کَویر-فَن / Desertec: کویر، منبع انرژی پاک

مقدمه: سهم انرژی‌های نو و پاک در سبد مصرف انرژی ایران کمتر از رقم ناچیز یک صدم درصد است. این در حالی است که میانگین مصرف این نوع انرژی در جهان به بیش از ١٠ درصد رسیده است. بنابر اعلام وزارت نیرو تعداد نیروگاه‌های برقی ایران که از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید و باد استفاده می‌کنند کمتر از دو درصد است؛ رقمی به اندازه فقیرترین و بی‌بضاعت‌ترین کشورهای جهان. مقصود از انرژی‌های نو(پاک) و تجدید‌پذیر به طور عمومی آن بخش از انرژی‌هایی است که از منابع طبیعی مانند باد، خورشید، امواج اقیانوس و یا از گرمای درون زمین تأمین می‌شوند و برعکس سوخت‌های فسیلی مانند نفت، گاز یا ذغال سنگ به پایان نمی‌رسند و بنابراین قابلیت بازگشت به طبیعت را دارند. در ایران وجود منابع بزرگ نفت و گاز و ارزان نگه داشتن قیمت انرژی از طریق پرداخت یارانه، سبب شده تا این کشور در مقایسه با کشورهای در حال توسعه و همچنین کشو‌رهای پیشرفته صنعتی از قافله انرژی‌های نو، عقب بماند. این در حالی است که سرعت مناسب باد در بسیاری از نقاط مختلف ایران مانند گیلان، سیستان و بلوچستان و اردبیل می‌تواند دستیابی به انرژی بادی را تسهیل نماید. علاوه بر این، ایران با حدود ٣٠٠ روز آفتابی در سال، در جغرافیای بالقوه سودمند قرار دارد. در حال حاضر، با توجه به پیامدهای منفی سوخت‌های فسیلی از جمله تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای -که به گرمایش زمین انجامیده_ سرمایه‌گذاری بر روی منابع انرژی تجدیدپذیر افزایش یافته است.

بخش محیط زیست «زمانه» در تلاش است تا با نگاهی به تجارب دیگر کشورها و همچنین تکنولوژی‌های پیشرفته به معرفی الگویی‌هایی بپردازد.

در ادامه مطالب زمانه در خصوص تجربه تازه دیگر کشورها در زمینه محیط زیست و تکنولوژی‌های نوین، اینبار به یکی از پروژه‌ تأمین انرژی که قرار است در مقیاس بزرگی در قلب صحراهای آفریقا به اجرا درآید: کَویر-فَن(Desertec). پروژه‌ای که همنام شرکت به اجرا درآورنده آن نیز هست. 

منبع بی‌پایان انرژی خورشیدی

ناحیه‌ای کوچک در بیابان‌های سوزان شمال آفریقا می‌تواند به منبعی بی‌پایان برای تامین انرژی پاک بدل شود. محاسبات صورت گرفته نشان می‌دهند که  ۳۰۰ کیلومتر مربع از این نواحی برای تامین انرژی خورشیدی کل کره زمین کفایت می‌کند. آیا نمی‌توان از این منبع عظیم برای تامین انرژی اروپا بهره گرفت؟

طبق پیش‌بینی‌ها و تحقیقات مرکز هوا و فضای آلمان (DLR) تا سال ۲۰۵۰ نیروگاهای خورشیدی در شمال آفریقا و خاورمیانه می‌توانند نه تنها ۱۷ درصد انرژی الکتریکی مورد نیاز اروپا را تأمین کنند، بلکه همچنین می‌توانند تقاضای مصرف‌کنندگان آفریقایی را برآورده سازند. برای تحقق این هدف تنها سه دهم درصد از مساحت این بیابان‌های سوزان کفایت می‌کند. انرژی الکتریکی تولید شده می‌توانند از طریق خطوط DC بدون هر نوع هدر رفتنی منتقل شود.

بنیاد Desertec و شرکت DII

Desertec نام پروژه‌ای است چند ملیتی از شرکتی به همین نام در آلمان و نیز کنسرسیوم  Dii (شرکت نوآوری‌های صنعتی بیابانی). هدف این پروژه توسعه نیروگاه‌هایی است با انرژی تجدیدپذیر در مکان‌هایی که این نوع انرژی به وفور یافت می‌شود و انتقال آن از طریق شبکه‌های ولتاژ بالا به مصرف‌کنندگان امکان‌پذیر است. شکل‌های مختلفی از انرژی‌های تجدید‌پذیر وجود دارد، ولی در میان آنها انرژی حاصل از نور خورشید در بیابان‌های سرتاسر جهان جایگاه خاصی دارد.  

در اکتبر سال ۲۰۰۹ بنیاد Desertec و گروهی از ۱۲ شرکت اروپایی مثل RWE، زیمنس، دویچه بانک و ABB شرکت نوآوری‌های صنعتی بیابانی (DII) را تأسیس کردند. هدف DII نیز مثل بنیاد Desertec ساخت نیروگاه نیست، بلکه اهداف اصلی آن طرح برنامه‌های بلند مدت در زمینه انرژی‌های نو و بسترسازی برای سرمایه‌گذاری در شبکه‌های انتقال انرژی در شمال آفریقا و خاورمیانه است. تا سال ۲۰۱۴ تعداد سهامداران عمده  Dii به ۲۰ رسید. بحث پیرامون استراتژی و شفاف نبودن دامنه فعالیت‌ها، و پرسش در خصوص اقتصادی بودن طرح شرکت را با چالش مواجه کرد. علاوه بر اینها اعتراضات موسوم به بهار عربی سرمایه‌گذاری در پروژه‌های شمال آفریقا را تا حدی ریسک‌پذیر کرد. بنابراین تا پایان سال ۲۰۱۴ Dii رفته‌رفته کوچک و کوچک‌تر شد. در این زمان بسیاری از سهامداران قراردادهای خود با Dii را پس از اینکه شرکت اهداف اولیه خود را تحقق داده بود تمدید نکردند. تنها RWE  آلمان، شبکه انتقال قدرت چین و ACWA عربستان به عنوان سهامداران اصلی باقی ماندند و ازاین‌رو مأموریت تازه‌ای برای خود تعریف کردند: «توسعه پروژه‌های مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر و استفاده و متصل ساختن آنها به شبکه‌های توزیع سرتاسری».

برنامه‌ریزی و ساخت نیروگاه‌های بزرگ خورشیدی

با این‌همه ایده نیروگاه‌های خورشیدی بیابانی همراه با  کنار کشیدن سهام داران به محاق نرفت. در عوض، در آفریقای جنوبی و خاورمیانه هم‌اکنون نیروگاه‌های متعددی در حال برنامه‌ریزی یا ساخت است. فراتر از اینها، شرکت‌های عربی و چینی به شکل جدی در این پروژ‌ه ها مشارکت می‌کنند.

برای مثال عربستان سعودی قصد دارد که طی ۵ سال آینده نیروگاه‌ها خورشیدی با توان تقریبی ۱۰ گیگاوات اجرا کند. در ابوظبی نیز بزرگترین نیروگاه فتوولتاییک (یکی از روش‌های تولید برق از انرژی خورشیدی که از طریق بکارگیری سلول‌های خورشیدی نیمه‌رسانا تولید مستقیم برق امکان‌پذیر می‌شود.) با ظرفیت ۱،۲ گیگا وات در بهار سال ۲۰۱۹ به بهره‌برداری می‌رسد. ظرفیت این نیروگاه برابر با ظرفیت نیروگاهی است متشکل ازدو واحد نیروگاه ذغال سنگ. در مصر نیز نیروگاهی با ظرفیت ۱،۶ گیگا وات به بهره‌برداری  خواهد رسید. همچنین مراکش در حال ساخت بزرگترین نیروگاه خورشیدی گرمایی جهان با حمایت بنیاد Desertec است.

اول تقاضای محلی و بعد صادرات

هدف این نیروگاه‌ها در وهله نخست تأمین نیازهای محلی در کشورهای مربوطه است، بنابر این بحث صادرات انرژی در اینجا هنوز موضوعیت ندارد. با این‌ همه این وضعیت تغییر خواهد کرد. پل فون زونز مدیر شرکت اینوگی می‌گوید: «با گسترش تولید انرژی‌های تجدید‌ پذیر می‌توانیم در آینده شاهد صادرات این انرژی‌ها به اروپا یا آسیا باشیم.»

پیش‌بینی فون زونز مبتنی بر این واقعیت است که هزینه استفاده از انرژی‌های تجدید در حال حاضر به سرعت در حال کاهش است.  برای مثال بسیاری از نیروگاه‌های فوتوولتاییک می‌توانند یک کیلو وات ساعت جریان الکتریسیته با قیمت تمام شده ۳ سنت تولید کنند.  برای یک نیروگاه در عربستان سعودی هزینه برآورد شده به ۱.۵ سنت کاهش یافته است. جالب توجه آن که نه نیروگاههای ذغالی و نه نیروگاه‌های هسته‌ای هیچ کدام قادر نخواهند بود که با چنین هزینه پایینی الکتریسته تولید کنند.

منبع: اشپیگل

تجربه‌های نوین زیست محیطی