داستان یک اپلیکیشن موفق: همدم

سخن گفتن، تحقیق، آموزش و آگاهی بخشی در مورد بسیاری از مسایل مربوط به زنان در جامعه ایرانی تبدیل به مساله‌ای ممنوعه شده است. این ممنوعیت هم در زمینه حق و حقوق زنان و هم حتی در رابطه با سلامت و بهداشت آنان وجود دارد. داستان اپلیکیشن همدم، یکی از داستان‌های همکاری فعالین زن و متخصصین فن‌آوری برای شکستن این ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها است.

همدم شاید بیش از هر اپلیکیشن فارسی دیگری در حوزه سلامت و حقوق زنان مورد استفاده قرار گرفته شده باشد. از زمان معرفی، این اپ توسط حدود ۲۰۰ هزار نفر دانلود شده و صفحات و بخش‌های مختلف آن ۴.۴ میلیون بار دیده شده‌اند. ۶۷۵ نفر از کاربران در بازار گوگل درباره همدم نظر داده‌اند و میانگین نمره آن‌ها به همدم ۴.۴ از ۵ بوده است.

گفت‌وگو درباره بهداشت زنان تابو شده است

اواخر آذرماه گذشته خبرگزاری برنا، وابسته به وزارت ورزش و جوانان، طی گزارشی از «وضعیت نامطلوب بهداشت دختران در مدارس» خبر داد و نوشت: «مربیان بهداشت هر از چندگاهی تنها بهداشت دهان، مو و ... دانش آموزان را بررسی می‌کنند و آموزش‌های سطحی را به آنها ارائه می‌دهند اما راجع به بهداشت جنسی و بهداشت دوران قاعدگی صحبت زیادی به میان نمی‌آورند.» در این گزارش آمده بود: «یکی از علل اصلی افزایش عفونت‌های قارچی در میان دانش‌آموزان دختر، بی‌توجهی به مسائل بهداشت جنسی است. اماکن غیر بهداشتی که در مدارس وجود دارند می توانند یکی از عوامل شیوع بیماری های عفونی و واگیردار در دانش آموزان باشند.» نویسنده گزارش اضافه کرده بود: «حالا به این فکر کنید که مدارس هم به آموزش بهداشت جنسی بی توجهی کنند و همچنان صحبت در مورد مسائل جنسی و بهداشت جنسی تابو قلمداد شود. با وجود این شرایط  چه زمانی دختران باید آموزش های صحیح بهداشتی ببینند؟ آیا وقتی کار از کار می‌گذرد و فرد به بیماری‌های مختلف  مبتلا می‌شود زمان مناسبی برای آموزش است؟»

البته موانعی که در برابر آموزش و پیگیری سلامت و بهداشت  دختران و زنان در ایران وجود دارد، ابعادی گسترده‌تر دارد. بر اساس یافته‌های مطالعه‌ای که با عنوان «چالش‌های پیش روی دختران نوجوان ایرانی در دسترسی به اطلاعات و خدمات بهداشت باروری و جنسی» انجام شده و در آخرین شماره از مجله «سلامت و بهداشت» منتشر گردید، «چالش‌های سیاسی مانند عدم اتخاذ استراتژی مشخص از طرف دولت»،‌ «چالش‌های فرهنگی و اجتماعی مانند تابوها» و همچنین «سـاختار نامناسب نظام سلامت» از جمله موانعی هستند که از دسترسی دختران به اطلاعات و خدمات مورد نیاز جلوگیری می‌کنند.

در گزارشی که از این تحقیق منتشر شده، آمده است: «در اظهارات تمامی مشارکت‌کنندگان در پـژوهش، رگه‌هایی از وجود تابوهای فرهنگی بـه عنـوان یکـی از اساسی‌ترین موانع موجود بـرای دسـت‌یابی دختران نوجوان ایرانی به خدمات بهداشت باروری و جنسـی دیده می‌شود؛ این تابوها به صورت برداشت نادرست از دین، ترس از ریختن حیای دختـر، ترس از انگ خـوردن در جامعـه در صـورت مراجعه بــه مرکز بهداشت، مخفی‌کردن مشــکل توســط نوجوانان، خودسانسوری بزرگسالان، محـدودیت چـاپ مطالـب آموزشی جنسی، عدم توجه خانواده‌ها و جامعه به نیاز جنسی نوجوانان، وجود شرم و حیا بین مادر و دختـر، ترس از آثار مخرب افزایش آگاهی جنسـی و عدم اعتماد به مراکز ارائه کننده خدمت، خـود را نشـان می‌دهند.»

به این ترتیب هم ساختار سیاسی حاکم و هم ساختار فرهنگی موجود و هم حتی ساختار نظام بهداشتی کشور، دست به دست هم داده‌اند تا وضعیت سلامت زنان را به بحرانی جدی تبدیل کنند. چند سال پیش یکی از متخصصان سلامت زنان در جلسه سلامت بانوان و بیماری‌های خاص استان گلستان هشدار داده بود: «در حال حاضر وضعیت بحران سلامت بانوان کمتر از بحران سیل و زلزله نیست که باید مسئولان استانی نسبت به آن توجهات لازم داشته باشند.»

«همدم» برای کمک به زنان

در چنین وضعیتی، ایجاد شرایطی که دسترسی زنان و دختران به اطلاعات اولیه برای بهداشت و سلامت جنسی‌شان آسان‌تر شود، می‌توانست اولین قدم برای مواجهه با بحرانی بزرگ باشد. تولید اپلیکیشن «همدم»، با چنین نگرشی اهمیت می‌یابد. همدم اولین اپلیکیشن فارسی‌زبان با تقویم خورشیدی است که زنان را در چرخه قاعدگی و سلامت جنسی و باروری همراهی می‌کند و اطلاعاتی نیز در زمینه حقوق ازدواج و خشونت خانگی در اختیار کاربران قرار می‌دهد. همدم کاربران زن را قادر می‌سازد که چرخه قاعدگی خود را پیگیری کرده و با اطلاعات پایه‌ای در مورد بیماری‌های آمیزشی، سرطان پستان و روش‌های پیشگیری از بارداری آشنا شوند. سازمان اتحاد برای ایران در سال ۲۰۱۶ پروژه ایران‌کوباتور را برای تولید اپلکیشن‌‌های اجتماعی برای شهروندان ایران و با هدف گسترش آزادی‌های مدنی و افزایش توانمندی‌های اجتماعی آغاز کرد و همدم یکی از تولیدات این برنامه بود که  تحت نظارت محتوایی سوده راد، ساخته شد.

سوده راد که مسئولیت تولید اپلیکیشن همدم را بر عهده داشت، می‌گوید: «همدم برای همه ایرانی‌ها و حتی فارسی‌زبان‌ها ساخته شده، اما مهمترین مصرف‌کننده‌های این اپ، افرادی هستند که جنسیت خود را زن می‌دانند، اگر بخواهیم ساده‌تر بگوییم یعنی همه افرادی که با جنس منتسب به زنانه به دنیا آمده‌اند و هم زنان ترنس ایرانی و یا فارسی زبان. این اپ با هدف برداشتن گامی برای برطرف کردن یکی از مهمترین نیازهای جامعه ایرانی، یعنی نیاز به آموزش‌های بهداشت، سلامت و حقوق زنان  ساخته شد. همدم اولین و تنها اپلیکیشن فارسی زبان با تقویم ایرانی است که می‌تواند همراه چرخه قاعدگی افراد باشد و اطلاعات سلامتی جنسی را بدون واسطه و از آن مهم‌تر بدون هرگونه پیش‌داوری و سانسور در اختیارشان قرار دهد. علاوه بر این همدم از انگشت‌شمار اپ هایی است که اطلاعات را فقط برای مصرف‌کننده مهیا می‌کند. یعنی به او به چشم یک منبع یا تولید کننده داده نگاه نمی‌کند و اطلاعات شخصی هیچ جا مگر بر گوشی خود فرد ذخیره نمی‌شود.»

سوده راد معتقد است: «همدم تابوها را می‌شکند. در جامعه‌ای که سخن گفتن از سکسوالیته تابو است و حکومت هم آنرا تقویت می‌کند، همدم به مصرف‌کننده دامنه وسیعی از لغات و هم تعاریف درست می‌دهد تا بتواند اطلاعات خود را افزایش دهد، بدن خود را بهتر بشناسد و درگیر استاندارهای القا شده و اطلاعات اشتباه درباره بدن و کارکرد بدنش نشود. بتواند درباره راه‌های پیشگیری از بارداری و انتقال بیماری‌های آمیزشی بداند، اهمیت پیشگیری از سرطان پستان را بداند و خودآزمایی را انجام دهد، انواع خشونت‌های خانگی را بشناسد و بداند در صورت تجاوز یا خشونت خانگی چه کند، بداند قوانینی که او را در ازدواج ایرانی تحت تاثیر قرار می‌دهد کدامند و چطور می‌تواند شروط ضمن عقد را در قرارداد ازدواج منظور کند تا کمتر قربانی تبعیض شود. این‌ها همه همدم را همدم سلامت و حقوق زنان و هم منبعی برای آموزش و اطلاعات هر کسی با هر جنس و جنسیتی در ایران می‌کند.»

او همچنین درباره واکنش مخاطبان به این نرم‌افزار می‌گوید: «واکنش‌ها همه مثبت بودند و تابحال ایرادهای بنیادین به این اپ گرفته نشده. آمار هم نشان می‌دهد که در طول یک سال نزدیک به ۱۹۵هزار مصرف‌کننده داخل ایران این اپ را دانلود کرده‌اند و آنرا همدم خود می‌دانند. کانال‌های ارتباطی با همدم در دسترس هستند و هرکسی سوالی در مورد استفاده از اپ داشته باشد، در عرض چند ساعت پاسخ خواهد گرفت.»

همدم در طول یکسال بعد از انتشار، از موفق ترین اپلیکیشن‌های تولید شده در این زمینه محسوب می‌شود.  بر اساس ارزیابی کاربران در سایت گوگل‌پلی این نرم‌افزار چهار و نیم ستاره از پنج ستاره را دریافت کرده است.

یکی از کاربران همدم با اشاره به اینکه این اپلیکیشن را از طریق یک دوست پیدا کرده و بعد هم آن را در «کانال‌های تلگرامی فمینیستی که دنبال می‌کرد» بیشتر شناخته، می‌گوید: «به نظرم در کل یک مجموعه کامل هست که در حد کار راه انداز مخصوصا زمان‌هایی که به نت دسترسی ندارم، کار آدم را راه می‌اندازد. بزرگترین حسنش هم این است که اینترنت نمی‌خواهد و هر زمانی می‌توانم استفاده کنم.»

با توجه به رضایت بسیاری از کاربران، به نظر می‌رسد که گام اولیه برای عمومی کردن اطلاعات در زمینه بهداشت و سلامت جنسی زنان برداشته شده باشد. تولید «همدم» تلاشی بود تا هم زمینه دسترسی کم‌هزینه و آسان به اطلاعات مورد نیاز در زمینه سلامت جنسی و بهداشت برای زنان فراهم شود و هم اینکه با تابوهای نادرستی که در این زمینه وجود دارد، مقابله کند. جای خالی چنین نرم‌افزاری چنان پراهمیت بود که در طول یک سال نزدیک به دویست هزار بار دانلود شده است.

همدم در دیگر رسانه‌ها

سوده راد، بنیان‌گذار انجمن «اسپکتروم» در فرانسه، چند روز پس از انتشار این اپلیکیشن،‌ طی گفت‌وگویی با دویچه‌وله تاکید کرد: «اپلیکیشن همدم در کنار سایر تولیدات مجموعه اسپکتروم، تلاش می‌کند بیش از هرچیز تابوی سکسوالیته و بدن زن را بشکند تا افراد اهمیت این حقوق را - در کنار سایر حقوق، مثل حقوق ازدواج و طلاق، برابری جنسیتی در کار و تحصیل، و باقی محورهای تلاش فمینیست‌های ایرانی- به رسمیت بشناسند.» او همچنین در این مصاحبه گفته است: «در جوامعی که امکان اعتراض به سرکوب و نقض حق مالکیت بر بدن وجود دارد، موضوع چرخه قاعدگی، پریود و هر آن‌چه مربوط به سلامت جنسی زنان است، کم‌تر تابو تلقی می‌شود. اما در جامعه ایران، به دلایل فرهنگی و سیاسی، سکسوالیته زنان همچنان یکی از بزرگترین تابوهاست. این تابو با نظامی که آموزش جنسی را ممنوع می‌کند تقویت هم می‌شود و به این ترتیب همه افراد این جامعه، به خصوص زنان تنها از طریق منابع اطلاعاتی غیررسمی و معمولاً پر از پیشداوری و اطلاعات غلط در این زمینه آموزش می‌بینند.»

ایران‌وایر نیز در گزارشی از این اپلیکیشن نوشته بود: «همدم قرار است در نبود آموزش‌های جنسی و فقدان دسترسی آسان زنان به اطلاعات حقوقی و روش‌هایی که می‌توانند از خودشان حمایت کنند و یا بدن‌شان را بشناسند، هم‎دم زنان باشد.» نویسنده این گزارش با اشاره به بخش‌های مختلف نرم افزار همدم اضافه کرده بود: «در عین‌حال، توصیه‌هایی برای افرادی که مورد آزارجنسی یا تجاوز قرار می‌گیرند، وجود دارد. این اطلاعات البته محدود به یک جنسیت یا گرایش جنسی نیستند بلکه برخی از آن ها مثل راهنمایی‌های تجاوز یا اطلاعات بیماری‌های آمیزشی می‌توانند در اختیار همه جنسیت‌ها با هر گرایش جنسی قرار بگیرند؛ به عنوان نمونه، معمولا در مورد آزار جنسی، آسیب‌دیده بلافاصله دوش می‌گیرد تا بدن خود را بشوید اما طبق توصیه‌های این اپلیکیشن، بهتر است آسیب‌دیده با همان وضعیت و بدون گرفتن دوش، خود را به مراجع قضایی برساند تا عامل آزارجنسی یا تجاوز قابل ردیابی باشد. از طرفی، کاربران با داشتن این اپلیکیشن می‌توانند با یک تماس به اورژانس وصل شوند.»

* این مطلب با همکاری سازمان «اتحاد برای ایران» تهیه شده است.

در همین زمینه:

ویدیوهای آموزشی امن گذر را از اینـجـا ببینید.

برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر، اینـجا و همینطور اینـجا را کلیک کنید.