرفته شده است. در برلیناله ۲۰۱۸ قرعه به نام مانی حقیقی با فیلم «خوک» افتاد. دست حقیقی خالی ماند اما سخنان کوتاه لیلا حاتمی، بازیگر فیلم او در نشست خبری جشنواره فیلم برلین تأثیرگذارتر از هر جایزه‌ای بود که ممکن بود به سینمای ایران تعلق بگیرد.

در شصت و هشتمین جشنواره فیلم برلین فیلم «خوک» مانی حقیقی سینمای ایران را نمایندگی می‌کرد: یک کمدی عجق وجق در تحریف قتل‌های زنجیره‌ای در ایران در بیان این معنا که مشتی سینماگر بچه‌ننه صف کشیده‌اند به قتل برسند با این امید که از شهرت نصیبی ببرند. در نشست خبری این فیلم اما حرف دیگری هم مطرح شد. لیلا حاتمی، یکی از بازیگران این فیلم گفت: «خشم و تأسفم را از شیوه برخورد با معترضان در ایران اعلام می‌کنم. باعث تأسف است که در کشور من مردم به قیمت جانشان می‌توانند اعتراض کنند.»

در آذر ۹۵ آنکه لویکه، نماینده جشنواره فیلم برلین برای گزینش محصولات سینمایی ایران و شرکت دادن برخی فیلم‌ها در بخش‌های مختلف برلیناله به تهران سفر کرده بود. هنگام بازگشت به آلمان ابتدا گذرنامه مترجم دو تابعیتی او، نوش‌آفرین دستوری را توقیف کردند و سپس فیلم‌هایی را که نماینده جشنواره فیلم برلین برای گزینش انتخاب کرده بود. حاصل این شد که در شصت و هفتمین جشنواره فیلم برلین در سال ۲۰۱۷ سینمای ایران غایب بود. پس می‌توان چنین تصور کرد که فیلم‌هایی خارج از دایره نظارت ابراهیم داروغه‌زاده، رئیس سانسور سینمای ایران تولید می‌شوند. «تاکسی» ساخته جعفر پناهی که با دست بسته و امکانات کم و بدون مجوز ارشاد اسلامی ساخته شد و خرس طلایی برلیناله در سال ۲۰۱۶ را به دست آورد و فروش بسیار خوبی هم در سینماهای آلمان و فرانسه داشت نمونه‌ای از این فیلم‌هاست.

در سال جاری اما رایزنی‌ها بین برگزارکنندگان برلیناله و ارشاد اسلامی ظاهراً مؤثر افتاد. فیلمی سینمای ایران را نمایندگی کرد که برای تحریف قتل‌های زنجیره‌ای به سود نظام مقدس ساخته شده است.

مانی حقیقی در انتخابات ریاست جمهوری تصویری را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد که برای درک فیلم تازه او در برلیناله مفید است: عکس انگشت رأی آقای کارگردان روی برگه‌ای که نام‌های مختاری، پوینده و فروهرها روی آن نوشته شده بود. فرج سرکوهی در آن زمان نوشته بود «رأی به قاتل به یاد مقتول» و توضیح داده بود:

«اینجا بحث شرکت در انتخابات یا تحریم آن و دلایل هر دو گرایش مطرح نیست. اینجا وقاحت به فرازی می‌رسد که آقای کارگردان به قاتلان پوینده و مختاری و فروهرها رأی می‌دهد اما قصد نوشیدن خون کشته‌شدگان را هم دارد؛ از آن‌ها طلبکار است که به یاد آن‌ها به قاتل آن‌ها رأی داده است.»

با این‌حال مانی حقیقی از سانسور در سینمای ایران گلایه‌مند است. او در نشست خبری فیلم خوک گفته بود آنچه که مجاز تلقی می‌شود، مثل شرایط آب و هوایی متغیر است و تابعی‌ست از تحولات سیاسی در ایران. حقیقی این ادعا را مطرح کرد که فیلم او جایگاه «شهید» در فرهنگ ایرانی را به چالش می‌کشد.

ابراهیم داروغه‌زاده، رئیس سازمان سینمایی ایران در انتقاد از لیلا حاتمی به همین جایگاه شهید تکیه داده است:

«کاش یک‌بار هم فیلسازهای ما به خبرنگارهای آلمانی می‌گفتند نظرتان راجع به دولت آلمان و صدام و بمب‌های شیمیایی و حلبچه و سردشت و ...چیه؟»

عده‌ای از عدم‌تسلط لیلا حاتمی به زبان انگلیسی انتقاد کرده‌اند و عده‌ای هم او را با ابراهیم حاتمی‌کیا مقایسه کرده‌اند که بالاخره موفق شد سیمرغ جشنواره فیلم فجر را به خانه ببرد و با صدای بلند اعلام کرد که افتخار می‌کند فیلمساز وابسته [به سپاه پاسداران] است. تصویری از بوسه قاسم سلیمانی بر پیشانی این حاتمی دوم، می‌بایست درخشش لیلا حاتمی را کم‌رنگ کند.

سیمین دانشور هم بی‌نصیب نمانده است. در جریان قتل‌های زنجیره‌ای سفارت آلمان در تهران از گروهی از نویسندگان ایران از جمله هوشنگ گلشیری دعوت کرده بود که درباره مشکلاتشان از جمله سانسور صحبت کنند. سیمین دانشور در پاسخ به دعوت گلشیری گفته بود: من رخت‌چرک‌هایم را در خانه همسایه نمی‌شویم و به این برنامه نمی‌آیم. این گفته سیمین دانشور را هم در شبکه‌های اجتماعی تکثیر کرده‌اند که به لیلا حاتمی گفته باشند: آبروی خانواده را جلوی غریبه‌ها نبر.

پروانه معصومی، بازیگر سینمای ایران در انتقاد از لیلا حاتمی نوشته است:

«مگر درکشورهای دیگر اعتراض را با بوسه جواب می‌دهند؟ خانم حاتمی چرا سعی می‌کنید در هر چیزی دخالت کنید؟ اگر دوست ندارید از ایران بروید.»

پاسخ کاربران ایرانی به سخنان این بازیگر پرسابقه سینمای ایران در سال‌های قبل و بعد از انقلاب صریح و بی‌پرده بود:

«همه شدن علم‌الهدی تو این مملکت ،خب شماها که انقدر خوشتون میاد برین تو یه جزیره یه حکومت تشکیل بدین ما رو به حال خودمون بذارین.»

پیش از این حسن رحیم‌پور ازغدی، یکی از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگ در واکنش به اعتراضات و پیشنهاد برگزاری رفراندم خط کلی را ترسیم کرده بود: اگر خواهان تحول و تغییر نظام در ایران هستید، باید مثل ما کشته بدهید، به زندان بیفتید و هزینه‌اش را پرداخت کنید. گذار مسالمت‌آمیز میسر نیست. اگر  برلیناله برای سینمای ایران و برای مانی حقیقی دستاوردی نداشت، دست‌کم شکاف در یک جامعه در حال زوال و فروپاشی را آشکار کرد.

بیشتر بخوانید: