داستان یک اپلیکیشن موفق: ترنج

چگونه می‌فهمید که در یک رابطه عاطفی ناسالم هستید؟ اگر در چنین رابطه‌ای باشید، چگونه می‌توانید درخواست کمک کنید؟ آیا در رابطه عاطفی خود، با خشونت مواجه شده‌اید؟ برای مقابله با خشونت، کدام راه حقوقی و قانونی را می‌شناسید؟

همه این سوال‌ها ممکن است برای هر زنی که حداقل یکبار در رابطه عاطفی خود با خشونت مواجه شده، پیش آمده باشد.

ابعاد خشونت علیه زنان، چه در خانه و چه خارج از آن، دیگر چیزی نیست که پنهان شود. اوایل آذرماه گذشته پروانه سلحشوری، رئیس فراکسیون زنان مجلس ایران گفت: «متاسفانه در حال حاضر خشونت خانگی علیه زنان در جامعه بیداد می‌کند و کمتر به این موضوع توجه می‌شود.» او تاکید داشت: «در اجتماع، انواع خشونت علیه زنان و در عرصه‌های مختلف مشاهده می‌شود که برخی از آنها را می‌بینیم و به آن توجه هم نمی‌شود و برخی نیز حتی نمی‌توانیم ببینیم که اینها بسیار دردناک‌تر است چون هیچ توجهی به آنها نمی‌شود.» به گفته این نماینده مجلس «در مورد زنان اگر کوچکترین خطا را انجام دهند، برای آنها مشکل‌ساز است و علیه آنها خشونت‌هایی به وجود می‌آید اما اگر مردی بزرگترین خطا را داشته باشد، هیچ نوع خشونتی بر آنها وارد نمی‌شود؛ این خود یک نوع خشونت برای نیمی از جامعه است.»

ایده‌ای برای یک اپلیکیشن

برای مقابله با خشونت علیه زنان، اولین قدم آن است که زنان در این‌باره آگاه شوند و بدانند که در برابر چنین شرایطی چه باید کرد. اپلیکیشن ترنج، که یکی از دستاوردهای برنامه ایران‌کوباتور محسوب می‌شود، با همین هدف طراحی شده است. ترنج، برای آموزش و حمایت از افرادی طراحی شده که در محیط خانواده و یا خارج از آن، با موقعیت‌های خشونت‌بار روبه‌رو می‌شوند.

شادی شریفی، که در ایران وکیل دادگستری بوده و مسئولیت محتوای اپلیکیشن ترنج را بر عهده دارد، درباره تجربه‌هایی که موجب پدید آمدن این ایده شده، می‌نویسد: «اپلیکیشن ترنج برای من انعکاس صدای همه زنانی است که در طول چهار سال وکالت در ایران نگران و پریشان به دفتر کار من می‌آمدند و لرزان و با شک می پرسیدند "حالا چی کار کنم؟!" گاهی شبانه به دفترم می‌آمدند که کسی حین ورود آن‌ها را نبیند و آبروی خانواده‌ه‌ایی حفظ شود که سال‌ها فرهنگ سکوت و خشونت را نسل به نسل به هم منتقل می‌کنند.»

شادی شریفی یادآوری خاطرات موکلینش در ایران که مورد خشونت قرار گرفته بودند را از جمله انگیزه‌های خود در ارائه ایده ترنج عنوان می کند و می‌گوید: «در تمام طول کار روی پروژه ساخت اپلیکیشن ترنج، صدای سمیه تو گوشم بود که بعد از کتک خوردن، دو روز بدون غذا تو طویله خونه روستایی زندانی بود، همون‌ جا بچه‌ش سقط شد و یکی دو هفته نٰذاشته بودن از خونه بیرون بیاد که جای کتک‌ها بره و حالا توی راهروهای دادگاه دنبال راه اثباتش به قاضی برای طلاق می‌گشت. صدای خانوم معلمی که با بیست سال سابقه کار، از زور خجالت نمی‌تونست فحشایی که می‌خورد رو به زبون بیاره و سر آخر می‌گفت شاید بهتر باشه یه فرصت دیگه بهش بدم... ایده ترنج بی‌شک انعکاس همه اون صداها بود و روزی که ساخته شد حسم شبیه مادری بود که وقتی حکم حضانت دختر بچه‌ش رو براش می‌خوندم، برق اشکی توی چشم‌هاش بود که خالص‌ترین حس شادی رو می‌شد به واضحی در اون دید.»

برنامه ایران‌کوباتور یکی از طرح‌های سازمان اتحاد برای ایران بود. این سازمان نهادی مستقل و غیر انتفاعی است که برای بهبود وضعیت آزادی‌های مدنی در ایران تاسیس شده و تلاش برای ارتقای وضعیت حقوق بشر، تقویت جامعه مدنی، و نیز افزایش مشارکت شهروندان از طریق فناوری بخشی از اهداف این سازمان است. در همین مسیر، سازمان اتحاد برای ایران، برنامه ایران کوباتور را با  هدف طراحی و ساخت اپلیکیشن‌های اندرویدی در جهت بهبود وضعیت اجتماعی در ایران راه‌اندازی کرد. در این سال‌ها،  با وجود آنکه میلیون‌ها نفر در ایران از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند اما تعداد اپلیکیشن‌های اجتماعی یا مدنی در ایران بسیار کم بوده است. برنامه ایران‌کوباتور با هدف پر کردن این خلاء، طراحان اپلیکیشن را به فعالین اجتماعی وصل می‌کرد تا مجموعه‌ای از اپلیکیشن‌های طراحی شده برای افزایش کنش‌گری اجتماعی و بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران به وجود آید.

ترنج یکی از اپلیکیشن‌هایی است که با حمایت ایران‌کوباتور و توسط سازمان غیرانتفاعی پیشتازان اینترنت آزاد (NetFreedom Pioneers) تهیه شده است. این اپلیکیشن علاوه بر راهنمایی حقوقی، و ارائه اطلاعات مفید در قسمت «بیشتر بدانیم»، بخشی هم با عنوان «رابطه سنج» دارد که تست روانشناسی معتبری در رابطه با شریک زندگی است و نیز لیستی از مراکز مشاوره رایگان در آن آمده است. و بالاخره امکان دیگری در ترنج تعبیه شده که به کاربر آن اجازه تماس اضطراری، در مواجهه با خشونت‌های احتمالی را می‌دهد. ترنج با توجه به ابعاد گسترده خشونت علیه زنان در ایران، امیدوار است که حداقل با گوشه‌ای از این بحران مواجه شود.

بحران خشونت علیه زنان

متاسفانه خشونت علیه زنان در ایران بسیار گسترده است و نهادهای حکومتی دراینباره اقدامی جدی نکرده‌اند. اواخر دوره ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی، پژوهشی گسترده توسط دفتر امور اجتماعی وزارت کشور و مرکز مشارکت امور زنان رياست جمهوری انجام شد که گفته می‌شود محصول نهایی آن در ۳۲ جلد آماده انتشار شده بود، اما بعدها اشرف بروجردی از مجریان این طرح فاش کرد که «این پژوهش در سال ۱۳۸۵ در دولت احمدی نژاد و زمان حضور زهره طبیب‌زاده نوری در مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و نماینده کنونی مجلس، به خمیر تبدیل شده است.» آمارهای این طرح ملی نشان می‌داد که ۶۶ درصد زنان ايرانی، از اول زندگی مشترکشان تاکنون، حداقل يک بار مورد خشونت قرا گرفته‌اند.

البته گزارشی کوتاه از نتایج این پژوهش گسترده در آبان ماه سال ۱۳۸۴ منتشر شد که بخشی از واقعیت‌های جامعه ایران در اوایل دهه هشتاد را نمایان می‌کند. به نوشته خانم ژیلا بنی‌یعقوب که گزارشی از این طرح ارائه کرده بود،‌ «پژوهشگران اين طرح ملی برای اندازه‌گيری شاخص کلی خشونت خانگی عليه زنان در ايران از ۴۵ مقياس يا به قول خودشان «گويه» استفاده کرده‌اند که تعدادی از آنها عبارتند از: به کاربردن کلمات رکيک، بهانه‌گيری‌های پی در پی، داد وفرياد و بد اخلاقی، ايجاد فشارهای روحی با رفتار تحکم آميز، تهديد به کشتن، محروم کردن از غذا، کتک‌ کاری، مجبور کردن به کارهای خلاف عرف و شرع و قانون، جلوگيری از استقلال مالی و مجبور کردن به ديدن عکس و فيلم‌های خلاف اخلاق عمومی يا اجبار به روابط زناشويی ناخواسته.» و مساله نگران‌کننده آن است که «بر اساس يافته‌های اين پژوهش ملی، در مجموع تمامی افرد مورد مطالعه در سطح ملی به طور متوسط ۷/۴ مورد از گونه‌های متفاوت (۴۵ مورد) خشونت خانگی را تجربه کرده‌اند.»

به بیان دیگر تمامی کسانی که در این پژوهش مشارکت کرده بودند، حداقل تعدادی از انواع خشونت‌های مورد مطالعه را تجربه کرده بودند.  به این ترتیب می‌توان تصور کرد که ابعاد خشونت علیه زنان بسیار گسترده‌تر از آن چیزی است که معمولا تصور می‌شود.

گامی برای کمک به زنان

با چنین نگرانی‌هایی، ایده تولید نرم افزاری که بتواند حداقل آگاهی‌ها در این زمینه را در اختیار زنان ایران قرار دهد، مورد استقبال سازمان اتحاد برای ایران قرار گرفت. «ترنج» در واقع قدمی اولیه و شاید موثر برای کمک به زنانی است که در معرض خشونت قرار می‌گیرند.

این نرم‌افزار از جمله اولین اپلیکیشن‌هایی بود که در برنامه ایران‌کوباتور تهیه شد. ترنج فعلا به صورت اندرویدی تولید شده و در گوشی‌هایی که از سیستم عامل اندروید استفاده می‌کنند قابل نصب است.

سایت رسمی ترنج در معرفی اولیه این نرم افزار نوشته است: «اپلیکیشن اندروید ترنج، برای آموزش و حمایت از افرادی طراحی شده که ممکن‌ است در محیط خانواده و خارج از آن با موقعیت‌های خشونت‌بار روبه‌رو باشند. این اپلیکیشن از راه‌های مختلف مانند تماس اضطراری، راهنمای حقوقی، بیشتر بدانیم، رابطه سنج و معرفی مراکز مشاوره رایگان به کاربران کمک می‌کند تا در مواجهه با خشونت از حمایت لازم برخوردار باشند.»

«ترنج» که از فروردین ماه سال ۱۳۹۶ در اختیار کاربران قرار گرفت، تاکنون بیش از ۵۰ هزار بار دانلود شده و یکی از نرم‌افزارهای موفق فارسی در زمینه آموزش حقوق زنان محسوب می‌شود. شادی شریفی، مسئول پروژه «ترنج» طی گفت‌وگویی تاکید کرد: «هدف اصلی اپلیکیشن ترنج در واقع بهبود وضعیت زنان، کمک به ایجاد شرایط برابر در جهت احقاق حقوقشان در زمینه‌های مختلف و در نتیجه افزایش کنشگری اجتماعی زنان در جامعه‌ست.» او اضافه کرد: «این اپلیکیشن طوری طراحی شده که همه با در هر سنی و با هر سطح سوادی بتوانند به راحتی از آن استفاده کنند، خصوصا افرادی که در آستانه ازدواج هستند و نیاز به آگاهی‌های پیشگیرانه دارند یا متاهل هستند و نیاز به آگاهی در زمینه بازشناسی موقعیت خشونت خانگی و یا اقدامات عملی در این زمینه دارند.»

ترنج به جز بخشی که شامل آموزش حقوقی زنان می‌شود، بخشی هم دارد که قرار است در شرایط اضطراری به کمک آنان بیاید. خانم شریفی در این باره می‌گوید: «این اپلیکیشن به این صورت کار می‌کند که کاربران می‌توانند در هنگام رویارویی با موقعیت‌های خشونت‌بار مانند بیم درگیری با همسر به علت اختلافات خانوادگی، رد شدن از کوچه و خیابان ناامن، آشنایی با شخص جدیدی که مطمئن نیستید محل قرار ملاقات محیط امنی برای آنها باشد و خیلی از موقعیت های مشابه، با فرستادن پیامک فوری  ترنج به دوستان مورد اعتمادشان، که یک سری پیام‌های از قبل نوشته شده مانند (خودت رو برسون، به من زنگ بزن و…) است  و آدرس محل جغرافیایی را هم همزمان  ارسال می‌کند، از دوست، خواهر یا هرشخص مورد اعتماد دیگری کمک بگیرند و یا با تماس با شماره‌های اضطراری مثل ۱۱۰ و ۱۱۵ از طریق ترنج در کوتاه‌ترین زمان ممکن درخواست کمک کنند.»

به جز آن، ترنج بخش‌هایی برای آموزش حقوقی یا سنجش روانشناسی رابطه با شریک زندگی هم دارد که می‌تواند مورد استفاده کاربران قرار گیرد. شادی شریفی درباره زمینه فکری این طرح می‌گوید: «قبل از این پروژه سابقه وکالت در ایران در پرونده‌های خانوادگی زیادی را داشتم و در واقع ایده ساخت ترنج هم به دلیل رویارویی روزمره با این مشکلات در دوران وکالتم و  آرزوی کمک‌رسانی جامع‌تر در این راستا بود.  ساخت اپلیکیشن ترنج  حاصل حدودا یک سال کار مداوم تیمی بود و در حال حاضر تیم همچنان در راستای ارتقای بخش‌های مختلف در پروژه "ترنج۲" در حال فعالیت است.»

او همچنین درباره ادامه کار بر روی این اپلیکیشن خبر داد: «ما در حال ارتقای بخش‌های مختلف این اپلیکیشن جهت کمک‌رسانی هرچه بیشتر و برآورده کردن نیازهای کاربران هستیم و پروژه ترنج۲ در راستای بهبود این اپلیکیشن با جدیت گام برخواهد داشت. بخش‌های مختلف اپلیکیشن مانند بخش خدمات رایگان روانشناسی و حقوقی، بخش بیشتر بدانیم که شامل مطالب آموزشی و پیشگیرانه است ارتقا می‌یابد و همچنین در این مرحله به متخصصین و فعالین حقوق زنان هرچه بیشتر از نظر محتوایی با ما همکاری خواهند کرد.»

ترنج در رسانه‌ها

اپلیکیشن ترنج از همان زمان انتشار در رسانه‌های داخل و خارج ایران مورد توجه قرار گرفت. سایت خبرآنلاین در گزارشی با عنوان «چاره‌ای برای زنان اگر مورد ضرب و شتم شوهر قرار گرفتند»، نوشته بود: «کاربرانی که از پس هزینه‌های سنگین مشاوره حقوقی و روانشناسی برنمی‌آیند ولی به آن نیاز دارند، می‌توانند از طریق بخش مراکز مشاوره رایگان ترنج از لیست وبسایت‌هایی که مشاوره حقوقی و روانشناسی رایگان ارائه می‌دهند استفاده کنند.»

سایت عرصه‌سوم نیز طی گزارشی از این نرم‌افزار نوشته بود: «با هدف دور زدن محدودیت‌های موجود و برای اطلاع رسانی و آگاه‌سازی جامعه از آسیب‌های این حوزه و دادن ابزارهایی برای مقابله با آن، گروهی از فعالان حقوقی و حوزه زنان و  کارشناسان، در آستانه سال ۱۳۹۶ از اپلیکیشن ترنج رونمایی کردند.»

همچنین سایت ایران‌وایر نیز در گزارشی با عنوان «اپلیکیشن های فارسی درباره سلامت جنسی و خشونت خانگی» نوشت: «ترنج حاصل تلاش گروهی از کارشناسان و فعالان اجتماعی و حقوق زنان است. کنش‌گران برابری جنسیتی و حقوق زنان امیدوارند با استفاده از تکنولوژی بتوانند به کمک زنان آسیب‌دیده یا زنان و مردان در معرض آسیب بروند تا با کمک جامعه مدنی، از بار تبعیض و خشونتی که بر دوش زنان قرار دارد، بکاهند.»

سایت زومیت نیز ترنج را برنامه‌ای با اطلاعات حقوقی ضروری برای بانوان درباره خشونت، مهریه و موارد دیگر معرفی کرده و نوشت: «ترنج می‌تواند یک کمک‌یار برای بانوانی باشد که به هر شکل، مورد خشونت قرار می‌گیرند. خشونت‌های خانگی، مزاحمت‌های خیابانی یا حتی آزارهای احتمالی در محل کار همگی از مواردی هستند که متاسفانه بانوان اطلاعات زیادی درباره‌ی آن ندارند.»

* این مطلب با همکاری سازمان «اتحاد برای ایران» تهیه شده است.

در همین زمینه:

ویدیوهای آموزشی امن گذر را از اینـجـا ببینید.

برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر، اینـجا و همینطور اینـجا را کلیک کنید.