خامنه‌ای با دستور افزایش ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم چه کسی را تهدید کرد؟

رهبر جمهوری اسلامی دوشنبه ۴ ژوئن /۱۴ خرداد به سازمان انرژی اتمی دستور داد زمینه‌های افزایش ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم را در چارچوب برجام فراهم کند. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی هم وعده داده که این امر تحقق می‌یابد. با این حال کشورهای غربی به دستور خامنه‌ای بی‌تفاوت بودند. تهدید رهبر جمهوری اسلامی چرا دستور غنی‌سازی اورانیوم را داد و مخاطب غربی او چه کسی بود؟ پاسخ این است: بند غروب برجام به عنوان مبنای استدلال رئیس جمهور آمریکا برای خروج از توافق هسته‌ای با ایران.

تهدید خامنه‌ای برای افزایش ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم در ایران به مفادی در متن برجام باز می‌گردد که کماکان مورد اعتراض دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا بوده‌اند – بندهای مربوط به انقضای اعتبار توافق هسته‌ای که به بند غروب [«سان‌ست»] معروف است.

برخی از محدودیت‌های اعمال‌شده به برنامه هسته‌ای ایران مانند تعداد سانتریفیوژهای نسل اول در سال ۲۰۲۵ به پایان می‌رسد. ظرفیت غنی‌سازی ایران که اکنون به یک‌ سوم دوران قبل از برجام کاهش یافته، بنا به توافق هسته‌ای تا سال ۲۰۲۸ مشمول محدودیت است. اما هرچه به تاریخ ۲۰۲۸ نزدیک‌تر بشویم، جمهوری اسلامی می‌تواند ظریفت غنی‌سازی را بنا به یک شیب مشخص‌شده در برجام بیشتر کند و سانتریفیوژهای پیشرفته‌تری را بخرد یا بسازد. اما میزان غنی‌سازی و ساخت راکتور آب‌سنگین تا ۲۰۳۰ محدود خواهد ماند.

ترامپ با استناد به بند غروب در متن قرارداد برجام می‌گفت ایران بعد از انقضای اعتبار توافق هسته‌ای می‌تواند قدرت هسته‌ای شود. آیت‌الله خامنه‌ای هم‌اکنون دست بر حساسیت رییس‌جمهور ایالات متحده آمریکا گذاشته است و تهدید می‌کند که پیش از رسیدن سال ۲۰۲۸ ایران باید آماده شود که با رسیدن این مهلت ظرفیت غنی‌سازی را به سرعت افزایش دهد.

ظرفیت غنی‌سازی و اهمیت عدد ۱۹۰ هزار  سو

این کلمات مانند ظرفیت غنی‌سازی و افزایش آن یعنی چه و وضعیت ایران پیش از برجام در این حوزه‌ها چگونه بوده است؟

بر اسای آنچه که نغمه بزرگمهر و مایکل پیل در "فایننشال تایمز" می‌نویسند، خامنه‌ای دست بر واحدی ظرفیتی گذاشته است. ۱۹۰ هزار سو یا همان SWU که در همه رسانه‌ها به نقل از خامنه‌ای آمده واحد اندازه‌گیری ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم است- در واقع یک واحد برای اندازه‌گیری میزان جداسازی ایزوتوپ‌های اتمی در یک فرایند غنی‌سازی است که تابعی از غلظت ماده غنی نشده و زباله تفاله است.

بر اساس توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، تهران مجاز خواهد بود که تا پایان ۲۰۲۵ میزان بهره‌وری غنی‌سازی خود را بر اساس یک نمودار تصاعدی افزایش دهد. «آماده‌سازی» مورد نظر خامنه‌ای به ایران اجازه می‌دهد که زودتر از موعد پیش‌بینی شده در برجام، میزان غنی‌سازی اورانیوم را افزایش دهد.

خامنه‌ای در سال ۲۰۱۴ هم رقم ۱۹۰ هزار سو را به عنوان هدف برنامه هسته‌ای بیان کرده بود. اما برنامه هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ حتی نزدیک به این ظرفیت غنی‌سازی هم نبود. بنا به پژوهش‌های "موسسه واشنگتن در تحقیقات سیاسی خاورمیانه "، مجموعه راکتورهای هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ و در آستانه امضای برجام ظرفیت غنی‌سازی سالانه‌ جمهوری اسلامی فقط ۴۲ هزار سو بود.

در تکمیل تهدید خامنه‌ای بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران هم اکنون می‌گوید که در چارچوب برجام رسیدن به ظرفیت غنی‌سازی ۱۹۰هزار سو ممکن است. او می‌گوید: "باید کارهایی را انجام بدهیم که این روند با سرعت بیشتر و در زمان کوتاه‌تری به دست آید."

صحبت‌های کمالوندی که پس از سخنرانی خامنه‌ای با "ایسنا" گفت‌وگو کرده است نشان می‌دهد که تحلیل نغمه بزرگمهر و مایل پیل درست و هدف انگشت گذاشتن بر حساسیت ترامپ نسبت به بند غروب است. سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران گفته است:

"در چارچوب برجام قرار بود در انتهای برنامه‌ ۱۵ ساله حداقل به ۱۹۰ هزار سو برسیم که بر اساس فرمایشات قبلی مقام معظم رهبری بود. ما پیش‌بینی کرده بودیم در پایان ۱۵ سال به حدود ۲۵۰ هزار سو نیز برسیم و امروز با توجه به فرمایشات رهبری که فرمودند در چارچوب برجام ۱۹۰ هزار سو را پیگیری کنید باید کارهایی را انجام بدهیم که این روند با سرعت بیشتر و در زمان کوتاه‌تری به دست آید. "

در توضیح منطق این کار کمالوندی می‌گوید: " اگر دیگران بخواهند از برجام خارج شوند ما ظرفیت لازم برای سرعت‌دادن به روند تولید سانتریفیوژهایمان را داریم."

تهدید اروپا؟

اکنون که آمریکا از برجام خارج شده است این تهدید بیشتر برای اروپایی هاست که یک سوی نجات برجام هستند. هشدار دیگر خامنه‌ای مربوط به برنامه موشک‌های بالستیک ایران است و به اروپایی‌ها دارد می‌گوید که برنامه موشکی ایران، خط قرمزی است که بر سر آن گفت‌وگو نخواهد کرد.

در تهدید برای آماده شدن ایران برای افزایش ظرفیت غنی‌سازی، خامنه‌ای به کشورهای اروپایی هشدار می‌دهد که جمهوری اسلامی منفعل منتظر نخواهد ماند و تهدیدهایی هم در آستین دارد.

کمالوندی پس از صحبت‌های خامنه‌ای اعلام کرده که سازمان انرژی اتمی ایران در نامه‌ای به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده که از روز دوشنبه روند افزایش ظرفیت‌های لازم برای تولید گاز UF۶ و UF۴ را آغاز خواهد کرد و ساخت و مونتاژ "کارخانه روتور سانتریفیوژ" را هم دنبال می‌کند.

با این حساب آیا ایران از برجام عملا خارج می‌شود؟ کمالوندی در پاسخ به این پرسش گفته است که جمهوری اسلامی کماکان با بازرسان آژانس در سطوح پادمانی همکاری خواهد کرد و تمام مفاد برجام و پروتکل‌های الحاقی به آن را هم به رسمیت می‌شناسد و به تمام تعهدات خود بنا به این قرارداد وفادار می‌ماند – و این احتمالا همان ماندن در چارچوب برجام است که در صحبت‌های خامنه‌ای آمده است.

سیمون هندرسون، از پژوهشگران "موسسه واشنگتن" به "فایننشال تایمز" می‌گوید که این صحبت‌های خامنه‌ای پر از ابهام است و این جای نگرانی دارد: "او دارد با ما بازی می‌کند. "

در روزی که ترامپ از قرارداد برجام خارج شد، حسن روحانی، رییس‌جمهوری ایران گفت "ما نخواهیم گذاشت ترامپ در جنگ روانی یا فشار اقتصادی بر ملت ایران موفق شود."

اکنون به نظر می‌آید که برای مقابله با اثرات تصمیم ترامپ برای خروج از برجام و تهدید آمریکا به تحریم شرکت‌هایی که با ایران معامله می‌کنند، خامنه‌ای وارد فاز جنگ روانی و تهدید شرکایی شده که در برجام در کنار ایران ایستادند: یعنی اتحادیه اروپا.

فشار به اروپا برای باقی ماندن در بازار همچنان کساد ایران است و گزینه‌هایی که اتحادیه اروپا در نظر گرفته است تا رضایت تهران را کسب کند هنوز موجب رونق بازار نشده است. اکنون با فشار تحریم‌ها علیه شرکت‌های اروپایی که با ایران کار می‌کنند، اروپا باید به دنبال رابطه بانکی مستقیم با ایران، ایجاد حساب‌های اعتباری برای ایران و راهی برای دور زدن تحریم‌هایی باشد که اکنون هم گریبان ایران را گرفته و هم می‌تواند گریبان شرکت‌های بزرگ چندملیتی اروپایی را بگیرد.

از طرفی تهدید خامنه‌ای برای افزایش ظرفیت غنی‌سازی، مساله کنترل برنامه هسته‌ای ایران را بار دیگر موضوع چانه‌زنی خواهد کرد. اتحادیه اروپا در زمانی که رایزنی می‌کرد تا ترامپ را به ماندن در برجام ترغیب کند، این را هم مطرح کرده بودند که یک راه گسترش کنترل بر برنامه هسته‌ای ایران پس از انقضای اعتبار توافق هسته‌ای این است که کشورهای اروپایی در برنامه هسته‌ای ایران سرمایه‌گذاری کنند و به عنوان سرمایه‌گذار قدرت نظارتی داشته باشند. تهدید خامنه‌ای به افزایش ظرفیت غنی‌سازی، چنین پیشنهاداتی را ممکن است که باز مطرح کند.

بیشتر بخوانید: