تاریخ‌نگاری نخبه‌گرا؛ رضاشاه قهرمان ملی و سازنده ایران مدرن

نظرها

• سیامک

  ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۷، ۲۱:۵۳

  با سپاس از این مقال روشنگر, خصوصا زاویه و دیدگاه نوینِ غیر-نخبگان, ضد-نخبگان در علم تاریخ نگاری ایرانی. در رابطه با تاریخ آن دوران: انقلاب مشروطیت و شکستش, ظهور و صعود رضا میر پنج,....شاید بد نباشد که به دو مورد توجه مخصوص شود. یکی جنبش بابیه و پیوند آن با انقلاب مشروطیت, و دیگری رابطه ای آدولف رضا خان با سلطهء انگلیس, سید ضیا و امثالهم. که این دو پیوستگی و مقارنت به نوعی کاملا متضاد یکدیگر هستند. اولی بیانگر جنبشی بومی, اصیل (autochthonous ) و مترقی, و دیگری پروژهء استعمار در ایران. اشاره به حمایت روحانیون از سلطنت "پهلوی" نیز واقعیتی است که اکثر اوقات اندک یا هیچ اشاره ای بدان نمی شود. "حمایت روحانیون محافظه‌کار از رضاشاه ...که موقعیت اجتماعی خود و تاثیرگذاری در مناسبات قدرت سیاسی را پس از مشروطه و روی کار آمدن مشروطه‌خواهان متجدد که خواستار به حاشیه رفتن احکام دین و روحانیون بودند در معرض خطر می‌دیدند." ------------------------------------ در ضمن هما ناطق مقالهء جالبی در مورد "خاستگاه روحانیون شیعه در تاریخ معاصر ایران" در نشریهء الفبا داشت.

• دکتر علی کاوانی

  ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۷، ۸:۱۳

  نویسنده محترم در این مقاله تلاش نمود تا تاریخ نویسی نخبه کرا را نفی کند و تاریخ نویسی بر مبنای سیاسی و اجتماعی را توصیه کند ولیکن خود نتوانست دلایل سیاسی اجتماعی رضا شاه را را شرح دهد و به دو جمله بسیار کوتاه بسنده کرد که یکی از انها این بود که انگلستان میخواست یک دولت مرکزی در ایران باشد که بتواند با ان پیمان ببندد که نکته ای کاملا فرعی و بی اهمیت است. مهمترین دلیل بر سر کار امدن رضاشاه انقلاب بلشویکی در روسیه و تصمیم انگلستان برای اصلاحات سیاسی اجتماعی در کشورهای پیرامون اتحاد جماهیر شوروی برای جلوگیری از سرایت این انقلاب به کشورهای دیگر بود و عوامل دیگر همه فرعی بودند. پیچیده سخن گفتن و غامض نمودن یک سخن و تکرار چندین و چند باره ان در یک مقاله و ناتوانی از ارایه تحلیل جایگزین روش مناسبی نیست

• علی کوهی

  ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۷، ۹:۴۷

  شما کی میخواهید بزرگ شده و دست از تکرار دروغهای بریتانیا در مورد رضاشاه بزرگ بردارید . اگر رضا شاه و کلا پهلوی ها نبودند الان در وضعی شبیه افغانستان و سومالی شاید هم بدتر بسر میبردید . و شما که روحانیت سنتی را محکوم میکنید باید بگویم ایکاش اینها محافظه کار باقی مانده بودند و در سیاست دخالت نمی کردند . درود بر پهلوی ها

• جهانگرا

  ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۷، ۱۰:۲۶

  این نگاه نخبه گرا نه فقط در تاریخ نگاری، بلکه در صحنه سیاسی ایران نیز نقشی تعیین کننده دارد. همگی شاهد هستیم که طیفهای گوناگون سیاسی و اینتلیجنسیای برون مرزی چگونه هرچهار سال یکبار همه اختلافات صوری خود را کنار گذاشته و متحدا مردم ایران را برای بدتر نشدن وضعیت، به انتخاب کاندیدای مطلوب پیشوا ترغیب می کنند. در صورت عدم انتخاب کاندیدای مطلوب، اینتلیجنسیای مذهبی تبلیغ می کند اسلام و تشیع عزیز به خطر می افتد. چپها و استالینیتستها تبلیغ میکنند که جبهه امپریالیسم ستیز عزیز تضعیف می شود. ملییون تبلیغ می کنند ایران عزیز تجزیه می شود. ملی مذهبی ها تبلیغ می کنند آمریکا حمله می کند. اصلاح طلبان تبلیغ می کنند ایران عزیز سوریه ایی می شود. اصول گرایان با تبلیغ منفی القا می کنند که ایرانیان عزیز را کهریزکی می کنند. خلاصه برای ارضای اپوزیسیون و اینتلیجنسیای عزیز، ایرانیان باید تا ظهور امام زمان عج اللله تعالی فرجه الشریف ،‌منویات آنان را اجرا کنند‌و این نظام مقدس را تحمل نمایند.

• حسن

  ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۷، ۱۴:۰۴

  تجلیل از شخص سرکوبگر ودیکتاتوری مثل رضا شاه که آدمی بی سواد و نفهم ، معتاد و دایم اخمر مایه تاسف است. اگر تحلیل درستی می خواهی داشته باشی بایداز نظرات افراد با سلیقه های مختلف فکری را در میان بگذاری .

• فرزین

  ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۷، ۱۷:۴۴

  بنظرم اگر مردم شعار رضاشاه روحت شاد سر دادند، این شعار را جوانانی سر دادند که بیشتر متولد دهه شصت هستند و مطالعه‌ای درخصوص زمان رضا شاه ندارند. هدف از این شعار تنها گفتن این واقعیت است که جمهوری ولایت فقیه با ناکارآمدی، فساد، و استبدادش، روی پادشاهی دیکتارتور را سفید کرد. این در فرهنگ مردم ماست که هرزمان فردی بدتر در جایی ظهور و نمود پیدا کرده مردم در اصطلاح عامیانه گفته‌اند "باز خدا پدر او را بیامرزد که حداقل او ....نبود!" اما این سخن دلیل بر درستکاری شخص قبلی نیست! و به حق چنین است، پهلوی دوم گرچه انسانی ایراندوست بود، ولی مطابق با تمام معیارهای جامعه مدنی، ایشان دیکتاتوری مستبد بود، اما ایراندوستی او هرگز اجازه نداد که خیانتهایی که این نظام ولایت فقیه به کشور کرده را انجام دهد (اما درخصوص رفتار با مردم و خیانت به مردم هر دو با درجاتی به مردم ایران خیانت کردند). به شخصه این نگرانی گروهها واحزاب مختلف از روی کار آمدن نظام سلطنتی را بسیار بی‌مورد می‌بینم. حتی اگر قرار باشد آمریکا به ایران حمله کند و نسل سوم پهلوی‌ها را بر ایران حاکم کند باز نظام جدید، لزوماً، نظامی سلطنتی نخواهد بود. ما مردم ایران بدنبال یک حکومت فدرال ـ دمکراسی هستیم و هرگز خواهان یک حکومتی که یک فرد در رأس آن برای هشتاد میلیون تصمیم‌گیری کند نیستیم. و تمام گروهها و جناحها باید این را بدانند که حاکم کردن هر گروه و جناحی (به شکل غیر دمکراتیک) بر مردم ایران رفتن در دور باطل استبداد و خونریزی و خیانت به ایران است. و مردم ایران از این تفکر بیزار و منزجر هستند. پس لطفا این دعوای احمقانه حیدری نعمتی را تمام کنید و "اگر واقعا برای ایران دل می سوزانید" دست در دست دیگر هموطنانتان بگذارید تا کشورمان را از نو بسازیم.

• آذران

  ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۷، ۲۳:۰۹

  مردم کارهای رضاشاه را می بینند و شعار میدهند. تنها شعار هم نیست. این که خود می بینم و می شنوم از او بنیکی یاد میشود و میگویند خدا بیامرزد. جالب است که در باره پسرش اینهمه خوب گفته نمیشود. از بسیاری از کارهای او هم خبر ندارند. زیرا از نوع مادی نیست. برای مثال دانشگاه تنها در و دیوار و ساختمان نیست، سازمان و نیروهای مختلف میخواهد. کارهای فرهنگی و سازمان و تشکیلات و پرورش نیرو و بسیاری کارهای دیگر هم بوده. کشوری که رضاشاه تحویل گرفت را باید با کشوری که تحویل داد مقایسه کرد، با امکانات و پول و فرصت زمانی کمی که داشت، در زمانی که آن همه ناامنی بود، در برابر پول و امکانات و ابزار و فرصتی که بعدها در اختیار حاکمان بود. بی سواد بود، نفهم بود، هرچه بود نتیجه کارش را با آنچه در اختیار داشت با نتیجه کار باسوادها و فهمیده ها و خوبها با همه امکانات و فرصتی که داشتند بسنجیم و داوری کنیم. رضاشاه هم تنها نبود. کسانی همکار او بوده اند. یادشان بخوبی و روحشان شاد. هرجا که مردم قدم میگذارند کارهای اورا که می بینند، بنیادی است و در زندگی مردم اثر مثبت دارد. هنوز کارهای وی چشمگیر است. با اینکه در زمانی که او بر سرکار آمد(آنهم در مدت حدود 16 سالی که ماند) این همه تحصیلکرده و پول نفت نبود، اینهمه ابزار و امکانات آبادانی نبود، این همه نیروی متخصص نبود. البته او خطاهایی هم داشت. در این بحثی نیست. ولی در جمع کارها و اثرهای مثبتش چشمگیر است. او بر سرنوشت این ملت اثرهای مثبت درخشانی گذاشته که همچنان مردم می بینند و از آن بهره مندند. این ربطی به شیوه تاریخ نویسی ندارد.

• Arman

  ۱ خرداد ۱۳۹۷، ۳:۱۲

  مقاله شما به نتایج و عملکرد رضا شاه نگاهی نداشت. همه جای دنیا کارنامه دولت ها را نهایتا به قدرتمندترین فرد نسبت می دهند. اینکه چرا رضا شاه در اذهان مانده به خاطر کارنامه اوست و شما بهتر بود به درستی و نادرستی آنها می پرداختید. اینکه آیا آنچه به او در مورد موفقیتش نسبت می دهند حاصل تصمیمات او بوده است یا خیر و تا چه اندازه؟

• Nima Azadi

  ۱ خرداد ۱۳۹۷، ۵:۴۶

  نویسنده ی عزیز، دو گونه تاریخ نگاری را در برابر هم گذاشته و به مقایسه نشسته است که البته کار ارزنده ایست اما نکته‌ای را که ایشان گذرا مطرح کرده و از آن گذشته ا‌ند همانا تاریخ نگاری رسمی‌ دوران پهلوی است که در پلید نشان دادن هر چه بیشتر دوران پادشاهان قاجار و برجسته سازی دوران پهلوی‌ها حسابی‌ سنگ تمام گذاشته است و در نتیجه موجب شده که حتا اقدامات مثبت دوران قاجاری کاملا نادیده گرفته شود و ذهنیتی به وجود آید که تنها منجی کبیر ایران، رضا شاه است که جامعه ی ایران را از دوران قرون وسطی به دوران مدرن هدایت کرده است. در حالی‌ که به شهادت اسناد تاریخی‌ بیشتر اقدامات نوسازی ایران و یا به بیان دیگر، پروژه ی مدرنیزاسیون تقلیدی کشور، از دوران قاجاریه و بویژه دوره ی‌های ناصر الدین شاه و مظفر الدین شاه آغاز شده که البته رضا شاه به آن‌ها شتاب بیشتری داده و یا به گسترش آن‌ها همت گمارده است. جا دارد که به دوران قاجاریه علیرغم بی‌ کفایتی‌های پادشاهان این سلسله، واقع بینانه نگریسته شود تا ما را هر چه بیشتر از تاریخ نگاری ایدئولوژیک دور کرده و به تاریخ نگاری علمی‌ نزدیک کند.

• سیامک

  ۱ خرداد ۱۳۹۷، ۶:۲۲

  به اسم خود در آوردن ایده ها و پروژه های دیگران یک چیز است, امیر کبیر بودن یک چیز دیگر. البته امیر کبیر هم محدودیات خود را داشت و عاقبتش را هم دید! آدولف رضا خان هنرش همهء کارها را به نام خود تمام کردن بود. اون ارتشی هم که "ساخت" بدون شلیک گلوله ای از هم پاشید. کل سیستم راه آهن نیز ترانزیتی بود که انگلستان در ایران احتیاج داشت و در ۱۳۲۱ از آن استفاده ای بهینه کرد. زنده یاد اسلام کاظمیه در کتاب "قصه های کوچه دلبخواه" از خاطرات کودکی اش ذکر می کند, که پس از خروج "آدولف رضا خان" چگونه مردم در خیابان شعار می دادند که: "شاه دی.. گریخته, ایرانو به روس فروخته"! اینهمه "افتخار" به سازندگی در دوران "پهلوی" اول, در بهترین حالت هیچی نبود جز نوعی سوء-توسعه, شبه-توسعه, همه چیز برای دولت, هیچ برای جامعهء مدنی. از همهء اینها جزییات مهمتر, ربط چنین واقعیت هایی با علم تاریخنگاری و زاویه(های) روایتهای تاریخی ما می باشد. روشی که در این مقال بدان اشاره می شود: یعنی تاریخ با یک روایت ضد-نخبگان, غیر-نخبگان, سنخیتی دارد با سنت و روش "تاریخ های مردمی" که مورخان عظیم و غولی مانند زنده یاد "ادوارد پ. تامسون" از پیشگامان آن می باشند. مقالهء آرواند آبراهامیان در بارهء اقشار مختلف مردمی در انقلاب مشروطیت نمونه ای خوبی از این روش در تاریخنگاری ایرانی است. مورخ و کنشگر کبیر آمریکایی هاوارد زین نیز کتابی در مورد "تاریخ مردمی ایالات متهم آمریکا" نبشته است.

• دکتر علی کاوانی

  ۱ خرداد ۱۳۹۷، ۸:۱۳

  رضا شاه شخص وطن پرست و خدمتگذاری بود ولی به قدرت رسیدن او محصول سیاست انگلستان برای مهار گسترش انقلاب بلشویکی به کشورهای همسایه بود و این مهمترین عامل است و بقیه عوامل همه فرعی هستند. والسلام

• جهانگرا

  ۱ خرداد ۱۳۹۷، ۱۲:۱۵

  تاریخ نگاران نخبه گرا بسیار برنقش دیکتاتوری محمد رضا شاه در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی تاکید می ورزند و توضیح نمیدهند که در آن دوران که تمام کشورهای آفریقایی، جنوب اروپا بغیر از دموکراسی مافیایی ایتالیا، شرق اروپا، کل آسیا بغیر از دموکراسی فامیلی هند و دموکراسی نیم بند ژاپن و همه آمریکای لاتین دیکتاتوری بودند، چرا فقط دیکتاتوری پهلوی دوم منجر به انقلاب شد. ضمنا همین نخبه گرایان، با وقاحت هر چه تمامتر، نقش روشنفکران دینی و غیر دینی، اسلامیستها، جهادیستها، استالینیستها ، مائوسیتها، فاشیستها و ناسیونالیستها را در انقلاب اسلامی نادیده می گیرند.

• احمد

  ۱ خرداد ۱۳۹۷، ۲۲:۱۹

  نویسنده متنی علمی در مورد علم تاریخ نویسی بطور کلی ونوعی تاریخنگاری مرسوم در ایران و سایر کشورهای شرقیارائه کرده است ودر مورد اشخاص هم نه خیر گفته و نه شز.چگونه است که بعضیها فورا شاهرگشان باد میکند برای طرفداری یا برعکس ان. اقایان چنان اظهار عقیده میکنند که گویا همه حق در نزد خودشان است و بس.مقاله نویسنده حاوی مطلب مهمی است ولی به اختصار نوشته شده است.

• سیامک

  ۲ خرداد ۱۳۹۷، ۵:۰۷

  جناب جهانگرا شما کاملا صحیح می فرماید, تاریخ انقلاب ۱۳۵۷ در ایران (که با سرعتی ناباوارنه تبدیل به ضد انقلاب و سپس جهنمی برای ۴۰ سال اخیر گشت) متاسفانه هنوز نبشته نشده است. اختصارا عرض شود که برای چنین تاریخی حداقل سه ساحت می باید در نظر گرفته شود: ۱) جغرافیای-سیاسی ایران و پیامدهای آن: نفت, سلطهء انگلیس, کودتا, جنگ سرد (کوبیدن ناسیونالیست ها و چپها, در مقابل تقویت کردن گرایشات محافظه کار اسلامی), و از همه مهمتر انتگراسیون اقتصاد ایران (عمدتا صنعت نفت) در بازار جهانی و بدین ترتیب صدمه پذیری از بحران های جهانی سیستم, تاثیرات رکود اقتصادی اوایل و نیمه دههء ۷۰ میلادی در برنامه های شاه: کسر بودجه, تورم, "اتاق اصناف".....بحران مشروعیت رژیم. ۲) سیاستهای رژیم کودتا: توسعهء اقتدار منشانه از بالا به پایین, همسویی داشتن با جنگ سرد و تقویت نهاد مذهب در مقابل جبهه ملی و چپ ها (تاسیس انجمن حجتیه توسط ساواک), جشنهای ۲۵۰۰ ساله و عوض کردن تقویم کشوری, گذار به سیستم تک حزبی "رستاخیز",....بحران مشروعیت رژیم ۳) سیاستهای اپوزیسیون سلطنت: عمدتا پوپولیسم جهان سومی (۹۰% تا ۹۵% مخالفان شاه) با چند استثناء که خود قائده را ثبت می کرد. دقت کنید که هم رژیم و هم اپوزیسیون ملی و چپ و مذهبی, هر چهار تا, در بسیاری از مسلک هایی که شما ذکر می کنید (ناسیونالیزم, مذهب, جهان سوم گرایی, شخصیت استبدادی و رهبری از بالا به پایین,...) نکات بسیار مشترکی داشتند.

• سیامک

  ۲ خرداد ۱۳۹۷، ۵:۰۸

  سوای این سه بُعد ذکر شده در بالا, در حین روزهای بحرانی, حوادثی نادر نیز اتفاق افتادند که میتوان گفت به تنهایی نتیجهء ماجرا را تغییر دادند, به قول فرنگی ها : مانند آتش سوزی سینما رکس, یا اعتصاب مطبوعات,...(به سنجش محمد قائد, این اعتصاب روزنامه ها در آن هفته ها اتفاقا بدترین اثر منفی را داشت). و البته مهمتر از ابعاد کلی و حوادث مشخصی که از ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۸ اتفاق افتاد, درک این نکته است که ما در ایران در حقیقت امر, دو انقلاب داشتیم و دو گروهبندی نامتجانس. نکته ای که متاسفانه فقط محمد قائد (از زاویه ای ژورنالیستی, تاریخی) و سر دبیر این سایت (از زاویه ای فلسفی, سیاسی) به آن اشاره می کنند. خوشبختانه تاریخ نگاری امروزه در ایران از حضور فرزانگانی مانند استاد عباس امانت و امثالهم بهره می برد. به امید روزی که یکی از این اساتید تاریخ جامع انقلاب (مرده به دنیا آمده) ۱۳۵۷ را برای ما و نسل های آتی بنویسد.

• سامان

  ۲ خرداد ۱۳۹۷، ۷:۴۷

  رضاشاه رفتارهای بدی هم داشت. هرچه قدرت بیتشر شود طبیعی است که رفتار بدتر میشود. ولی سوی دیگر را هم باید دید. اثر خدمت های رضاشاه و کسانی که با او برای آبادانی و پیشرفت کشور کار میکردند را نمیشود و نباید نادیده انگاشت. نادیده هم بگیریم، مردم می بینند و قدردانی می کنند. بنظر من او در نوع خود پدیده ای استثنایی در خدمت به کشور بود. حجم و نوع خدمتهایش سرنوشت ساز بود. بسیاری از خدمت های او کسانی که با او همکاری کردند برای همگان روشن نیست. بیشتر راه و ساختمان دیده میشود. مردم داوری خود را میکنند. کینه آخوندها هم از این است که او با بعضی کارهایش بازار آنها را کساد کرد.

• م.نظامی

  ۲ خرداد ۱۳۹۷، ۱۷:۰۴

  بدبخت ملتی که قهرمان ملی اش رضاخان میرپنج باشه. قاتل مبارزان راه آزادی ای چون فرخی یزدی. میرزاده عشقی و ... چطور قهرمان ملی می تونه باشه.

• بیدار

  ۳ خرداد ۱۳۹۷، ۴:۵۵

  (( به قدری زیاد است که حتی به رقم وقوع انقلاب ۵۷ و نفی تولیدات تاریخ‌نگاری رسمی پهلوی )) رقم؟ یا رغم