ترکش تحریم‌های آمریکا بر تن همسایگان ایران هم می‌نشیند؟

رایزنی‌های ایران و آمریکا در دو جبهه متفاوت و متقابل ادامه دارد: تهران به دنبال حفظ کانال‌های مالی و روابط تجاری است و واشنگنتن خواهان به صفر رساندن صادرات نفت ایران و بستن تمامی کانال‌های انتقال منابع مالی به ایران. حالا جدای از تهران، همسایگان شرق و غرب ایران هم می‌گویند که از تحریم‌‌ها زیان می‌بینند.

یک هیئت امریکایی به ریاست معاون وزیر خزانه‌داری به آنکارا رفته تا با مقام‌های ترکیه درباره تحریم‌های ایران گفتگو کند. ترکیه یکی از شرکای تجاری و اقتصادی ایران است. اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری ایران سال گذشته هدف دو کشور را دست‌یابی به مبادلات تجاری ۳۰ میلیارد دلار عنوان کرده بود.

رفت و آمد مقام‌های عالیرتبه سیاسی و نظامی تهران به آنکار از سال گذشته افزایش یافت. دو طرف توافق دو جانبه‌ای تحت عنوان «مبارزه با تروریسم در مناطق مرزی» را امضاء کردند. تنش میان هر دو کشور بر سر سوریه نیز کاهش چشمگیری داشته و پس از آن داد و ستد دوجانبه افزایش یافته است.

حال اما تحریم‌های آمریکا علیه ایران، روند رو به رشد روابط تجاری تهران- آنکارا را تحت تأثیر قرار داده است. به گزارش خبرگزاری رویترز، جمعه ۲۹ تیر رفعت حصارجیکلی‌اوغلو، رئیس اتحادیه اتاق‌های بازرگانی و بورس‌های ترکیه در دیدار با هیئت امریکایی گفته که از تاثیرات منفی تحریم‌های آمریکا بر اقتصاد ترکیه «نگران است».

وزارت خارجه ترکیه نیز با انتشار بیانیه‌ای مذاکرات هیأت آمریکایی با آنکارا بر سر تحریم اقتصادی ایران ر تأئید کرده اما گفته است که ایران یکی از شرکای تجاری مهم آنکاراست و دولت ترکیه اعمال تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه جمهوری اسلامی را زیر نظر خواهد داشت.

در جستجوی نفت

ایران یکی از تامین کنندگان انرژی ترکیه به شمار می‌رود. حجم واردات نفت ترکیه از ایران طی ماه‌های گذشته افزایش یافته است. یکی از دلایل آن تسلط دوباره دولت مرکزی عراق بر منابع نفتی کرکوک و انتقال آن به ایران است. پیشتر اما آنکارا و اقلیم کردستان برای انتقال نفت کرکوک به ترکیه توافق کرده بودند.

ایران نزدیک به یک چهارم نفت مورد نیاز ترکیه را تأمین می‌کند و همزمان ترکیه بزرگترین مشتری گازی ایران به شمار می‌رود. اختلاف دو کشور بر سر قیمت گاز در سال‌های گذشته منجر به صدور گاز مجانی توسط ایران نیز شده است.

حال اما در صورتی که ترکیه نتواند از واشنگنتن مجوز معافیت از مجازات نقض تحریم‌های ایران را بگیرد، باید از نفت و شاید گاز تهران چشم بپوشد. موضوعی که حصارجیکلی‌اوغلو آن را «ناراحت کننده» توصیف کرده است.

از دیگر امکانات ایران برای اقتصاد نحیف‌شده و رو به سقوط ترکیه،  یکی بازار بزرگ مصرف است و دیگری هم دسترسی و امکان ترانزیتی که ایران در منطقه دارد. پس از لغو تحریم‌ها و توافق هسته‌ای بسیاری از شرکت‌های پوشاک ترکیه نمایندگی‌های متعددی در شهرهای ایران دایر کردند. همزمان تهران و آنکارا برای تاسیس یک شهرک تولید نساجی به توافق رسیدند. حال سرنوشت این توافق نیز پس از تحریم‌ها مشخص نیست.

علاوه بر این ایران برای ترکیه امکان ترانزیت مناسبی بود. بسیاری از کالاهای ترکیه از مسیر ایران به ترکیه، پاکستان و حتی کشورهای عربی منطقه منتقل می‌شد. حصارجیکلی‌اوغلو گفته که با بازگشت تحریم‌های سخت‌گیرانه «این امکان‌ها برای اقتصاد ترکیه از بین خواهد رفت».

دومینوی منطقه‌ای

این تنها ترکیه نیست که از تحریم‌ها زیان می‌بند، افغانستان پیش از آغاز تحریم‌ها با مشکل روبرو شده است: نخست اینکه شرکت‌های تولیدی افغانستان باید به دنبال یک جایگزین برای چابهار باشند. بسیاری از شرکت‌های افغانستانی مواد اولیه سفارشی خود را در این بندر تحویل می‌گیرند، حال اما قطع روابط تجاری و مالی با ایران این امکان را از آنها می‌گیرد.

علاوه بر این پرداخت و دریافت‌های مالی برای آن دسته از شرکت‌های افغانستانی مستقر در ایران همانند گذشته امکان‌پذیر نخواهد بود. موضوعی که چندی پیش رئیس اتاق بازرگانی هرات نیز آن را تائید کرده و گفته بود: صنایع افغانستان از تحریم‌ها زیان می‌بینند.

دیگر زیان افغانستان از تحریم‌های ایران، سقوط ارزش ریال و پیامدهای آن است. پیامد نخست کاهش قیمت کالاهای وارداتی از ایران که تولیدکنندگان افغانستانی را نگران کرده است. پیامد دوم هم بازگشت مهاجران افغانستانی از ایران است که به افزایش نرخ بیکاری در افغانستان خواهد انجامید.

رسانه‌های داخلی طی روزهای گذشته از موج خروج مهاجران افغانستانی خبر داده‌اند. این مهاجران کاهش ارزش ریال و افت سطح درآمد همزمان با افزایش هزینه زندگی را از دلایل اصلی خروج از ایران اعلام کرده‌اند.

همزمان ایران سخت‌گیری علیه مهاجران یا آنچه که در ادبیات رسمی جمهوری اسلامی «اتباع بیگانه» خوانده می‌شود، را افزایش داده است. مسئول اداره اتباع بیگانه تهران گفته که روازنه حداقل ۱۵۰ تن از مهاجران در تهران دستگیر و به «مهاجر- شهرها» یا همان اردوگاه‌های اسکان مهاجران منتقل می‌شوند.

تعدادی از نمایندگان مجلس طرحی مبنی بر ممنوعیت به کارگیری کارگران مهاجر را تهیه کرده تا در صورت تصویب جرایم مالی بیشتری برای کارفرمایانی که کارگران خارجی به کار می‌گیرند، اعمال شود. پیش از این اما وزارت کار جریمه استخدام کارگران خارجی را افزایش داده و اشتغال مهاجران را محدودتر کرده است.

آتش زیر شعله در عراق

عراق و سوریه دیگر کشورهایی هستند که از تحریم ایران زیان بیشتری خواهند دید. دولت جمهوری اسلامی طی سال‌های گذشته برای گسترش آنچه که «حوزه نفوذ» نامیده، در سوریه و عراق هزینه کرده است. اما کاهش درآمدهای مالی می‌تواند بودجه ایران برای حمایت از گروه‌های همسو در عراق و همچنین بشار اسد در سوریه را کاهش دهد.

قطع خدمات ایران به عراق طی روزهای گذشته موجب بروز اعتراض‌های گسترده در برخی مناطق شده است. علاوه بر این ایران بخشی از کالای مصرفی در اقلیم کردستان را تامین می‌کند. حال بازگشت تحریم‌ها نخست گروه‌های همسو با ایران که در قدرت نیز سهم دارند را دچار مشکل خواهد کرد و در ادامه می‌تواند ارسال خدمات فنی و کالا به عراق را هم دشوارتر کند. موضوعی که با توجه به تفاهمنامه‌های همکاری دو جانبه و تلاش برای گسترش روابط تجاری میان تهران و بغداد، به سود هیچ یک از دو طرف نیست.

در سوریه نیز ایران بازسازی بخشی از پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌های برق را عهده‌دار شده است. حال اما کاهش درآمد نفتی ایران تامین مالی این پروژه‌ها را ناممکن خواهد کرد. این موضوع یکی از خواسته‌های تحریم‌های تازه علیه تهران است: کاهش نفوذ در سوریه و عراق.

ایران در جستجوی بازار موازی

تهران اما برای تامین مالی خود و همسویانش همچنان به دنبال راهکارهای دور زدن تحریم‌ها است. راهکاری که در دوره پیشین تحریم‌ها به تولد نزدیک به هزار بنگاه اقتصادی مستقر در ترکیه و پدیده‌هایی چون رضا ضراب و بابک زنجانی انجامید. ترکیه در دور پیشین تحریم‌ها برای ایران به سان یک حیات خلوت و امن عمل کرد. بانک‌های ترکیه بخشی از مبادله مالی تهران را عهده‌دار شدند.

این بار اما مشخص نیست که دولت ترکیه که همزمان در حال گفت‌گو با تهران، واشنگتن و اتحادیه اروپا است، در یک وضعیت اقتصادی رو به سقوط که لیر بیش از هر زمان دیگری در دو دهه گذشته ارزش برابری خود را از دست داده، حاضر به ایفای چنین نقشی خواهد بود یا با پیوستن به جبهه تحریم، حلقه را تنگ‌تر خواهد کرد.

در همین زمینه