کشمکش بر سر اجباری شدن حجاب: تاریخ مذکر یک پدیده

به دنبال اعتراضات زنان ایرانی به حجاب اجباری حالا بحث میان مردان سیاست و وابستگان آنها درباره حجاب بالا گرفته و هر روز واکنشی از سوی مراجع تقلید و چهره‌های سیاسی درباره این موضوع منتشر می‌شود. مقامات انتظامی و قضایی از سویی وعده برخورد می‌دهند و  از سوی دیگر روایت‌های تازه‌ای درباره روند اجباری شدن حجاب در سال‌های نخستین پس از انقلاب اسلامی مطرح می‌شود.

در تازه‌ترین واکنش‌ها، علیرضا بهشتی فرزند محمد حسین بهشتی، نخستین رییس دیوان عالی کشور، در مصاحبه‌ای گفته که پدرش قطعاً با حجاب اجباری سازگاری نداشته و در دوران مسئولیت در دادگستری نیز چنین کاری نکرده است. علیرضا بهشتی گفته که در دادگستری تا آخرین روزهای حضور پدرش، زنانی بدون حجاب با او کار می‌کردند و مردانی با کراوات یا مُد غربی در کنار او مشغول به کار بودند.

علیرضا بهشتی در بخش دیگری از این مصاحبه گفته:

«در این زمینه چه برای برداشتن حجاب باشد و چه برای گذاشتن آن، اجبار جواب نمی‌دهد. با طبع انسان سازگار نیست و پیامبر هم این کار را نکرد. البته فرهنگ‌سازی، روشنگری و تبلیغ برای حجاب خوب است. شهید بهشتی بارها در جاهای مختلف می‌گوید که من از خانم‌ها می‌خواهم که حجاب خود را آن طور که شأنشان حفظ شود رعایت کنند. بعد می‌گویند من حجاب را صرفاً به چادر محدود نمی‌کنم و همین روسری و مانتو هم حجاب است. اما این را نفی کردیم و مانتو را حجاب کامل ندانستیم. هنوز ما در امامزاده‌ها افراد را مجبور می‌کنیم چادر سر کنند وگرنه راه نمی‌دهند. چرا باید این رفتار باشد؟»

فرزند موسس حزب جمهوری اسلامی گفته فکر می‌کند طرح حجاب اجباری از ابتدا اشتباه و اشتباهی بود که همه در رودربایستی با آن قرار گرفتند و هیچکس روی آن را نداشت که بگوید این کار اشتباه است:

«فکر کردیم که اگر بگوییم این کار اشتباه است، اصل دین به باد خواهد رفت. ایمان باید در قلب انسان خانه بگیرد وگرنه اگر قرار باشد به ظاهر خود را نشان دهد، همین خواهد شد که امروز شاهدش هستیم. ما نباید انتظار داشته باشیم کسی که حجاب را قبول ندارد، منافقانه رفتار کند و به خاطر ما حجاب را به اجبار استفاده کند.»

او پیشنهاد داده که طی یک فرایند عقلانی و تدوین‌شده، اعلام شود حجاب اجباری نیست اما زنان ملزم به رعایت برخی «کدهای اخلاقی» باشند.

این مدرس فلسفه با اشاره به زمان انقلاب اسلامی در ایران گفته که آن زمان خیلی‌ها خودشان محجبه شدند هرچند در آن زمان قدرت و عزمی برای اجبار کردن حجاب وجود نداشت. او علت این امر را الگو بودن زنان مسلمان خوانده که همه جذب آن می‌شدند اما بعدا با وضع قوانین سخت و بگیر و ببند تلاش شد «الگو» اصلاح شود.

علیرضا بهشتی گفته تجربه تاریخی نشان داده که بعد از رفتن رضا شاه خیلی‌ها دوباره حجاب به‌ سر کردند. چون گزارش های دوران رضاشاه نشان داد که کشف حجاب اجباری موفق نبوده است.

اما همه بازماندگان بنیانگذاران جکومت اسلامی در ایران، چنین تفسیری از اجباری بودن حجاب را باور ندارند. علی مطهری، فرزند مرتضی مطهری، از تئوریسین‌های جمهوری اسلامی در یادداشتی با عنوان «حجاب اختیاری یا برهنگی؟» نوشته بعید است این روسری نیم‌بند که فلسفه پوشش اسلامی را هم تأمین نمی‌کند آنقدر مزاحم باشد که افرادی برای حذف آن حاضر به در خطر قرار دادن خود باشند. او نوشته بعد از حذف روسری نوبت به پوشش‌های دیگر می‌رسد تا به نقطه آخر یعنی خیابان‌های اروپا و آمریکا و شمال تهران در زمان رژیم گذشته برسد، چیزی که به گفته او تحقق آن باعث بیرون رفتن روح فتوت و رشادت و شجاعت و آرمان‌خواهی از وجود جوانان و میانسالان و کهنسالان می‌شود.

علی مطهری در بخش دیگری از یادداشت خود به گفته‌های روحانی دیگری به نام محمد علی ایازی اشاره کرده که با استناد به نقل قولی از محمدرضا حکیمی گفته بود مرتضی مطهری طرفدار حجاب اختیاری بوده است.

مطهری نوشته اینکه طبق نقل محمدرضا حکیمی، در موضوع قانونی شدن پوشش اسلامی در ادارات دولتی در ماه اول پیروزی انقلاب اسلامی، مطهری گفته‌ «طرح مسئله حجاب زود بود» و بعد گفته «من خدمت امام رفتم و گفتم الان وقت این نبود که شما این مسئله را مطرح کنید» به معنای مخالفت او با حجاب اجباری نیست. چون در یادداشتی که در جیب لباس او درباره مطالبی که بنا بوده با روح الله خمینی مطرح کند پیدا شده، از جمله آمده بود: «پیشنهاد آقای تهرانی (سید محمد حسین حسینی تهرانی) و حجاب استاندارد شده» و «توقیف اجرای حدود اسلامی به برقرار شدن نظامات اسلامی». علی مطهری می‌گوید نظر پدرش این بوده که مطرح شدن الزام حجاب در اسفند ۱۳۵۷ زودهنگام بوده و می‌بایست بعد از استقرار نسبی نظامات اسلامی در کشور مطرح شود.

علی مطهری که از مدافعان سفت و سخت حجاب است، تیر ۱۳۹۳ در جریان سئوال از وزیر وقت کشور درباره وضعیت پوشش، از اتاق فرمان مجلس خواسته بود عکس‌هایی از زنان ساپورت‌پوش از مانیتورها پخش شود: اعتراض مطهری به ساپورتی که «حجم بدن» را نشان می‌دهد

او در یادداشت خود تاکید کرده که هر نظام سیاسی که می‌خواهد مردمش او را راحت بگذارند، به اشاعه بی‌بند و باری می‌پردازد تا مردم مشغول باشند و او به کارش بپردازد و اگر جمهوری اسلامی بر پوشش اسلامی تأکید دارد گذشته از این که دستور اسلام است، بدین علت است که خیر دنیا و آخرت مردم خود را می‌خواهد و نسبت به سعادت اخلاقی و روحی مردم خود نیز احساس مسئولیت می‌کند و مانند یک حکومت سکولار نسبت به اخلاق و عقاید مردم بی‌تفاوت نیست و خود را تنها متعهد به تأمین معاش مردم نمی‌داند.

این نماینده مجلس ایران نوشته:

«در حوزه اجتماع، مسئله حجاب و پوشش قابل قیاس با نماز و روزه نیست و کسی نمی‌تواند بگوید نوع پوشش من فقط به خودم مربوط است.»

او کسانی را که دنبال حجاب اختیاری هستند دو دسته‌ دانسته: یکی گروهی که هدف سیاسی دارند و رسانه‌های خارجی پیگیر کار آنها هستند، گروه دوم کسانی که هدف سیاسی ندارند. به گفته مطهری گروه دوم شامل افرادی سهل‌انگار و بی‌قیدی است که در میان آنها به تعبیر مرتضی مطهری مردان شکارچی نیز حضور دارند که با شعار آزادی زن، دنبال شکارهای خود هستند. و دسته دیگر کسانی که از روی حسن نیت و اعتقاد، فکر می‌کنند حجاب اختیاری به نفع جامعه است.

او خطاب به طرفداران حجاب اختیاری گفته زنان با آنها همراهی نخواهند کرد زیرا آنها پوشش اسلامی را انتخاب و اختیار کرده‌اند.

این گفته‌ها در حالی مطرح شده که رئیس کل دادگستری استان تهران، سه‌شنبه ۱۵ اسفند، اعتراضات به حجاب اجباری را «حرکات مذبوحانه‌ای» خوانده که «با حمایت دشمنان اسلام در قالب کشف حجاب» در جامعه شکل گرفته است. او گفته این اعتراضات هنجارشکنی است و باید با آن قاطعانه برخورد شود.

غلامحسین اسماعیلی گفته برخی از افراد مرتکب بزهی می‌شوند که با توجه به شخصیت متهم و سایر شرایط مندرج در قانون می‌شود در حق او ارفاق کرد و در مجازات تخفیف قائل شد، اما اگر فردی جرمی مرتکب شود که موجبات جری شدن دیگران و زمینه گسترش و شیوع بزه در جامعه را فراهم کند باید با این شخص در چارچوب مقررات و با قاطعیت تمام برخورد شود.

اسماعیلی جرم دسته دوم را یک چالش بزرگ اجتماعی خوانده و اعتراض به حجاب اجباری را نمونه‌ای از آن دانسته است. پیش از او، مقامات انتظامی و پلیس هم بر برخورد با کشف حجاب زنان در قالب حرکتی که دختران خیابان انقلاب شروع کرده بودند، تاکید کرده بودند.

یک جبهه دیگر مخالفان حجاب اختیاری را مراجع تقلید و روحانیون تشکیل می‌دهند، علاوه بر مکارم شیرازی، احمد خاتمی و نوری همدانی، محمد تقی مصباح‌یزدی، استاد حوزه علمیه قم و رهبر فکری جبهه پایداری هم به اعتراض زنان به حجاب اجباری واکنش نشان داده. او گفته مسئولان جمهوری اسلامی در زمینه‌های فرهنگی کوتاهی کرده‌اند، در غیر این‌صورت بحث آزادی‌های فردی در جامعه درنمی‌گرفت و زنان خواهان رهایی از حجاب تحمیلی نمی‌شدند. او اعتقاد دارد که آزادی در مفهوم غربی آن با کنار رفتن روسری‌ها آغاز می‌شود و آنگاه به تدریج دیگر جایی برای شارحان احکام اسلام باقی نمی‌ماند.