پرونده خاشقجی- ولیعهد سعودی: جنایت «دردناک» و «وحشتناکی» بود

جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد سعودی ظهر سه‌شنبه ۲ اکتبر / ۱۰ مهر به کنسولگری عربستان سعودی در استانبول مراجعه کرده بود که گواهی تجرد بگیرد اما دیگر بازنگشت. معلوم شد که او را در کنسولگری عربستان به قتل رسانده‌اند. پادشاهی عربستان سعودی اعلام کرده که روزنامه‌نگار منتقد تصادفاً در درگیری با مأموران که از حدود اختیاراتشان بسیار فراتر رفته بودند، در حین بازجویی کشته شده. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه اما می‌گوید قتل آگاهانه و از روی برنامه بوده است. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سخنانی در پارلمان اروپا گفت بحث بر سر مسئولیت‌پذیری در برابر یک جنایت است. خدیجه چنگیز، نامزد جمال خاشقجی برای دادخواهی به پارلمان اروپا مراجعه کرده است. رئیس جمهور آمریکا برای نخستین بار اعلام کرد که ممکن است ولیعهد سعودی از این پرونده بی‌اطلاع نبوده. ترامپ گفت تا پنجشنبه همه چیز را خواهیم دانست. محمد بن سلمان سرانجام سکوت خود را شکست. او ادعا کرد که برخی می‌خواهند بین ریاض و آنکارا شکاف ایجاد کنند. وزیر خارجه ایران نیز پرونده خاشقجی را به تحریم‌ها ربط داد.

چهارشنبه ۲۴ اکتبر

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان برای نخستین بار در سخنانی در اجلاس «طرح سرمایه‌گذاری برای آینده» (داوس صحرا) سکوت خود در پرونده جمال خاشقجی را شکست.

بن‌سلمان گفت عربستان و ترکیه برای کشف حقیقت در پرونده قتل روزنامه‌نگار منتقد سعودی با هم همکاری می‌کنند. او از این واقعه به عنوان یک رویداد «دردناک و وحشتناک» یاد کرد:

«اتفاقی که افتاد، برای همه سعودی‌ها بسیار دردناک و وحشتناک بود و آن را نمی‌توان توجیه کرد. در پایان اما عدالت جاری خواهد شد.»

ولیعهد عربستان گفت ریاض و آنکارا با هم در این پرونده همکاری «ویژه‌»‌ای دارند.

بن‌سلمان در بخش دیگری از سخنانش ادعا کرد که برخی می‌خواهند با سوءاستفاده از پرونده قتل خاشقچی بین ترکیه و عربستان سعودی شکاف ایجاد کنند. ولیعهد سعودی خاطرنشان کرد که در پرتو تلاش‌های ملک سلمان، اردوغان و خود او  کسی نمی‌تواند بین ریاض و آنکارا جدایی بیندازد.

قبل از سخنرانی ولی‌عهد سعودی، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه با بن سلمان تلفنی درباره ضرورت تلاش بیشتر ریاض برای کشف حقیقت در پرونده خاشقجی گفت‌وگو کرده بود.

سلمان بن حمد آل خلیفه، ولی‌عهد بحرین و سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان نیز در این گردهمایی و هنگام سخنرانی بن سلمان حضور داشتند. ولیعهد سعودی در بخشی از سخنانش از سر شوخی با سعد حریری که گفته می‌شود سال گذشته در سفرش به ریاض او را به گروگان گرفته بودند گفت:

«نخست‌وزیر سعد دو روز در پادشاهی سعودی اقامت دارد. امیدوارم شایعه به راه نیندازند که او را ربوده‌اند.»

حریری که در کنار سلمان نشسته بود، در حالی که حاضران می‌خندیدند گفت: «در آزادی کامل.»

سعد حریری در سفری که سال گذشته به ریاض کرده بود، بازداشت و مجبور به استعفا از نخست‌وزیری لبنان شد.

وزارت خزانه‌داری آمریکا سه‌شنبه ۲۳ اکتبر / یکم آبان تحریم‌هایی را علیه دو ایرانی که با نیروی قدس سپاه پاسداران در ارتباط بودند و شش عضو شورشی طالبان اعلام کرد. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران با انتشار پیامی در توییتر، تحریم دو نیروی سپاه قدس و پرونده خاشقجی را با هم مرتبط دانست. ظریف نوشت:

«خزانه‌داری آمریکا، برای منحرف کردن اذهان از اخبار مربوط به قساوت سعودی‌ها در استانبول و سراسر یمن- طبیعتاً همزمان با سفر [وزیر خزانه‌داری] به عربستان-  ایران را بابت حمایت از گروه ضد ایرانی طالبان تحریم می‌کند. این را هم به راحتی نادیده می‌گیرند که آمریکا هم‌اکنون مشغول مذاکره با همان طالبان است و نوچه‌هایش مدت‌ها از این گروه حمایت کرده‌اند.»

یکی از منابع رسمی در دفتر ریاست جمهوری فرانسه اعلام کرد که این کشور تا مشخص شدن حقایق در مورد قتل جمال خاشقجی از گرفتن تصمیم در مورد آینده روابط فرانسه با عربستان سعودی خودداری می‌کند. این منبع که نام او افشا نشده به رویترز گفته است: «اگر باید تصمیمی در آینده گرفته شود،‌ بر اساس حقایق روشن و مسئولیت‌هایی که به روشنی تفویض شده‌اند، گرفته خواهد شد. ما تصمیم عجولانه‌ای در مورد آینده روابط استراتژیکمان اتخاذ نخواهیم کرد.» روز گذشته امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه از اظهار نظر در مورد تصمیم فرانسه به قطع فروش اسلحه به عربستان خودداری کرد. از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۷ عربستان دومین خریدار سلاح از فرانسه بوده است. ارزش قراردادهای تسلیحاتی دو کشور به بیش از ۱۱ میلیارد یورو می‌رسد.

حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی، روز چهارشنبه در جلسه هیأت دولت برای نخستین بار درباره پرونده قتل جمال خاشقجی نظر داد.
روحانی با ندیده گرفتن قتل‌های زنجیره‌ای در سال‌های دهه ۱۳۷۰ گفت:

«کسی تصور نمی‌کرد که در دنیای امروز و در قرن جدید شاهد این چنین قتل سازمان یافته‌ای بوده و دستگاهی برای انجام یک قتل فجیع برنامه‌ریزی بکند و فکر نمی‌کنم بدون حمایت آمریکا کشوری جرأت ارتکاب چنین جنایتی را داشته باشد.»

در ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای در ایران که بی‌شباهت به پرونده قتل جمال خاشقجی نیست، بیش از ۸۰ نفر از نویسندگان، مترجمان، شاعران و کنشگرایان سیاسی با روش‌هایی مانند تصادف خودرو، ضربات چاقو، تیراندازی در سرقت‌های مسلحانه و تزریق پتاسیم به منظور شبیه‌سازی حمله قلبی به قتل رسیدند. با قتل داریوش فروهر و پروانه اسکندری، محمد مختاری و محمد جواد پوینده در سال ۱۳۷۷ ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای از پرده بیرون افتاد. حسن روحانی که در زمان قتل‌های زنجیره‌ای دبیر شورای امنیت ملی بوده است، در ادامه سخنانش در جلسه هیأت دولت با اشاره به پرونده قتل خاشقجی گفت:

«گویا یک جمع قبیله‌ای که بر کشوری حکومت دارد، از حاشیه امنیتی برخوردار است و ارتکاب چنین جنایتی با اتکا به ابرقدرتی است که از آنها حمایت می‌کند و اجازه نمی‌دهد که دادگاه‌هایی که علیه جنایت بشری در جهان وجود دارند، علیه آنها هم وارد عمل شود.»

روز گذشته فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سخنانی که در پارلمان اروپا ایراد کرد، خواهان تحقیقات جامع و «باورپذیر» برای روشن شدن پرونده خاشقجی شد. موگرینی گفته بود بحث بر سر «مسئولیت‌پذیری و دادخواست» است. رئیس جمهوری آمریکا هم خاطرنشان کرده که پرونده قتل خاشقجی بی‌پاسخ نمی‌ماند.

روحانی به دولت ترکیه توصیه کرد که تحقیقات در پرونده خاشقجی را با بی‌طرفی و دقت پیگیری کند:

«از دولت برادر و دوست ترکیه می‌خواهم که روند تحقیقات در این موضوع را دقیق و بی‌طرفانه ادامه دهد تا کاملاً تمام ابعاد و زوایای این جنایت که در دهه‌های اخیر بی‌سابقه بوده و در قرن‌های گذشته انجام می‌شد، برای جهانیان آشکار شود.»

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه نیز در سخنانی که روز چهارشنبه ایراد کرده، اطمینان داده که ترکیه اجازه نمی‌دهد که عاملان جنایت در پرونده خاشقجی با « لاپوشانی» از مجازات فرار کنند:

«ما مصمم‌ایم که مانع بشویم از لاپوشانی در این پرونده و به همه کسانی که در این جنایت سهیم بودند، چه کسانی که دستور قتل را دادند و چه عاملان قتل اجازه نمی‌دهیم مانع از اجرای عدالت شوند.»

این دو مقام می‌گویند هدف از آدم‌ربایی، انتقال روزنامه‌نگار منتقد به یک «خانه امن» بوده است. اما عملیات به خوبی پیش نرفته.

خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داده که مقامات سعودی تأیید کرده‌اند که در عملیات ربایش جمال خاشقجی، شخصی را به عنوان بدل او به کار گرفته‌اند. دو مقام سعودی که نام آن‌ها افشا نشده در گفت‌وگو با آسوشیتدپرس گفته‌اند هدف از عملیات آدم‌ربایی این بوده که جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد به یک «خانه امن» منتقل شود. به گفته این مقامات از زمان پادشاهی ملک عبدالله مخالفان سعودی برای شرکت در یک «گفت‌وگوی ملی» به عربستان سعودی منتقل می‌شدند.

در پاسخ به این سئوال که اگر چنین بوده است چرا یک متخصص پزشکی قانونی، تیم آدم‌ربایی را همراهی می‌کرده، دو مقام سعودی گفته‌اند، قرار بوده که متخصص پزشکی قانونی هرگونه رد آدم‌ربایی و هرگونه نشانه‌ای از حضور جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول را پاک کند و از میان بردارد.

این دو مقام سعودی گفته‌اند به رغم این تمهیدات، بعد از آنکه مأموران به خاشقجی اطلاع داده‌اند که او را به یک خانه امن منتقل می‌کنند، روزنامه‌نگار منتقد داد و فریاد به راه انداخته و کار به زد و خورد کشیده شده.

به گفته این دو مقام سعودی یکی از مأموران تیم آدم‌ربایی که هنوز معلوم نیست چه کسی است، برای ساکت کردن خاشقجی، گلوی او را فشرده و سبب مرگ او شده است.

این دو مقام سعودی به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته‌اند که با کشته شدن جمال خاشقجی، هیأت آدم‌ربایی دست و پای خودشان را گم کرده بودند و با همراهی عواملی که در ترکیه داشتند، تلاش کردند جنازه خاشقجی را از بین ببرند.

آن‌ها جنازه خاشقجی را با «ماده‌ای» پوشاندند و سپس یکی از عوامل محلی جنازه را از کنسولگری خارج کرده است.

این دو مقام سعودی گفته‌اند ادعای ترکیه مبنی بر اینکه جنازه خاشقجی با اره برقی تکه تکه شده و در پیش‌زمینه هم برای تسکین اعصاب، موسیقی پخش می‌شده صحت ندارد.

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس رئیس جمهوری آمریکا گفته است کارشناسان آمریکایی که برای بررسی رونده خاشقجی به ترکیه اعزام شده‌اند تا بعد از ظهر چهارشنبه گزارش کاملی از یافته‌های خود در این پرونده را به کاخ سفید ارائه می‌دهند. ترامپ گفت: «تا پس فردا تقریباً همه چیز را خواهیم دانست.»

رئیس جمهوری آمریکا چند ساعت قبل از آن در جمع خبرنگاران در کاخ سفید گفته بود عملیات مخفیانه‌ای که برای قتل روزنامه‌نگار سعودی انجام شد، یکی از بدترین عملیات از این نوع در تاریخ بوده است:

«اصلا نمی‌بایست کسی حتی به چنین کار بدی فکر می‌کرد. گند زدند. طرح آنها بد بود، به شکل بدی هم اجرا شد.  یکی از بدترین پنهانکاری‌های تاریخ بود. فکر می‌کنم کسی که این ایده را مطرح کرده دچار دردسر بزرگی شده و می‌بایست هم به دردسر می‌افتادند.»

رئیس جمهوری آمریکا در گفت‌وگوی دیگری که وال‌استریت ژورنال با او انجام داده، برای نخستین بار احتمال داد که محمد بن سلمان از قتل خاشقجی بی‌اطلاع نبوده است. ترامپ در بخشی از این گفت‌وگو گفته است:

«شاهزاده در آنجا کارهایی انجام می‌دهد. او چیزهایی را هدایت می‌کند و ممکن است دخالت داشته.»

رئیس جمهوری آمریکا پیش از این گفته بود که گمان نمی‌کند ولیعهد سعودی از پرونده خاشقجی مطلع بوده است.

ترامپ  به وال‌استریت ژورنال گفته است که در تماس تلفنی با محمد بن سلمان به طور مشخص به قتل خاشقجی اشاره کرده:

«اولین سئوالم از او این بود: از نقشه [قتل] خبر داشتید؟»

ترامپ می‌گوئید بن‌سلمان اعلام کرده که بی‌خبر بوده است.

«من گفتم: [ماجرا] از کجا شروع شد؟و او هم گفت از رده‌های پایین»

در پاسخ به این پرسش که تا چه حد رئیس جمهوری آمریکا سخنان ولیعهد سعودی را باور می‌کند، ترامپ لحظه‌ای تأمل کرد و سپس گفت:

«دلم می‌خواهد باور کنم. واقعاً دلم می‌خواهد باور کنم.»

 پانویس:

این گزارش در طول روز تکمیل می‌شود و تیتر آن هم تغییر می‌کند

پرونده خاشقجی –سه‌شنبه ۲۳ اکتبر