شیرین نشاط در جست‌وجوی ام‌الکلثوم
دومین فیلم سینمایی هنرمند سرشناس ایرانی مقیم نیویورک به شرح احوال اسطوره خوانندگی در مصر بسنده نمی‌کند، بلکه دشواری‌های نزدیک شدن یک زن هنرمند ایرانی به یک سوژه را آشکار می‌سازد.
غاده (یا بازی یاسمین رئیس) در نقش ام‌الکلثوم اما کدام ام‌الکلثوم؟ پاسخ شیرین نشاط: انسان چهره‌های متفاوتی دارد. فقط یک روایت از یک شخصیت وجود ندارد.
«در جستجوی ام‌الکلثوم»، دومین ساخته شیرین نشاط، هنرمند سرشناس ایرانی مقیم نیویورک که در هفتاد و نهمین جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمده بود، در سینماهای آلمان اکران شده است. در این فیلم، شیرین نشاط به جای آنکه به شرح احوال ام‌الکلثوم بسنده کند، از دریچه چشم یک زن هنرمند ایرانی دشواری‌های نزدیک شدن به یک سوژه را آشکار می‌سازد.
نخستین بار سال ۲۰۱۷ خاویر ویلتارد، سینماگر فرانسوی در مستندی به نام «خواننده قاهره» گوشه‌هایی از زندگی ام‌الکلثوم را نشان داده بود. این فیلم از شبکه آرته پخش شد. در فیلم «در جستجوی ام‌الکلثوم» اما بیش از آنکه با زندگی ام‌الکلثوم آشنا شویم، با درگیری‌های یک زن هنرمند ایرانی که قصد دارد فیلمی درباره سرشناس‌ترین خواننده جهان عرب بسازد، آشنا می‌شویم. میترا (با بازی ندا رحمانیان) که در تبعید در مصر زندگی می‌کند و خود او هم سینماگر شناخته‌شده‌ای‌ست و مثل ام‌الکلثوم در رویارویی با یک دنیای مردانه از برخی بحران‌های خانوادگی و اجتماعی رنج می‌برد، در تلاش است فیلمی درباره ام‌الکلثوم بسازد. به این ترتیب فیلمی که وعده می‌دهد ما را با زندگی خواننده مصری آشنا کند، به فیلمی تبدیل می‌شود درباره زنان و چالش آن‌ها با زندگی خانوادگی و زندگی حرفه‌ای‌شان و درگیری با رویکردهای جنسیت‌زده مردان. (برای مثال، احمد یکی از بازیگران، سر صحنه فیلمی که میترا می‌خواهد درباره ام‌الکلثوم بسازد به دستورهای او به عنوان کارگردان فیلم اعتنا نمی‌کند.) در این میان شهرت میترا هم به جای آنکه کار او را در این دنیای جنسیت‌زده ساده کند، بین او و دیگران فاصله انداخته است. از طرف دیگر نزدیک شدن به سوژه‌ای مانند ام‌الکلثوم که اسطوره‌ای‌ست در جهان عرب چندان ساده نیست.
منتقد دی‌تسایت درباره این فیلم می‌نویسد:
«چنانچه فیلم شیرین نشاط را به عنوان اثری درک کنیم که زوایای دید و کلیشه‌ها را در جست‌وجوی حقیقتی پنهان مانده به چالش می‌کشد، آنگاه استراتژی سینماگر در بیان زندگی خواننده سرشناس مصر مشخص می‌گردد: شیرین نشاط در فیلم "در جست‌وجوی ام‌الکلثوم" در پی یافتن چشم‌اندازی است که از منظر آن یک زن هنرمند ایرانی بتواند به زندگی یکی از مهم‌ترین صداهای جهان ما نزدیک شود. برای رسیدن به این مقصود، نشاط "من" خود را با کمک شخصیتی به نام "میترا" مقابل دوربین می‌آورد.»
اما چگونه؟ میترا یک زن معلم جوان مصری به نام غاده (یا بازی یاسمین رئیس) را که صدایش بی‌شباهت به صدای ام‌الکلثوم نیست، برای بازی در نقش خواننده مصری انتخاب می‌کند. با شروع فیلمبرداری میترا اما متوجه می‌شود که نمی‌تواند با شخصیت ام‌الکلثوم ارتباط برقرار کند. آیا او می‌بایست بر شرح حال خواننده مصری تأکید کند؟ آیا می‌بایست از ساحت این شخصیت اسطوره‌زدایی کند یا روایتی مبتنی بر همان اسطوره‌ای که از او در جهان عرب در دست است ارائه دهد؟ آیا می‌تواند روایت شخصی خود را هم به داستان بیفزاید؟ به این ترتیب شیرین نشاط با استفاده از تصاویری که از زندگی ام‌الکلثوم موجود است، با تصویرپردازی‌های خیالی و صحنه‌های فیلمبرداری از فیلمی که قرار است درباره ام‌الکلثوم ساخته شود، در قالب فیلم در فیلم، برای درماندگی یک زن هنرمند ایرانی در رویارویی با جامعه‌ای جنسیت‌زده و تاریخ و کیش شخصیت در جامعه اسلامی بیانی سینمایی می‌یابد.
منتقد دی‌تسایت می‌نویسد:
«در این میان نشاط برای همه چیز در فیلم‌اش جایی پیدا می‌کند غیر از ام‌الکلثوم و راه نزدیک شدن به این سوژه و به این ترتیب کنجکاوی مخاطبش درباره سوژه را هم از دست می‌دهد.»
در یکی از صحنه‌های آغازین این فیلم میترا در راه‌پله عمارتی روح ام‌الکلثوم را می‌بیند. ام‌الکلثوم با لباس حریر بلند که به طرز باشکوهی جلوه‌گر شده به میترا چه می‌خواهد بگوید؟ با او همراه می‌شویم و به اتاق‌هایی می‌رسیم که در هر یک از آن‌ها یک ام‌الکلثوم با لباس‌هایی به رنگ شاد به انتظار ماست. انسان چهره‌های متفاوتی دارد. فقط یک روایت از یک شخصیت وجود ندارد.
شیرین نشاط برای کارگردانی فیلم زنان بدون مردان، در سال ۲۰۰۹ میلادی در شصت و ششمین جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز تندیس شیر نقره‌ای بهترین کارگردانی را برد. فیلم زنان بدون مردان بر اساس رمانی به همین نام از شهرنوش پارسی‌پور، نویسنده ایرانی ساخته شده است. پارسی‌پور در این فیلم هم نقش خودش را ایفا می‌کند.
فیلمبرداری «ام‌الکلثوم» در سال ۲۰۱۳ در مصر آغاز شد.
پیش‌پرده فیلم «در جستجوی ام‌الکلثوم» ساخته شیرین نشاط
نظرها
نظری وجود ندارد.