بحران آب در ایران ــ یک قضیه با دو پایان

سال ۱۳۹۷ است. ایران خشک‌ترین سال‌ آبی خود ـ از زمان ثبت این آمارهاـ را از سر می‌گذارند. از دیماه ۹۶ به بعد، شمار اعتراضات به بحران کم‌آبی رو به افزایش بوده است. کشاورزان ناراضی‌، صنعتگران نگران و مردم تشنه‌اند. نحوه مواجهه با کمبود آب بهترین مثال از ناتوانی جمهوری اسلامی برای تأمین نیازهای اساسی شهروندان است. کاهش روزافزون منابع آب آشامیدنی  حالا ۷۰ درصد جمعیت ایران را تهدید می‌کند.  ۳۵ میلیون تن در ایران در معرض تنش آبی قرار دارند و از مجموع ۱۲۴۰ شهر کشور، ۶۰۰ شهر با بحران آب آشامیدنی مواجه هستند.

شماری از تاریخ‌نگاران خشکسالی و کمبود آب را یکی از بحران‌هایی می‌دانند که ساسانیان را به سراشیبی انداخت. آیا این ناسازگاری تاریخ و طبیعت تکرار خواهد شد؟ بحران آب چه سرنوشتی را برای ایران رقم خواهد زد؟ ایران چه سرنوشتی می‌تواند برای این بحران رقم بزند؟

اساساً علت کاهش و بحران فعلی منابع آب چیست، خشکسالی یا مدیریت غلط؟ راه‌حل‌ها کدام است؟

پرونده پیش‌رو، مجموعه مطالبی را شامل می‌شود که بخش محیط زیست زمانه از دیماه ۹۶ به بعد با تمرکز بر بحران آب در ایران و پرسش‌های بالا منتشر کرده است. این پرونده در سه بخش ارائه شده:

بخش نخست، مجموعه تحلیل‌هایی است درباره شدت بحران آب در بخش‌های کشاورزی، آشامیدنی، صنعتی و زیست محیطی؛

بخش دوم، راه‌حل‌هایی است برای برون رفت از بحران و نقدهایی بر راه‌حل‌هایی که اکنون ایران در پیش گرفته؛

بخش سوم نیز گزیده‌ای از خبرهای چهارماه گذشته را بازتاب داده تا از کمبود منابع آبی و ناآرامی‌های ناشی از آن شمایی دهد.

گزارش و تحلیل: کم‌آبی و اعتراضات

نتایج یک پژوهش در رایس آمریکا نشان می‌دهد ورشکستگی منابع آبی ایران بیش از هر چیز به سبب آرمان رهبران آن برای رسیدن به خودکفایی در تامین مواد غذایی بود.

در مطلب پیش رو جیمز دورسی از امنیتی‎شدن حوزه محیط زیست در ایران می‎گوید و اینکه چرا قاصدان خبرهای بد زیست محیطی در ایران خود را در خط آتش می‌یابند.

اعظم بهرامی- از دید تمام نسل‌های دهه ۴۰ ، ۵۰ و ۶۰ موضوع بحران آب جزو پنج بحران اول کشور عنوان شد؛ نشانی از عمومیت آگاهی نسبت به بحران.

به باور رئیس مرکز خشکسالی سازمان هواشناسی ایران افزایش بارندگی در بهار ۹۷، به هیچ وجه به معنای برون‌رفت ایران از خشکسالی در «اواخر سال و سال‌های پیش رو» نیست.

در خشک‌ترین سال تاریخ آب ایران از زمان ثبت آمار آن به سر می‌بریم، سال ۹۷. ایران گرم‌تر و خشک‌تر می‌شود و ۳۳۴ شهر آن تابستان امسال در معرض کمبود آب قرار دارند.

سرانه آب در ایران به کمتر از ۵۰۰ متر مکعب رسیده است، در حالی که سرانه کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب بیانگر شرایط بحرانی است. رئیس سازمان محیط زیست می‌گوید تمام تالاب‌ها خشک شده.

شهرام خسروی، پروفسور انسانشناسی از خلال داستان یک کشاورز خوزستانی به بررسی خیزش دیماه، نابرابری‎ها و مهاجرت اقلیمی و بحران آب در ایران پرداخته.

گزارشگر نیویورک تایمز درباره اعتراضات دیماه ۹۶ در بیش از ۸۰ شهر ایران می‌نویسد: «کمبود آب به تنهایی مبین این اعتراضات نیست، اما شاخصی است که بیانگر شکست حکومت در تأمین نیازهای اساسی است».

اسکات والدمن در  گزارشی در مجله «ساینتیفیک آمریکن» به بحران‌های زیست محیطی ایران از جمله کمبود آب، رشد مهاجران و تأثیر آن بر گسترش اعتراضات سراسری دیماه ۹۶ پرداخته است.

شاخص‌های بحران آب کدامند؟ وضعیت ایران در چه مرحله‌ای است؟ و سیاست‌های دولت تا چه حد موفق بوده است؟ این پرسش‌ها را در ادامه پی می‌گیریم.

اگر خودکفایی در زمینه گندم نشانه‌ای از تحقق شعار «استقلال»، یکی از شعارهای محوری گفتمان دهه اول انقلاب بود، اجرای پروژه‌های سدسازی هم نمادی از «توسعه و سازندگی» در گفتمان دهه دوم انقلاب بود. دو سیاستی که منابع آبی ایران را تقلیل برد.

راهکارها:

در برخی کشورهای مواجه با خشکسالی، تکنولوژی آب شیرین کن – به همراه آبیاری قطره‌‌ای، بازیافت آب و سیاست‌های حفاظتی در مصرف آب- تا حدی مفید بوده و کمبود آب را به شکل شگفت‌آوری کنترل کرده.

چگونگی مقابله با بحران کم‌آبی در اسرائیل، تجربه‌ موفقی است که ایران می‌تواند از آن به عنوان الگویی برای مواجهه با بحران کاهش منابع آبی‌اش بهره گیرد.

ایران در منطقه‎ای خشک قرار گرفته و جمعیتی رو به افزایش قرار دارد. مجموعه این دو عامل باعث شده مسئولان تصفیه آب و انتقال آن را همچون کشورهای همسایه، دائماً به عنوان یک راهکار در نطر بگیرند.

پروژه شیرین سازی و انتقال آب خلیج فارس ۱۴۰ میلیون مترمکعب آب در سال تولید خواهد کرد. اما با یک درصد صرفه جویی در بخش کشاورزی بیش از ۶ برابر این پروژه انتقال، آب صرفه جویی می‌شود.

در این روش بین ۲۵ تا ۷۵ آب مورد نیاز در نسبت با آبیاری با حجم بالا و سنتی صرفه جویی می‌گردد. بنابرین در این روش هم میزان آب و هم کود مصرفی کشاورزان کاهش می‌یابد.

با کاهش منابع آبی در جهان، سرمایه‌گذاری‌های تازه‌ای بر روی تکنولوژی‌های نوین تأمین آب شیرین صورت گرفته: نمک‌زدایی از آب دریا، تصفیه سیار، آبیاری هوشمند، تصفیه غشایی.

خبرها و گزارش‌هایی از سال ۹۷: