آب شور، خاک فراموش شده جنوب عراق را غیرقابل زیست کرده است

سدهای بالادستی در ترکیه، سوریه و ایران، کاهش میزان بارندگی فصلی و فرسودگی زیرساخت‌ها جنوب عراق را امروز به سرزمینی خشک بدل کرده‌اند. شوری بی‌سابقه، در کنار خشکسالی و نزدیکی منابع آبی به میدانهای نفتی، باعث نابودی ۸۷ درصد از بیست هزار مترمربع زمین زراعی این منطقه شده است. این در شرایطی است که کاهش درآمدهای نفتی و هزینه بالای جنگ علیه داعش خزانه دولت عراق را خالی کرده است.

زمانی به خاطر کانال‌های آب زلال و تازه‌اش به «ونیز شرق» مشهور بود؛ سخن از بصره است، دوم شهر بزرگ کشوری که خود روزگاری «سرزمین میان دو رود» [دجله و فرات] خوانده می‌شد و محل تولد کهن‌ترین تمدن‌های بشری است.

دیگر خبری از آن بصره و عراق نیست. سدهای بالادستی در ترکیه، سوریه و ایران، کاهش میزان بارندگی فصلی و فرسودگی زیرساخت‌ها جنوب عراق را امروز به سرزمینی خشک بدل کرده‌اند.

فقدان آب شرین کافی باعث شده که جریان آب شور خلیج فارس در اروندرود یا شط العرب به سمت شمال پیشروی کرده و از این طریق در خاک مزارع و باغ‌هایی نفوذ کند که روزگاری نه چندان دور سرسبز بودند.

پیامدهای آبی که شور شد

حیات ساکنان بصره بیش از هرچیز به اروندرود وابسته است، رودی در مرز ایران و عراق که از همریزش دجله و فرات و سپس کارون پدیده آمده است. اکنون شوری فزاینده آب این رود، خاک مناطق مجاور آن را خشک کرده، سیستم‌های تصفیه آب را از کنار انداخته، و در حال کشتن تدریجی دام و ماهی است.

درختان سیب و خرما و انجیر یکی یکی در اطراف بصره در حال مردن‌اند، زمین‌های کشاورزی در حال تبدیل شدن به شوره‌زار‌ اند، و آب لوله‌کشی نیز آن قدر شور و آلوده است که نمی‌توان از آن برای شستن و پختن استفاده کرد.

میزان کل جامدات محلول در آب ــ که سنجه اندازه‌گیری شوری آب است ــ در برخی مناطق بصره به چهل هزار میلی‌گرم می‌رسد، درحالی که سطح قابل پذیرش آن ۲۴۰۰ تا ۲۴۰۰ میلی‌گرم است.

این شوری بی‌سابقه، در کنار خشکسالی و نزدیکی منابع آبی به میدان‌های نفتی، باعث نابودی ۸۷ درصد از بیست هزار مترمربع زمین زراعی این منطقه شده است.

عراق تلاش کرده با همسایگانش در خصوص تقسیم آب رودخانه‌های دجله و فرات، که سرچشمه‌هایشان بیرون از مرزهای این کشور‌اند، به توافق برسد، اما این تلاش چندان موفقیت‌آمیز نبوده است.

در آن سوی مرز، در جنوب ایران نیز وضعیت آب از بصره بهتر نیست.

در جنوب نفت‌خیز عراق، بحران آب همراه شده است با بحران برق؛ بحرانی ناشی از قطع برق وارداتی از ایران به دلیل بدهی. و همین در یک ماه گذشته انگیزه تظاهرات گسترده مردمی بوده است.

جنوب عراق مملو از نفت است و سه میدان نفتی بزرگ آن نیمی از کل نفت عراق را تولید می‌کنند. هجوم زائران به شهرهای مقدس شیعیان همچون کربلا و نجف میلیاردها دینار برای بغداد درآمد به همراه دارد. اما وضع آب وخیم است، گرمای هوا در تابستان این شهرها از ۴۵ درجه سانتیگراد عبور می‌کند و برق دائماً در این فصل سال قطع می‌شود. به فهرست مشکلات جنوب عراق بیکاری را هم باید اضافه کرد.

به همین دلایل،  هزاران‌ نفر علیه فساد، بیکاری و سوء مدیریت در ارائه خدمات در استان‌های جنوبی عراق به خیابان ریختند. حکومت نیروهای ویژه‌اش را به مقابله با آنها فرستاد.  و ده‌ها نفر در این راهپیمایی‌های اعتراضی کشته یا زخمی شدند.

حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق پس از سه هفته از آغاز اعتراض‌های مردمی در استان‌های جنوبی این کشور سرانجام  چند روز پیش وزیر برق را از سمت خود معلق کرد.

دشمنان بصره: جنگ و نمک

مشکل آب تنها منحصر به بصره نیست، و مشکل دولت عراق نیز تنها آب و هوا نیست؛ کاهش درآمدهای نفتی و هزینه بالای جنگ علیه داعش خزانه حکومت را خالی کرده است. منتقدان فساد را نیز به این فهرست اضافه می‌کنند.

وضعیت امروز جنوب عراق و ایران یادآور سالهای جنگ میان این دو کشور است که باغ‌ها و مزارع می‌سوختند، و خاک به میدان مین بدل شده بود. درست مثل آن روزها، امروز نیز مناطق جنوبی دو کشور شاهد موج مهاجرتی، به‌ویژه کشاورزان، است.

زمانی منطقه السیبه، در حاشیه بصره، خانه ۶۵۰۰۰ نفر بود؛ خانه مردمانی سخت‌کوشن که در ۵۰ هکتار زمین‌های آن مشغول کشاورزی بودند؛ جنگ باعث شد تقریباً همه آنها از این منطقه فرار کنند. پس از حمله آمریکا به عراق و سقوط صدام، حدود ۱۸۰۰۰ نفر آنها به این منطقه بازگشتند تاد وباره کار و کشاورزی را از سر بگیرند. به گفته نیما قذبان المنصوری، رئیس شورای این منطقه، اکثر آنها امروز ناامید شده‌اند.

پس از نفت، کشاورزی بزرگترین حوزه اقتصادی عراق است. اما به گفته سازمان سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، عراق تنها می‌تواند ۳ تا ۴ میلیون هکتار را زیرکشت ببرد، که چیزی در حدود یک سوم زمین‌های قابل کشت این کشور است. موانع اصلی عبارت‌اند از: کمبود منابع آبی، شوری خاک و عدم ثبات سیاسی.

در سال‌های اخیر، عراق به دلیل کمبود منابع آبی مجبور شده است که از سطح کشت محصولات حیاثی مثل گندم و برنج به میزان قابل توجهی بکاهد.

ایجاد خلافت اسلامی در شمال عراق در سال ۲۰۱۴ و جنگ ویرانگر برای پاک کردن این خلافت از روی نقشه باعث شده عراق ۴۰ درصد از ظرفیت کشاورزی خود را در طول چهار سال گذشته از دست بدهد.

بصره اگرچه کیلومترها از میدان جنگ با داعش دور بود، امروز همچنان هزینه این جنگ را می‌پردازد.

در طول این سال‌ها، اما دشمن اصلی بصره، بیش از پیکارجویان دولت اسلامی، نمک بوده است، نمکی که زندگی مردم این شهر را حسابی تلخ کرده است.

منبع: نیویورک تایمز

در همین زمینه