برخورد سرد اروپا با فرمان غنی‌سازی خامنه‌ای

فرمان "۱۹۰ هزار سو"یی خامنه‌ای در مراسم سالگرد فوت آیت الله خمینی مورد توجه رسانه‌ها و مراکز بین المللی قرار گرفت و حث برانگیز شد. اما در مجموع واکنش دولت‌های غربی به فرمان آماده سازی زیرساخت‌ها و تاسیسات هسته‌ای برای تولید ۱۹۰ هزار سو (Separative Working Unit) سوخت هسته‌ای پرحرارت نبود. سخنگوی کاخ سفید و وزیر خارجه امریکا اعلام کردند که غنی سازی اورانیوم در سطح صنعتی از سوی ایران پذیرفتنی نیست و ایران باید به طور کلی غنی سازی اورانیوم و تولید پلوتونیم را متوقف سازد.همچنین در راستای دیپلماسی عمومی تصمیم جمهوری اسلامی برای گسترش محدوده غنی سازی اورانیوم را فاقد توجیه اقتصادی و فنی برشمردند. واکنش اروپا جدی تر از آمریکا بود. اگرچه در ارزیابی تروئیکای اروپا فرمان هسته‌ای رهبری بر خلاف مفاد برجام نبود، اما نگرانی‌های شان را پنهان نکرده و این عمل را در تعارض با اعتماد سازی توصیف کردند. صریح‌ترین موضع گیری را ژان‌ایو لو دریان وزیر خارجه فرانسه اتخاذ کرد که قصد ایران برای آغاز روند افزایش ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم را نزدیک شدن به "خط قرمز" خواند و تاکید کرد که بازی با خط قرمز "همیشه خطرناک است".

چرا فرمان غنی‌سازی خامنه‌ای چندان حساسیت‌برانگیز نشد؟

فرمان خامنه‌ای با توجه به دستور العمل ۹ ماده‌ای ابلاغی وی پیش از مرحله نهایی تصویب برجام در سال ۱۳۹۴، اتفاق جدیدی نیست. همچنین با توجه به مواضع و دیدگاه‌های خامنه‌ای و نگاه بخش مسلط قدرت در شرایط خروج آمریکا از برجام، یک برخورد حداقلی محسوب می‌شود که با تاکید بر اجرای فرمان فوق در چارچوب مفاد توافق جامع هسته ای، عملا حساسیت‌ها و خطوط قرمز غرب و اسرائیل و متحدان منطقه‌ای آنها رعایت شده است.

دیگر ویژگی این فرمان جنبه تبلیغاتی و بلندپروازانه آن است که حداقل در چند سال آینده با توجه به توان واقعا موجود هسته‌ای ایران، قابلیت اجرا ندارد. بنابراین درچارچوب این محورها، تهدید ناشی از اجرای تصمیم خامنه‌ای حتی اگر از مرحله آماده سازی بگذرد، جنبه فوری و خطرناک ندارد. ازاین رو قابل درک است که دولت‌های غربی حساسیت بالایی نشان ندادند.

تفاوت بین رویکرد اروپا و آمریکا

اما ضروری است تفاوت بین رویکرد اروپا و آمریکا در نظر گرفته شود. با اینکه ایران در چارچوب برجام مجوز غنی سازی ۳,۶۷ درصدی به میزان ۳۰۰ کیلوگرم در سال را دارد، از دید دولت کنونی آمریکا و جریان‌های امنیتی و سیاسی حامی آن، اصل غنی سازی اورانیوم از سوی جمهوری اسلامی ایران قابل قبول نیست. دولت ترامپ به دنبال تحمیل تعطیلی غنی سازی اورانیوم به صورت کلی و استثنا ناپذیر بر جمهوری اسلامی از طریق تحریم‌های سنگین اقتصادی و انزوای سیاسی است. در این نگرش تفاوتی بین یک یا 190 هزار سو نیست! فرمان خامنه‌ای چیزی به حساسیت‌های آمریکا اضافه نمی‌کند بلکه توجیه بیشتری برای افزایش سخت گیری و تلاش‌های محدود کننده هسته‌ای فراهم می‌سازد.

مخاطب خامنه‌ای اروپا ست

موضع گیری جدید خامنه‌ای برای اروپا به طور نسبی اهمیت بیشتری دارد و اساسا مخاطب اصلی رهبر نیز اتحادیه اروپا است. خامنه‌ای کوشش کرد از طریق فرمان غنی‌سازی به مقامات اروپایی این پیام را بدهد که جمهوری اسلامی محدودیت کنونی هسته‌ای در قالب برجام را تا زمانی می‌پذیرد که انتظارات اقتصادی، مالی و تجاری اش محقق شود. در غیر این صورت برنامه هسته‌ای با شیبی ملایم به سمت قبل از برجام سمت گیری می‌کند. اما بسته بندی فرمان هسته‌ای جدید بگونه‌ای است که احتمال رفتن به سمت فعالیت‌های حساس هسته‌ای را کاهش می‌دهد. ازاینرو خامنه‌ای میدان جدیدی به موازات گفتگوهای کنونی با اروپا گشود تا با افزایش توان چانه زنی مذاکره کنندگان ایرانی، حفظ برجام نیمه جان با گروه 1+4 امکان پذیر شود.

این برخورد اروپایی‌ها را چندان نگران نمی‌سازد اما به هر حال آنها فشاری را متوجه خود می‌بینند که وضعیت مبهم کنونی شانس موفقیتی برای بقا ندارد و آنها باید به فعالیت‌های دیپلماتیک، سیاسی و اقتصادی برای حفظ برجام تحرک بیشتری بدهند. ازاینرو ضمن اجتناب از واکنش تند به فرمان خامنه‌ای و پاسخ به جنگ کلامی وی بحث تعارض با اعتماد سازی را وسط کشیده‌اند. همچنین به شکلی نرم نسبت به نزدیک شدن جمهوری اسلامی به خطوط قرمز هشدار داده‌اند.

رمزگشایی از این مواضع آشکار می‌سازد که نگرانی اصلی اروپایی‌ها انجام اقدامات هسته‌ای فراتر از فرمان اخیر خامنه‌ای است. همچنین این تلقی که خامنه‌ای به مرگ گرفته تا اروپایی‌ها به تب راضی بشوند، خالی از ریسک نیست. به این دلیل آنها برخورد جدی با فضا سازی اخیر نداشته و پیامد عملی آن را در این مرحله گامی برای تقویت موضع چانه زنی ایران در مذاکرات ارزیابی کرده‌اند. اروپا با جمهوری اسلامی بر سر هدف و مقصد مذاکره اختلاف نظر ندارد، مشکل در محدودیت توان و اختیارات در اقناع و حفاظت از شرکت‌های اروپایی در برابر اقدامات تنبیهی آمریکا و همچنین چالش بزرگ جنگ تجاری با آمریک است.

اروپا همچنان به فکر حفظ برجام است

نتیجه دیدار سه روزه نتانیاهو با مقامات ارشد اروپایی این تحلیل را تایید می‌کند که حفظ برجام همچنان مد نظر اروپا است و مواضع خامنه‌ای تغییری در نگرش و راهکار آنها ایجاد نکرده است. البته زمینه سازی برای تولید سوخت هسته‌ای در حجم صنعتی که کاربرد دوگانه دارد، با توجه به وضعیت نامعلوم سانتیفوژ‌های آی ار ۸ (با ظرفیت تولید ۲۰ سو) اسرائیل را حساس ساخته است.

دولت اسرائیل و عربستان سعودی که به طور نسبی ناشکیبایی بیشتری در برابر سیاست خارجی تقابلی جمهوری اسلامی دارند، از فرمان هسته‌ای خامنه‌ای در تشدید لابی گری‌های خود بهره برداری خواهند کرد. انتظار می‌رود آنها خواهان تسریع و گسترش اقدامات تنبیهی بین المللی علیه جمهوری اسلامی شوند ودر نتیجه فشار‌های آنها بی تاثیر بر اروپا نخواهد بود و ممکن است روند مذاکرات کنونی بین ایران و اروپا برای حفظ برجام منهای آمریکا را تحت الشعاع قرار دهد.

در مجموع با توجه به نکات پیش گفته در این مقطع واکنش غرب به فرمان هسته‌ای ظاهرا جدید خامنه‌ای محدود بوده و سمت گیری‌های جهانی نسبت به برنامه هسته‌ای و جایگاه بین المللی جمهوری اسلامی را دستخوش تغییر چشمگیری نمی‌کند.

از همین نویسنده

در همین زمینه