کارزار لغو مجازات اعدام در ایران را با هم پیش ببریم!

*ده اکتبر روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام

هیجده مهر (ده اکتبر) بر اساس تقویم سازمان ملل متحد روز جهانی مبارزه با اعدام است. هر ساله هزاران نفر به مجازات اعدام محکوم می‌شوند. آنان را به دار می‌آویزند، تیرباران می‌کنند یا با سم می‌کشند. روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام یاد آور هزاران نفری است که اکنون در انتظار اجرای حکم اعدام خود هستند. از دهه ۹۰، مبارزه برای لغو حکم اعدام افزایش چشمگیری در سطح جهان داشته است. سازمان عفو بین الملل، فدراسیون بین المللی جامعه های حقوق بشر، دیده بانان حقوق بشر و ده ها سازمان دیگر، سال ۲۰۰۱ یک کنگره جهانی علیه مجازات مرگ در استراسبورگ تشکیل دادند و خواستار لغو حکم اعدام در تمام کشورها گردیدند. خطاب بیانیه کنگره تنها به دولت ها نمی باشد.
یک سال بعد و پس از چندین نشست دیگر، بنیان گذاران کنگره "ائتلاف جهانی علیه مجازات اعدام" را شکل دادند. در سال ۲۰۰٣ آنها روز ۱۰ اکتبر (۱٨ مهرماه) را روز جهانی علیه مجازات اعدام اعلام کردند و از آن پس، هر سال در این روز بحث و کارزاری را در این زمینه سازمان می دهند. هدف از برگزاری اکسیون‌های متنوع در این روز آن است که همگان به تلاش و کوشش برای لغو مجازات اعدام در همه کشورهای جهان فراخوانده شوند. اکنون در بسیاری از کشورهای پیشرفته، مفاد اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر و لغو مجازات اعدام وارد قوانین اساسی آنها شده است، با این حال تا شمول حقوق پیش‌بینی شده در اعلامیه‌ برای تمامی انسانها در جهان راه درازی در پیش است.

*وضعیت حقوق بشر در ایران

ایران از نخستین کشورهای امضاکننده‌ اعلامیه‌ جهانی حقوق بشر است اما حکومت اسلامی به اجرای آن در کشور احترام نمی گذارد. با این‌ حال پس از گذشت نزدیک به هفتاد سال از این رویداد تاریخی، بنا به گفته ارگان های بین‌المللی حقوق بشر از جمله‌ کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد، دیده ‌بان حقوق بشر، سازمان عفو بین‌الملل، گزارشگران بدون مرز، جامعه‌ دفاع از حقوق بشر در ایران، رژیم اسلامی در زمینه حقوق بشر و اعدام ها بدترین و جنایت کارانه ترین کارنامه را در سطح جهانی دارد.

*افزایش مخالفت با لغو مجازات اعدام در ایران

مخالفت با مجازات اعدام و تلاش برای لغو آن در ایران قدمت چندانی ندارد. در دوران انقلاب بی تردید فکر و خواست لغو مجازات اعدام در میان طیفی کوچک از ایرانیان طرفدار حقوق بشر وجود داشته است. با این حال به نظر می رسد که رشد آگاهی در زمینه‌ حقوق بشر و همچنین ارتقای فرهنگ حقوق بشر در ایران، نسبت به گذشته افزایش یافته است. وجود امکانات مجازی و دسترسی به شبکه های اجتماعی و انجام فعالیت ها و به راه انداختن کارزارهای مختلف حقوق بشری و نیز ابتکارات و کوشش‌های مختلف مدافعان حقوق بشر در داخل و خارج از ایران باعث شده است که ارزش گزاری به لغو مجازات اعدام و مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر و دیگر میثاق های الحاقی مربوط به آن در جامعه افزایش یابد. در حال حاضر طرفداری از حقوق بشر در میان بسیاری بصورت ارزشی اجتماعی در آمده است و بسیاری از احزاب، سازمان های چپ تا راست و نیز نهادهای مدنی، در برنامه ها و خواستهای خود به مواد این اعلامیه توجه زیادی نشان می دهند. و بسیاری از تحلیل ها و مواضع آنان با تکیه به مفاد این اعلامیه نوشته می شود. چنین رویکردی توان ما را برای تاثیرگذاری در جامعه برای دفاع از حقوق بشر و لغو مجازات اعدام افزایش می دهد.

* حق زندگی بر حق آزادی بیان و هر حق دیگری مقدم است

مجازات اعدام عملی ضد بشری است و انجام آنرا شایسته جامعه انسانی نمی دانند. هر انسان دمکرات و آزادیخواهی منطقا می بایست مخالف حذف زندگی در هر وضعیتی باشد و بدون هیچ شبهه ای برای لغو آن در ایران و جهان فعالیت کند. دفاع از حق زندگی، مبارزه برای اخلاقی کردن و عقلانی کردن قوانین کیفری و دموکراتیک کردن جامعه و دولت است. هر انسانی باید فعالانه از مواد سه و پنج اعلامیه جهانی حقوق بشر، که مجازات اعدام را تجاوز به حقوق بنیادی انسان می داند، حمایت همه جانبه کند.
دولت ها وظیفه دارند از حق زندگی تمام شهروندان بصورت برابر و بدون کوچکترین تبعیضی از جهت نژاد، رنگ، تابعیت، مذهب، جنسیت افراد، حمایت کنند زیرا حق زندگی به مثابه حق ذاتی و اساسی ترین حق انسان در تمام متون بین المللی حقوق بشر قید شده است. با پیشرفت و تکامل حقوق بشر در نقاط گوناگون جهان، حق زندگی نیز که یکی از اصلی‌ترین حقوق نخستین بشر است، به آرامی رشد پیدا کرده است؛ به ویژه در هزاره اخیر اغلب قوانین در کشورهای مختلف جهان حق حیات را به رسمیت شناخته‌اند. مخالفت با مجازات اعدام در واقع دفاع از "حق زندگی" است و حق زندگی بر حق آزادی بیان و هر حق دیگری مقدم است.

* دلایل و انگیزهای اعدام؟

رژیم اسلامی حاکم در ایران دلایلی مانند تنبیه مجرمان، حفظ امنیت، اجرا و گسترش عدالت را به ظاهر برای اجرای مجازات اعدام مطرح می کند اما در اصل انجام مجازات اعدام را در جهت تقویت و حفظ و اقتدار نظام اسلامی از طریق ایجاد و تقویت ترس و وحشت در میان شهروندان کشور، حفظ نظم و کنترل جامعه، ترویج روحیه تسلیم پذیری و فرمانبری از قدرت حاکم، به سکوت و بی تفاوتی کشاندن مردم و جلب همکاری با تفکر حاکم، پرداخت هزینه های سنگین برای همکاری با احزاب اپوزیسیون، تقویت و تشویق انتقام جویی، نفرت و ... می باشد.

*مجازات اعدام در ملاء عام

تاکنون تجربیات بسیاری در بعضی از کشورها و از جمله ایران نشان داده است که انجام مجازات اعدام نتوانسته به کاهش جرم و جنایت در جامعه منجر شود. تعیین مکان و محل انجام مجازات اعدام در ملاء عام بر عهده قاضی است. رویه قضایی مجازات در ملاء عام، تنها برای جرایمی مانند قتل و یا تجاوز جنسی، نیست. بلکه به مجازات های مربوط به مواد مخدر نیز کشانده شده است. اعدام در ملاء عام به تقویت روحیه قساوت، انتقام، نفرت و حتی گرایش به ارتکاب جرم را افزایش داده است. این شرایط باعث می شود که در مواجه با رفتارخشونت آمیز، بی تفاوتی و بی اهمیتی در جامعه گسترش یابد. برخورد برخی از حاضران در مراسم اعدام در ملا عام که برای دیدن صحنه اعدام، ساعت ها وقت می گذارند و حتی به بگو و بخند نیز می پردازند، هشدار دهنده است. این برخوردها در ادامه می تواند موجب نوعی بی‌توجهی در حاضرین در مراسم اعدام ها ایجاد ‌کند. متاسفانه این طیف از مردم سال هاست که در مراسم مجازات اعدام حضور می‌یابند و بدین ترتیب در بلند مدت گرایش به آدم کشی و قتل با برگزاری چنین مراسم‌هایی عادی گشته و زمینه‌ساز عادی سازی جرم در جامعه می‌شود. در واقع این اقدام درجه میزان تحمل آدم کشی را افزایش می دهد و موجب عادی شدن جنایت در جامعه می‌شود.

*چرا لغو مجازات اعدام؟

برای اینکه زندگی زیبا و مقدس است و هیچ کس حتی حکومت حق ندارد، آنرا حذف کند. به کارگیری خشونت راه حلی مناسب در برابر خشونت نیست. اجرای مجازات اعدام به نفع خواسته خشونت، انتقام جویی، و به ضرر خردمندی و صلح در جامعه است. بسیاری از تحقیقات و مطالعات جهانی نشان داده است که مجازات اعدام از وقوع هیچ جرم و جنایتی جلوگیری نمی کند. در واقع مجازات اعدام به اندیشه بشر دوستی و به روح جهان مدرن امروز که حق حیات را برای همه انسان ها محترم می شمارد، بی توجهی همه جانبه می کند. مواد سه و پنج اعلامیه جهانی حقوق بشر، مجازات اعدام را تجاوز به حقوق بنیادی انسان می داند و با منطق و آمار می توان نشان داد که اعدام اجرای عدالت نیست، انتقام است و می بایست هر چه زودتر لغو شود!

* ادعای حکومت، مجازات اعدام و نظر اکثریت مردم

یکی از استدلال‌‌های مقامات قضایی حکومت اسلامی در مورد مشروعیت مجازات اعدام این است که بیشتر مردم در ایران موافق آن هستند. اما واقعیت این است حکومت در تشویق مجازات اعدام هم به لحاظ قانونی و هم به لحاظ اجتماعی و فرهنگی ترویج و تبلیغ می‌کند. و به همین خاطر نزدیک به چهل سال است که آن را به بخشی از زندگی، فرهنگ، مذهب و مبانی حقوقی کشور وصل کرده است.
به علاوه در این عرصه جمهوری اسلامی در اعلام آمار اعدام نه شفاف است و نه اجازه گردش آزاد اطلاعات در مورد آن را می‌دهد. در سرکوب گسترده آزادی بیان، هیچ گفتمان انتقادی‌ درباره اعدام، فرصت مطرح شدن در سطح جامعه را پیدا نمی‌کند. واقعیت این است که در سطح جامعه مطبوعات و رسانه‌ها نمی‌توانند قصاص و اعدام را آزادانه به بحث بگذارند. زیرا سرکوب آزادی بیان می تواند تاثیری منفی روی آگاهی عمومی در مورد اعدام و حقوق بشر بگذارد. و جامعه در این وضعیت نمی‌تواند با مشکلات مربوط به اجرای مجازات اعدام، میزان بازدارندگی آن و عواقب آن در از بین بردن خشونت، انتقام و نفرت در جامعه، روبرو شود. هر چند دسترسی بخش قابل توجهی از مردم به شبکه های اجتماعی سیاست های حکومت را در این عرصه تا حدودی رو کرده است اما با این وجود حکومت ایران با سیاست سرکوبگرانه اش نه تنها اجازه طرح بحث اعدام در سطح جامعه را نمی‌دهد، بلکه تلاش‌های کوچکی که برای جلوگیری از اعدام محکومان می‌شود را هم بر نمی‌تابد. بنابراین در فقدان چنین بحث‌هایی در سطح عمومی، مقامات قضایی در حکومت اسلامی ایران نمی‌توانند ادعا کنند که مجازات اعدام، خواست اکثریت مردم است، درحالی که در این خصوص نه رفراندومی انجام شده و نه نظرسنجی‌ای انجام گرفته است!

* اهمیت اعزام آقای "جاوید رحمان" گزارشگر ویژه حقوق بشر به ایران

همه می دانند که اعدام در جمهوری اسلامی ایران قانونی است. جرائمی که در قوانین جمهوری اسلامی برای آنها اعدام پیش‌بینی شده، بسیارند. به گفته بسیاری از فعالان حقوق بشر و مفاد کنوانسیون های بین المللی، مجازات اعدام ناقض حق حیات است. سازمان ملل از کشورهایی که در آنجا مجازات اعدام اجرا می شود خواسته تا مجازات اعدام را لغو کنند.
پس از فوت نابهنگام خانم "عاصمه جهانگیر"، آقای "جاوید رحمان" گزارشگر جدید ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر برای انجام این مسئولیت توسط کشورهای عضو انتخاب شد. با چنین رویکردی ﺑﻪ رهبران جمهوری ایران اﯾﻦ ﭘﯿﺎم بصورت شفاف داده شد ﮐﻪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ایران پیگیری می شود و باید به نقض آن پایان داده شود و حکومت ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮد در خصوص رعایت حقوق بشر می بایست ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ. آنچه که در ایران در شرایط کنونی علاوه بر فعالیت و کارزارهای فعالین حقوق بشری امکان تاثیر گذاری دارد فشار بین‌المللی برای لغو اعدام و رعایت حقوق بشر در ایران است.
جمهوری اسلامی همواره نشان داده است که با هر گونه نظارت سازمان های بین المللی در امور حقوق بشر ایران مخالف است. حکومت در وضعیت کنونی هر چند سعی دارد در بیرون از مرزها، چهره خود را برای مذاکره و تفاهم با غرب تقویت کند اما برعکس در داخل کشور نه تنها چهره سرکوبگرانه خود را تغییر نداده بلکه فضای امنیتی و بگیر و ببندها را بیشتر از قبل افزایش داده است. در چنین وضعیتی امروز مناسب است اپوزیسیون و فعالین عرصه مدنی در داخل و خارج از کشور یک صدا خواهان اعزام آقای "جاوید رحمان" گزارشگر ویژه حقوق بشر به ایران برای بازدید از زندانها و ملاقات با زندانیان شوند. روشن است که در سطح جهانی با روندی که برای الغای جهانی حکم مجازات اعدام و نقض حقوق بشر وجود دارد ایران روز به روز انگشت نما تر می‌شود و این وضعیت به ضرر حکومت اسلامی تمام می شود و حکومت مجبور است در این زمینه هزینه های سنگین تری را بپردازد. اقدامات بین المللی در ارتباط با نقض حقوق بشر در ایران می بایست چنان باشد که هر گونه سرکوب یا اعدامی با پرداخت هزینه برای حکومت همراه شود!

*مخالفت با "جهان شمولی" اعلامیه جهانی حقوق بشر

حقوق بشر، حقوقی است که انسان‌ها فقط به دلیل انسان بودن از آن بر‌خوردارند. یعنی برای داشتن آن حقوق، شرایط مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه فقط انسان بودن اساس است. به همین دلیل، حقوق بشر به دلیل ماهیتی که دارد، باید جهانی باشد و زمان و مکان نمی‌شناسد. به این خاطر جهان شمولی یکی از ویژگی‌های مهم اعلامیه جهانی حقوق بشر است و منشا اقتدار حقوق بشر نیز از آن ناشی می شود.
"برخی می‌گویند اصول جهانی اعلامیه مغایر با کثرت‌گرایی و تنوع فرهنگی است. پاره‌ای نیز مدعی‌اند حقوق مدنی و سیاسی مندرج در اعلامیه، صرفا متعلق به سنت‌ها، ارزش‌ها و راه‌کارهای غربی است و پیوند چندانی با دیگر سنت‌ها و فرهنگ‌های غیرغربی ندارد. این موارد از جمله‌ بهانه‌های مخالفان حقوق بشر در کشورهای جهان سوم، به ویژه در کشورهای مسلمان‌نشین برای مقاومت در برابر گسترش موازین حقوق بشر‌اند. بنابراین مانع عمده در برابر گسترش موازین حقوق بشر در زندگی جوامع بشری، مقاومت در برابر "جهان‌شمولی" مفاد اعلامیه حقوق بشر است. حکومت اسلامی ایران نیز از جمله کشورهایی است که در مجامع بین‌المللی با "جهان‌شمولی" اعلامیه‌ی حقوق بشر مخالفت می‌کند". (۱)

بنابراین حقوق بشر اساسی‌ ترین و ابتدایی‌ ترین حقوقی است که هر فرد به طور ذاتی و به صرف انسان بودن از آن بهره‌مند می ‌شود. این تعریف ساده عواقب و بازتاب اجتماعی و سیاسی مهمی را برای مردم و حکومت‌ها به دنبال دارد. مطابق اعلامیه جهانی حقوق بشر و سایر اسناد بین‌المللی، این حقوق ویژگی‌هایی همچون جهان شمول بودن، سلب ناشدنی، انتقال ناپذیری، تفکیک ‌ناپذیری، عدم تبعیض و برابری طلبی، به هم پیوستگی و در هم تنیدگی را دارا است. از این رو به تمامی افرد در هر جایی از جهان تعلق دارد و هیچ‌ کس را نمی‌ توان به صرف منطقه جغرافیایی که در آن زیست می‌کند، از حقوق بشر محروم کرد ضمن اینکه همهٔ افراد فارغ از عواملی چون نژاد، ملیت، قومیت، جنسیت و غیره در برخورداری از این حقوق با هم برابر و یکسانند و در این خصوص کسی را بر دیگری برتری نیست. این حقوق شامل حقوق طبیعی یا حقوق قانونی که در قوانین ملی و بین‌المللی موجودند، می‌شود.

طیف های مختلف اپوزیسیون مناسب است در دفاع از حقوق انسانی هیچ خط و مرزی را جلوی خود و دیگران قرار ندهند. در مبارزه برای لغو مجازات اعدام، توقف شکنجه و آزار و اذیت زندانیان، و آزادی همه زندانیان سیاسی در ایران و دفاع از حق زندگی، لازم است نیروهای آزادیخواه با هر گرایش و نگرشی در این کارزار، دست همکاری به یکدیگر در جهت فعالیت مشترک دهند. ما می توانیم امکانات، ظرفیتها و نیروهایمان را در عرصه های انسانی و حقوق بشری متمرکز کنیم تا صدایمان بهتر و بیشتر به گوش مردم کشورمان و جهانیان برسد. تا بلکه اعدام ها و دستگیری ها در ایران کاهش یابد. و هر اعدامی در ایران می بایست با هزینه همراه شود و رژیم نسبت به این امر آگاهی داشته باشد. فشارهای بین المللی و همکاری های اپوزیسیون دمکرات، آزادیخواه و سکولار می تواند تا حد زیادی حکومت را وادار کند که اعدام‌های سیاسی را متوقف کند و نیز در رابطه با مواد مخدر بجای اعدام از مجازات‌های جانشین استفاده کند. اعتصاب عمومی در کردستان ایران نسبت به اعدام زنده یادان رامین حسین پناهی و زانیار مرادی و لقمان مرادی نشان داد که جامعه در مورد احکام سیاسی و احکامی که در دادگاه‌ها در رابطه با مواد مخدر صادر می‌شود بیشتر حساس شده است و علاقمند است که برای حکم اعدام مجازات‌های جایگزینی پیش بینی شود. این وضعیت بیانگر حساسیت جامعه به نقض حقوق بشر در ایران و روند رو به رشد مخالفت با مجازات اعدام در کشور است.

*نقش هنرمندان فعالین نهادهای مدنی در لغو مجازات اعدام در ایران

بدیهی است که جایگاه فعالیت کنشگران مدنی و اجتماعی، فرهیختگان، هنرمندان، نویسندگان، متقکران در بهبود و محافظت از حقوق بشر در ایران بسیار مهم و دارای اهمیت است. امروز چون گذشته دفاع همه جانبه از مطالبات به حق کنشگران کشورمان و بویژه زندانیان سیاسی- عقیدتی که بجرم آزادیخواهی و آزاداندیشی در حال گذراندن روزهای عمر خویش در زندان های جمهوری اسلامی هستند و یا در سلول های مرگ در انتظار اعدام بسر می برند از اولویت نخست تمامی مدافعان دمکراسی، آزادی و حقوق بشر در ایران است.

اعدام همواره به عنوان یکی از شاخص‌های مهم نقض حقوق بشر در ایران و جهان مطرح است. بنابر این مبارزه برای لغو کامل احکام اعدام و شکنجه و برای آزادی تمام زندانیان سیاسی فقط با همراهی همه گروه های سیاسی، اجتماعی و مدنی، فرهیختگان، هنرمندان، نویسندگان، متقکران امکانپذیر خواهد شد. برای پیشبرد چنین امری، همکاری ها و فعالیت های مشترک بر اساس حداقل ها برای حمایت از کنشگران مدنی و سیاسی جنبش دمکراتیک و آزادیخواهانه کشورمان، نیاز لحظه کنونی کشور می باشد. به این نیاز امروز پاسخگو باشیم! امید من این است که نسل های بعد و بعدی کشورمان، زندگی شان را در جهانی عاری از ستم، خشونت، شکنجه، قساوت، انتقام، نفرت، جنایت، اعدام، قتل و ترور بنا کنند و در مسیری گام بردارند که با زندگی همراه باشند و نه با مرگ، انتقام و کشتار ...

... و من آنروز را انتظار می کشم
حتی روزی
که دیگر
نباشم. (۲)

علی صمد
سه‌شنبه ۱۷ مهر ۱٣۹۷ - ۹ اکتبر ۲۰۱٨

(۱)- دویچه وله فارسی
(۲) احمد شاملو

لینک این مطلب در تریبون زمانه

منبع: اخبار روز