ایران و افغانستان بر سر مسأله آب به توافق رسیدند

در حالی که ایران درباره پرداخت حق‌آبه هیرمند و هریرود افغانستان را تهدید کرده بود و می‌گفت این کشور سهم خود را اجرا نمی‌کند،  سفیر افغانستان در تهران از توافق‌های کلی میان دو کشور بر سر مسئله آب خبر داد و گفت سند مشترکی در این زمینه تدوین خواهد شد.

نصیر احمدنور، سفیر افغانستان در تهران چهارشنبه ۶ تیر گفت: «مباحث مربوط به رودخانه هیرمند، خشک شدن هامون و تالاب‌ها و نیز هریرود از جمله مسائلی است که در مورد آن‌ها تفاهم ‌کلی صورت گفته و مورد قبول طرفین است.»

او همچنین گفت: «اشکال و مسئله‌ای در مورد حق‌آبه هیرمند وجود ندارد و دو کشور بر مفاد معاهده آبی هیرمند پایبند هستند.»

در جریان سفر سال گذشته محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران به افغانستان پنج کمیته در زمینه‌های سیاسی، ‌ امنیتی و اقتصادی، آموزشی و فرهنگی،‌ آب و محیط زیست و ساماندهی امور پناهندگان برای تقویت روابط دو کشور تعیین شدند که به‌گفته سفیر افغانستان، در تمام کمیته‌ها به‌ویژه آب به «توافق‌های کلی» دست یافته‌اند که «برای هر دو طرف قابل قبول است».

ایران یکی از دلایل خشکی دریاچه هامون را عدم تأمین حق‌آبه این دریاچه توسط افغانستان از رودخانه هیرمند می‌داند. بحران ناشی از خشک شدن هیرمند به وزش طوفان‌های گرد و غبار، شیوع بیماری‌، فقر و بیکاری در شرق ایران، به ویژه سیستان و بلوچستان دامن زده است.

در این زمینه وزیر خارجه ایران خواستار اجرای قرارداد سال ۱۳۵۱ شده بود. بر اساس این قرارداد که بین امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران و موسی شفیق، همتای افغانستانی او به امضا رسید، مقرر شد سالانه ۲۰ درصد از آب رودخانه هیرمند به ایران سرازیر شود. پیش از آن، قراردادهایی به صورت‌های ۳۰ درصد و ۵۰ درصد منعقد شده بود، اما هر کدام از آن‌ها، بعد از مدتی متوقف شده بود.

محمدجواد ظریف اردیبهشت‌ماه سال جاری گفته بود که تلاش‌های تهران برای توافق با افغانستان بر سر پرداخت حق‌آبه ایران از هریرود همچنان به نتیجه نرسیده است. او کابل را به اقدام متقابل و فشار در حوزه‌های دیگر تهدید کرد و گفت از آن‌جایی که میزان حق‌آبه ایران از هیرمند در ماه‌های اسفند و فروردین بسیار ناچیز و حتی کمتر از سال‌های خشک و کم‌آب بوده، ایران دو یادداشت اعتراضی برای دولت افغانستان ارسال کرده و سفیر این کشور هم به وزارت خارجه احضار شده است.

سفیر افغانستان در این‌باره می‌گوید، این‌که افغانستان حق‌آبه را پرداخت نمی‌کند «موضوعی کاملاً بی‌اساس است». به‌گفته او «کل منطقه ما دچار خشکسالی‌های بی‌سابقه است و در سال جاری اکثر مناطق در افغانستان بیش از ۶۰ درصد کاهش بارندگی دارند، در برخی مناطق مردم دچار کوچ اجباری شده‌اند که علت عمده همه این‌ها تغییر اقلیم و خشکسالی‌های مداوم است».

نصیر احمدنور با بیان این‌که خشک شدن تالاب‌ها به تالاب‌های مشترک دو کشور محدود نمی‌شود و شامل همه تالاب‌های منطقه است، افزود: «علت عمده در مسئله آب تغییر اقلیم، کاهش بارندگی‌ها، افزایش دمای زمین و افزایش چند صد برابر استفاده از آب به مقاصد مختلف در مقایسه با ۵۰-۴۰ سال گذشته است.»

مسئولان حکومتی ایران نیز می‌دانند که بحران خشکسالی سیستان بلوچستان تنها با گرفتن حق‌آبه از افغانستان رفع نخواهد شد. این استانِ ایران به ۵ تا ۷ میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد، در حالی که حق‌آبه هیرمند تنها ۷۲۰ میلیون مترمکعب آب سیستان را تأمین می‌کند.

ولایت نیمروز در جنوب باختری افغانستان نیز یکی از توسعه نیافته‌ترین ولایت‌های افغانستان با آب و هوایی گرم و خشک است. اما دولت افغانستان در نظر دارد برای رونق کشاورزی و بهبود معیشت اهالی نیمروز که بیشتر آن‌ها بلوچ هستند، سدی بر رود هیرمند بسازد. فاز سوم سد کمال خان می‌بایست سه سال آینده به پایان برسد. هنوز معلوم نیست که تنش بین ایران و افغانستان بر سر حق‌آبه هیرمند با پایان احداث این سد به کجا خواهد رسید.

تنش میان ایران و افغانستان زمانی تشدید شد که در تیرماه سال گذشته حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران در نخستین همایش بین‌المللی برای مقابله با پدیده ریزگردها از سیاست سدسازی افغانستان انتقاد کرد و آن را یکی از کانون‌های خارجی طوفان‌های گردوغبار در ایران خواند. کابل نیز در واکنش به این اظهارات اعلام کرد ایران با استفاده بی‌رویه از آب‌های مشترک مرزی با افغانستان سبب خشک شدن این حوزه‌های آبی شده است.

در نهایت در سال ۹۶ ایران و افغانستان توافق کردند که برای حل اختلافات آبی کارگروه مشترکی تشکیل دهند.

ایران نگران است سرنوشت هیرمند در مورد هریرود نیز تکرار و خراسان نیز با مشکلاتی مشابه دست به گریبان شود. به ویژه آن‌که بنابر قرارداد ۱۳۵۱ میزان حق‌آبه ایران از هیرمند مشخص شده اما بر سر حق‌آبه ایران از هریرود هیچ قراردادی میان تهران- کابل وجود ندارد.

رودخانه‌های بزرگ هریرود و هیرمند از رشته‌کوه‌های مرتفع افغانستان سرچشمه می‌گیرند و در مسیر خود به سوی ایران می‌آیند. در سال‌های اخیر دولت افغانستان در تلاش است منابع آبی این کشور را سامان دهد.

بیشتر بخوانید: