بانک کارآفرین: سهامی عام یا بنگاه خواص؟

اگر چه کوچک، اما از اولین بانک‌های خصوصی ایران است. بر خلاف نامش، هیچ فعالیتی در کارآفرینی ندارد بلکه جمعی از مهندسین راه و ساختمان آن را برای تامین مالی پروژه‌های خود پایه‌گذاری کردند. بعدها ساختار حاکمیت به این بانک کوچک و فعال در حوزه بانکداری بین‌الملل علاقمند شد و بخش زیادی از سهام آن را در دست گرفت و توانست بهره‌های بسیاری از آن ببرد.

تاریخچه

«بانک کارآفرین» فعالیت خود را با مشارکت اعضای انجمن‌های مدیران صنایع، شرکت‌های ساختمانی، تاسیساتی و تجهیزاتی، جامعه مهندسان مشاور ایران، جامعه مهندسان مشاور معمار و شهرساز و گروهی از کارشناسان بانکی و مالی، با اخذ مجوز از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و با سرمایه ۳۰ میلیارد ریال تحت عنوان «شرکت اعتباری غیربانکی کارآفرینان» آغاز کرد و در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۷۸ تحت شماره ۱۵۷۹۱۵ در اداره ثبت شرکت‌های تهران به ثبت رسید.

پس از تصویب قانون تاسیس بانک‌های غیردولتی (مصوب فروردین ماه سال ۱۳۷۹)، هیات مدیره موسسه با تحقق افزایش سرمایه طی دو مرحله از سی میلیارد ریال به دویست میلیارد ریال، درخواست تبدیل «موسسه اعتباری کارآفرینان» به «بانک کارآفرین» را ارایه و در تاریخ پنجم دی ماه ۱۳۸۰ این موسسه فعالیت خود را به عنوان بانک آغاز کرد.

پایه‌گذاران و سهامداران

مدیرعامل و پایه‌گذار این بانک «پرویز عقیلی کرمانی»، مدیرعامل کنونی «بانک خاورمیانه» است که ارتباط نزدیکی با مدیران ارشد نظام بانکی دارد. در ابتدا سهامداران این بانک خصوصی جمعی از نزدیکان او، اعضای انجمن‌های مدیران صنایع و شرکت‌های ساختمانی بودند اما طی سال‌های بعد با عملکرد نسبتا خوب این بانک، بدنه حاکمیت نیز بخشی از سهام این بانک را خریداری کرد و در سال ۱۳۸۸ رسما بیش از ۲۰ درصد مالکیت سهام این بانک به «شرکت سرمایه‌گذاری تدبیر» رسید و پرویز عقیلی از هیات مدیره بانک کنار گذاشته شد. شرکت سرمایه‌گذاری تدبیر از زیرمجموعه‌های «ستاد اجرایی فرمان امام» است که مستقیما زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی فعالیت می‌کند.

لازم به ذکر است این نهاد وظیفه مدیریت اموالی که طبق اصل ۴۹ قانون اساسی ج.ا.ا و دیگر قوانین، در اختیار ولی‌فقیه هستند را بر عهده دارد و در دو حوزه اصلی امور خیریه و بخش اقتصادی فعالیت می‌کند. شرکت‌های وابسته به «ستاد اجرایی فرمان امام» نیز در زمینه‌هایی چون خدمات مالی و بانکداری، املاک و مستغلات، صنعت نفت، مخابرات و دامپروری فعال هستند.

طی سال‌های دهه ۱۳۹۰ این شرکت به ظاهر بخشی از سهام خود را واگذار کرد؛ تا جایی که در حال حاضر تنها مالک ۵ درصد سهام بانک کارآفرین است؛ اما این تمام واقعیت نیست. این واگذاری‌ها مانند سایر واگذاری‌ها در جمهوری اسلامی به شرکت‌های زیرمجموعه صورت گرفته و این شرکت (با توجه به اطلاعات محدود در دسترس نگارنده) در حال حاضر بیش از ۳۳ درصد سهام را در اختیار دارد.

سهامداران بانک کارآفرین در پایان سال مالی منتهی به ۲۹/۱۲/۱۳۹۶

منبع: بورس تهران، گزارش ۱۵ شفافیت و انتشار عمومی اطلاعات بانک کارآفرین، منتهی به ۲۹/۱۲/۱۳۹۶. (توجه: اعداد تا یک رقم اعشار گرد شده‌اند).

امپراتوری ۱۰ شخص حقیقی

نکته دیگر در خصوص سهامداران این بانک آن است که طیف مقابل گروه تدبیر، ۱۰ شخص حقیقی هستند که حدود ۲۴ درصد سهام را در اختیار دارند. مهم‌ترین این افراد «عطااله آیت‌اللهی» است که طی ۱۸ سال گذشته از پشت پرده، تمامی امور بانک را اداره کرده است.

او که یک و نیم درصد سهام بانک را در اختیار دارد متولد شهر «تفت» در استان یزد است و سابقه فعالیت در انجمن‌های مهندسی را دارد. آیت‌اللهی که مدیرعاملی «شرکت جویاب‌نو» را نیز بر عهده دارد تا حدی قدرت دارد که به گفته کارکنان بانک، با یک تلفن همه چیز را زیرورو می‌کند.

«محمدمهدی تابع‌قانون» و «علی روستا» از دیگر افراد کلیدی سهامدار این بانک هستند که همراه با اعضای خانواده خود حدود ۲۰ درصد سهام را در اختیار دارند.

ترکیب هیات مدیره

هیات مدیره این بانک متشکل از دو گروه وابسته به کارگزاران و اصولگرایان وابسته به «ستاد اجرایی فرمان امام» است. طی سال‌های گذشته سهامداران حقیقی وابسته به کارگزاران و نمایندگان شرکت‌های حقوقی غیروابسته به ستاد اجرایی، با توجه به سهم بالاتر خود، دست بالا را در ترکیب هیات مدیره داشته‌اند و هنوز هم با چهار عضو در قبال سه عضو اصولگرا دست بالا را دارند اما ستاد اجرایی با قرار دادن یک نفر به عنوان عضو موظف در بهمن ماه سال گذشته توانست نظارت خود را بیشتر کند.

اعضای اصلی و علی‌البدل هیات مدیره بانک کارآفرین

منبع: سامانه کدال و سایت بانک کارآفرین.

مدیرعامل فرمایشی

از اواسط مرداد ماه سال جاری، «حميد تهرانفر» سکان هدایت این بانک را بر عهده دارد. او که معاون نظارتی بانک مرکزی در دولت اول روحانی بود، به دلیل اختلافاتی که با رییس کل بانک مرکزی وقت پیدا کرد مجبور به کناره‌گیری و بازنشستگی زودهنگام شد.

تهرانفر مدتی را نیز در هیات عاملی «صندوق توسعه ملی» فعالیت کرد اما به دلیل شبهات در مدرک تحصیلی از این نهاد نیز کنار گذاشته شد. عملکرد تهرانفر در زمان تصدی این پست درخصوص اعطای مجوز به موسسات مالی همچنان شهبه‌برانگیز بوده و بر اساس برخی اخبار شنیده شده، از او شکایت‌هایی نیز در این خصوص شده است.

بررسی رزومه او نشان می‌دهد که تهرانفر با مدرک دیپلم فنی به استخدام بانک مرکزی در ۲۶ فروردین ماه سال ۱۳۶۴ درآمده است. تهرانفر در سال ۱۳۷۱ موفق به کسب دانشنامه لیسانس از موسسه آموزش عالی بانکداری ایران می‌شود و در سال ۱۳۷۴ فوق‌لیسانس خود را از همان‌جا دریافت می‌کند که البته مدرک اخیر قابل ارزشیابی توسط وزارت علوم نیست.

که وابسته به تیم کارگزاران هیات مدیره است اختلافاتی با جناح مقابل دارد و همین امر باعث سردرگمی در تصمیمات مدیریتی وی می‌شود.

پاداش ۴۵۰ میلیون تومانی

هیات مدیره بانک کارآفرین علی‌رغم پیشنهاد کاهش نرخ پاداش هیات مدیره به دلیل نوسانات اقتصادی و کاهش سود عملیاتی بانک، طی سه سال گذشته ۴۵۰ میلیون تومان سود عملکرد را بین اعضای خود تقسیم کرد. البته تمامی اعضا به یک نسبت از این پاداش منتفع نشده‌اند. عطااله آیت‌اللهی با بیش از ۱۲۰ میلیون تومان در صدر و آقایان عزمی و فرزین با ۹۰ میلیون تومان در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. احمد بهاروندی و مهدی سیف علیشاهی که تنها دو ماه در سال مالی مذکور در هیات مدیره حضور داشته‌اند هر کدام در حدود ۱۷ میلیون تومان پاداش گرفته‌اند. این در حالی است که پاداش کارکنان رو به زوال بوده و برای سال مالی ۹۶ تنها ۱۵ روز به ایشان پرداخت شده است.

همچنین بررسی صورت‌های مالی بانک کارآفرین نشان می‌دهد سود عملیاتی این بانک از ۱۶۵ میلیارد تومان در سال مالی ۹۴ به ۱۰۴ میلیارد تومان در سال مالی ۹۵ و ۶۵ میلیارد تومان در سال مالی ۹۶ کاهش یافته است.

به نظر می‌رسد هیات مدیره بانک کارآفرین به دلایل غیرمنطقی حاضر به چشم‌پوشی از پاداش خود نیست؛ در حالی که پاداش کارکنان را طی سه سال گذشته به کرات کاهش داده است. همچنین سیاست‌های انقباضی این بانک طی شش ماه گذشته به حدی بوده که نارضایتی کارکنان را در بر داشته است. این سیاست‌ها از کاهش ساعات اضافه‌کار و باجه عصر شعب شهرستان تا حذف دستمال‌های کاغذی از سرویس‌های بهداشتی را شامل می‌شود.

جمع‌بندی

این بانک اگر چه با حدود صد شعبه یکی از کوچک‌ترین بانک‌های ایران به شمار می‌رود اما در سال‌های دهه ۱۳۸۰ درآمد سرشاری از فعالیت‌های بین‌الملل داشت. در سال‌های تشدید تحریم‌ها (۱۳۹۰ و ۱۳۹۱) که «ولی‌الله سیف» رییس کل سابق بانک مرکزی ایران مدیریت عاملی آن را بر عهده داشت بخشی از ارتباطات بین‌المللی این بانک کماکان پابرجا ماند.

پس از جدا شدن سیف از این بانک، یکی از سهامداران که نایب رییس هیات مدیره نیز بود به مدیریت عاملی رسید. «عطااله آیت‌اللهی» یکی از افراد نزدیک به دولت با تحصیلات در رشته مهندسی آبیاری و آبادانی که بر خلاف تحصیلاتش نتوانست آبادانی را به این بانک بیاورد. حتی با برقراری برجام هم این بانک نتوانست به سال‌های اوج خود که گاه تا دو میلیارد دلار درآمد ارزی داشت بازگردد.