تهران همچنان رکوردار فرونشست: بنای تاریخی «شاه عبدالعظیم» کج شده

فرونشست زمین در تهران فرودگاه مهرآباد را درنوردیده، به خیابان انقلاب رسیده و بنای تاریخی شاه عبدالعظیم را کج کرده. علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، «فرونشست زمین» در تهران را خطری خوانده که همه دشت‌ها و مناطق پایتخت را تهدید می‌کند.

علی بیت‌اللهی در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت:

«روند گسترش فرونشست در کشور به گونه‌ای است که در بخش‌هایی مانند جنوب غربی تهران سالانه حدود ۳۵ سانتی‌متر است که این عدد، یک رکورد جهانی به شمار می‌رود. به این معنی که بر اساس برآوردهای انجام شده در ۲ سال گذشته در این منطقه سطح زمین سالانه ۳,۵ سانتی‌متر کاهش می‌یابد که بعد از ۱۰ سال ۳,۵ متر کاهش سطح زمین را خواهیم داشت».

او هشدار داد که این روند می‌تواند به زیرساخت‌های شهری و لوله‌های گاز، فاضلاب، آب و ساختمان‌های مسکونی و اداری و ریل‌ها آسیب وارد کرد.

فرونشست دشت‌ها (land subsidence) به معنای ورود به یک وضعیت بازگشت‌ناپذیر در طبیعت است. به عبارت دیگر با فرونشست زمین، لایه آبی که میان دو لاله خاکی وجود داشته از بین می‌رود و همزمان ظرفیت آبگیری آن نیز نابود می‌شود.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه این موضوع را اینگونه توضیح می‌دهد:

«برای رسیدن به آب چاهی با عمق ۳۰ متر حفر می‌شود به این معنی که ۳۰ متر خاک بر روی لایه آب قرار گرفته است و زمانی که این آب به صورت غیر اصولی برداشت می‌شود، آب میان لایه‌های خاک گرفته می‌شود در نتیجه میان لایه‌های خاک خالی خواهد شد و وزن لایه‌های بالایی موجب فرونشست می‌شود».

بیلان منفی‌‌ آب‌های زیرزمینی و مدیریت غلط منابع آبی و حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز در ایران دلیل اصلی پدیده‌ فرونشست زمین عنوان می‌شود.

علی بیت‌اللهی وزارت نیرو و کشاورزی مقصر بحران فرونشست زمین‌ در تهران معرفی کرد. به گفته او، علاوه بر حفر چاه‌های مجاز، تعداد ۵۰ هزار حلقه چاه غیر مجاز داریم. او آبیاری سنتی و غرقابی زمین‌های کشاورزی را هم عاملی خواند که باعث هزینه کردن آب‌های زیر زمینی در حوزه کشاورزی شده.

تهران، کرمان و دشت‌های مشهد و اصفهان و سمنان از جمله مناطقی محسوب می‌شوند که به شدت با این پدیده مواجه هستند.

روند احداث چاه‌ها و برداشت از آب‌های زیر زمینی از سال ۴۵ تا ۹۴ روند افزایشی داشته است، به گونه‌ای که احداث چاه‌ها در طی ۱۵ سال رشدی ۶۱,۹ درصدی داشته است.

تهران رکورددار فرونشست زمین در دنیاست. مقامات سازمان محیط زیست ایران می‌گویند زمین در تهران سالانه ۳۶ سانتی متر نشست می‌کند.

بنابر گزارش علی بیت‌اللهی، بیشترین میزان فرونشست زمین در جنوب و جنوب غربی بخش‌های میانی تهران رخ داده است، به گونه‌ای که بنای تاریخی شاه عبدالعظیم کج شده، فرودگاه مهرآباد تحت تأثیر قرار گرفته و اکنون حوالی میدان انقلاب نیز از این پدیده متأثر است.

تهران علاوه بر پدیده فرونشست با بحران دیگری هم مواجه است: فروریزش.

تفاوت فروریزش و فرونشست زمین

حفاری‌های مترو و سستی خاک از اصلی‌ترین دلایل «فروریزش، فروچاله و نشست‌های مستمر زمین» در تهران عنوان می‌شود.

فرمانداری تهران تأیید کرده بود که اغلب نشست‌ها در خیابان‌هایی اتفاق می‌افتد که در اطراف آن حفاری‌های مترو جاری است − پروژه‌ای با طول ۱۰۰ کیلومتر در زیر سطح تهران.

گودبرداری‌های عظیم در تهران نیز عامل دیگر ایجاد فروچاله‌ها است.

در مجموع حفاری‌هایی همچون مترو و گودبرداری برای ساختمان سازی شبکه‌های قناتی زیر تهران را که در عمق کم ۶ تا ۱۰ متری است از  بین می‌برد و به دنبال آن به طور ناگهانی چاله‌هایی ایجاد می‌شود.

نشست زمین یا فروچاله‌ها در مجموع به حوداث مرتبط با حفاری‌های زیرزمینی اطلاق می‌شود اما فرونشست معمولاً به سبب برداشت بیش از حد و خشک شدن سفره‌های آب‌های زیر زمینی رخ می‌دهد.

از جمله نمونه‌های مشهور در این مورد، ۲۷ آذر ۱۳۹۵ بود که با فروریزش ۱۲ متری خاک و نشست زمین در یکی از کوچه‌های باریک خیابان مولوی در تهران ساختمان‌های اطراف این حادثه تخلیه شد.