آتش در گلستان

افتادن حریق بر دامن بناهای تاریخی ایران که از نخستین روزهای سال ۱۳۹۷ شروع شده همچنان ادامه دارد. در آخرین مورد ۲۷ تیر ۹۷ خانه طباطبایی‌های کاشان طعم دود و گرمای آتش را چشید.

متأسفانه فهرست آثار تاریخی که در سال ۱۳۹۷ طعمه حریق شده، فهرست کوتاهی نیست:

۱- در نخستین روزهای پس از تعطیلات نوروز سال ۱۳۹۷ خبر وقوع آتش‌سوزی در ساختمان بنای تاریخی کاخ سرهنگ‌آباد منتشر شد. بیش از ۸۰ درصد از این بنای تاریخی در پی آتش‌سوزی که شائبه عمدی بودن در مورد آن مطرح است از بین رفت. بنای کاخ سرهنگ در ۲۸ تیر ۱۳۵۵ با شماره ۱۲۷۸ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده.

۲- ۲۰ فروردین سال جاری خبر آتش‌سوزی عمدی خانه تاریخی دریابیگی با قدمت ۲۰۰ سال که در محله "راه پشته" رشت قرار داشت، منتشر شد. در پی این حادثه خانه دریابیگی به طور کامل سوخت و وسعت دامنه آتش به ساختمان‌های مجاور نیز آسیب رساند. بنای تاریخی دریابیگی لنگرود در سال ۱۳۹۰ به شماره ۳۰۶۸۹ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده بود.

۳-  ۱۴ تیر سال جاری خبر سوختن پل سیاه، قدیمی‌ترین پل اهواز منتشر شد. پل سیاه که نخستین پل ساخته شده در شهر اهواز است به دلیل رنگ سیاه بدنه و پایه‌های آن به پل سیاه شهرت یافت. این پل که ۱۰۵۰ متر طول و ۶ متر عرض دارد تقریباً در محل احداث پل تاریخی اهواز (که دارای قدمت ساسانی بوده و به پل شادووان معروف بود) و بر روی رودخانه کارون ساخته شده و قدمت آن به دوره پهلوی اول بر‌می‌گردد. پل سیاه در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۹۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده.

۴- ۲۱ تیر آتش به جان مسجد جامع ساری افتاد که پس از سه ساعت مهار و خاموش شد اما بنابر اظهار فرماندار ساری در طی این آتش‌سوزی مسجد جامع ساری به طور کامل تخریب شد. مسجد جامع ساری در دوران عباسیان ساخته شده و در دوره قاجار بازسازی شده بود و در تاریخ ۸ اسفند ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۷۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ بود.

۵- چهارشنبه ۲۷ تیر انبار خانه تاریخی طباطبائی کاشان دچار حریق شد که در جریان آن اتاق فوقانی محل فروش بلیت و راه‌پله پشت بام این خانه سوخت. این حادثه از محل نگهداری تجهیزات اداری، کابل‌های برق، قاب عکس و اقلام تبلیغاتی شروع شده بود. خانه تاریخی طباطبایی‌ها موسوم به عروس خانه‌های ایرانی است و توسط حاج سید جعفر طباطبایی از بازرگانان نطنزی مقیم کاشان در نیمه دوم سده ۱۳ هجری در محله سلطان امیر احمد توسط استاد علی مریم کاشانی ساخته و به وسیله شاگردان میرزا ابوالحسن صنیع الملک غفاری کاشانی و زیر نظر وی گچ‌بری و نقاشی شد. خانه تاریخی طباطبایی‌ها به شماره ۱۵۰۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حریق در بناهای تاریخی ایران

به این ترتیب با گذشت تنها ۴ ماه از سال ۱۳۹۷ وقوع ۵ فقره آتش‌سوزی بزرگ در بناهای تاریخی که همگی در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند نشان از بی‌توجهی عمیق و نبود مدیریت و برنامه لازم برای حفظ این نوع آثار ملی و میراث تاریخی دارد.

مرور اطلاعات موجود از وضعیت این بناها و نگاهی گذرا به برخی تصاویر منتشر شده پس از حوادث نشان می‌دهد که گرچه این بناها در فهرست آثار تاریخی ثبت شده بودند اما گویا سازمان میراث فرهنگی برنامه، دستور کار، و توان اداره امور این بناها را ندارد. مسجد جامع ساری علیرغم تاریخ بیش از هزار ساله، همانند سایر مساجد مورد استفاده روزمره بوده و تصاویر نشان می‌دهد که میزبان تعداد زیادی کولر بر دیوارهای بیرونی شبستان‌های خود بوده، همچنان‌که بخش فوقانی ساختمان خانه طباطبایی کاشان به عنوان انبار ملزومات اداری مورد استفاده قرار گرفته. گزارش‌های آتش‌نشانی نشان می‌دهد که آتش‌سوزی از اتصالات برق شروع شده و به دلیل وجود مواد قابل اشتعال به سرعت گسترش یافته است. این گزارش‌ها حاکی است که هیچ دستورالعمل مشخصی برای افرادی که در این بناها مستقر شده‌اند وجود ندارد و سازمان میراث فرهنگی برنامه‌ای برای بازرسی این بناها تدوین و اجرا نکرده.

گرچه پیش از این درباره آسیب‌های وارد شده به بناهای تاریخی که به عنوان مرکز فرهنگی و گردشگری در اختیار بخش خصوصی و برخی سازمان‌ها قرار گرفته گزارش‌هایی منتشر شده و علاقمندان به میراث فرهنگی همواره اعتراض و نگرانی خود را ابراز کرده‌اند، اما بی‌توجهی سازمان میراث فرهنگی تا بدان پایه است که حتی در مواردی که این بناها از سوی مالکین در معرض آسیب قرار دارند هم اقدام مشخصی انجام نشده. آتش‌سوزی در کاخ سرهنگ آباد موسوم به چهلستون اردستان یکی از این موارد است که گفته می‌شود به دلیل اختلاف دو مالکش در معرض آتش‌سوزی قرار گرفته. اختلاف این دو مالک مدت‌ها ادامه داشته و سازمان میراث فرهنگی نیز در جریان این اختلاف که منجر به ممانعت از واگذاری این عمارت به سازمان میراث فرهنگی شده قرار داشته. گفته می‌شود روز پیش از وقوع آتش‌سوزی مشاجره‌ای بین دو نفر از مالکان این بنا رخ داده.

سوءتدبیر و نداشتن برنامه برای نگهداری و حفظ این بناهای تاریخی کاملاً روشن است، سوابق مواردی که منجر به وارد آمدن خسارت به بناهای تاریخی شده نشان می‌دهد که افراد خاطی و عوامل مؤثر در بروز حوادث مورد بازخواست قرار نگرفته و از سوی سازمان میراث فرهنگی یا مراجع قانونی فراخوانده نشده‌اند. از طرفی روشن است که سازمان میراث فرهنگی اراده و برنامه‌ای برای حفظ باقیمانده آثار تاریخی از گزند چنین حوادثی ندارد.

گرچه مجموعه ارزشمند و بی نظیر آثار تاریخی کشور در فهرست آثار جهانی و ملی ثبت می‌شوند، اما گویا سازمان متولی آن وظیفه‌ای بیش از انجام این نوع امور برای خود در نظر نگرفته و آتشی که در این گلستان افتاده همه آثار و بناهای تاریخی رنگارنگ و دلنواز کشور را تهدید می‌کند.

بیشتر بخوانید: